Οι αεροπορικοί βομβαρδισμοί εναντίον της Υεμένης που ξεκίνησαν στις 26 Μαρτίου 2015 από τη Σαουδική Αραβία και τους συμμάχους της έχουν προκαλέσει το θάνατο περίπου 4.000 αμάχων, τον τραυματισμό περισσοτέρων από 6.000 καθώς και την εξάρτηση σχεδόν του 80% του πληθυσμού από την παροχή ανθρωπιστικής βοήθειας για την επιβίωσή του. Ο θαλάσσιος αποκλεισμός που έχει επιβληθεί από τον επιτιθέμενο διεθνή συνασπισμό και εξαιτίας του οποίου εισάγεται ελάχιστη ποσότητα βασικών αγαθών (τροφίμων, φαρμάκων, πόσιμου νερού και καυσίμων) έχει επιδεινώσει κατά πολύ την κατάσταση στην Υεμένη που και πριν τον πόλεμο χρειαζόταν τις εισαγωγές για την κάλυψη του 90% των διατροφικών αναγκών των κατοίκων της. Σύμφωνα με διεθνείς οργανώσεις ανθρωπίνων δικαιωμάτων αλλά και τον ίδιο τον ΟΗΕ και την UNESCO στόχος των αεροπορικών επιδρομών της Σ. Αραβίας και των συμμάχων της έχουν γίνει σχολεία, νοσοκομεία, δημόσιες υποδομές και υπηρεσίες, κατοικημένες περιοχές, αποθήκες ανθρωπιστικής βοήθειας και πολιτιστικά μνημεία. Αυτές οι ενέργειες αποτελούν παραβιάσεις του διεθνούς ανθρωπιστικού δικαίου και συνιστούν εγκλήματα πολέμου .
Μπορεί να είναι η φτωχότερη χώρα της Μ. Ανατολής, η Υεμένη ωστόσο διαθέτει τεράστιο αρχαιολογικό και μνημειακό πλούτο. Ενώ ο πόλεμος στη Συρία μαίνεται για 5η χρόνια και οι καταστροφές της πολιτιστικής της κληρονομιάς λαμβάνουν την πρέπουσα προσοχή από τα ΜΜΕ – όπως πρόσφατα οι ανατινάξεις ρωμαϊκών ναών και άλλων μνημείων στην Παλμύρα από το αυτοαποκαλούμενο “Ισλαμικό Κράτος”- η καταστροφή της εξίσου σημαντικής πολιτιστικής κληρονομιάς της Υεμένης υποβαθμίζεται έως αποσιωπάται πλήρως. Δεν είναι δύσκολο να καταλάβει κανείς γιατί συμβαίνει αυτό: όταν τέτοια εγκλήματα διαπράττονται από (επίσημους) συμμάχους των ΗΠΑ και της Δύσης απλώς δεν έχουν καμία σημασία. Όπως ακριβώς καμία αναφορά δεν γίνεται από τα καθεστωτικά ΜΜΕ ούτε και χύνονται κροκοδείλια δάκρυα από αξιωματούχους για τις καταστροφές που έχουν προκαλέσει στα αρχαιολογικά και ιστορικά μνημεία της Λωρίδας της Γάζας οι διαρκώς επαναλαμβανόμενοι κατά τα τελευταία 7 χρόνια ισραηλινοί βομβαρδισμοί.
Ο κατάλογος των Μνημείων Παγκόσμιας Κληρονομιάς της UNESCO περιλαμβάνει τέσσερα μνημεία της Υεμένης, τρία πολιτιστικά/ιστορικά (Παλιά Πόλη της Σαναά, Παλιά Πόλη της Σιμπάμ, Ιστορική Πόλη της Ζαμπίντ) και ένα φυσικό (Αρχιπέλαγος της Σοκότρα). Και τα τρία πολιτιστικά/ιστορικά μνημεία της χώρας έχουν επιπλέον ενταχθεί στον κατάλογο των Μνημείων σε Κίνδυνο, η Ιστορική Πόλη της Ζαμπίντ από παλιότερα (2000) αλλά η Παλιά Πόλη της Σαναά και η Παλιά Πόλη της Σιμπάμ από φέτος, λόγω των καταστροφών που έχουν υποστεί από τις αεροπορικές επιδρομές των τελευταίων 8 μηνών.
Εικόνα 1 Παλιά Πόλη της Σαναά
Η τειχισμένη Παλιά Πόλη της Σαναά, της πρωτεύουσας της χώρας, έχει χτιστεί σε θέση που παρουσιάζει συνεχή κατοίκηση εδώ και 2.500 χρόνια. Με περίοδο ακμής τους πρώτους ισλαμικούς αιώνες (7ο- 8ο), περιλαμβάνει 103 τζαμιά, 14 χαμάμ και περισσότερες από 6.000 κατοικίες που χρονολογούνται πριν τον 11ο αι. Το Μεγάλο Τζαμί της Σαναά (7ου αι.) είναι ένα από τα αρχαιότερα του κόσμου και το πρώτο που χτίστηκε έξω από τη Μέκκα και τη Μεδίνα. Από τις αεροπορικές επιδρομές του διεθνούς συνασπισμού έχουν καταστραφεί δεκάδες από τα πυργοειδή, πολυώροφα και πλινθόκτιστα κτίρια της Παλιάς Πόλης, με τη χαρακτηριστική εξωτερική γύψινη και πλίνθινη διακόσμηση με γεωμετρικά σχήματα.
Εικόνα 2 Ιστορική Πόλη της Ζαμπίντ
Η επίσης τειχισμένη Παλιά Πόλη της Σιμπάμ, στην κεντρική Υεμένη, αποτελεί εξαιρετικό δείγμα αστικού σχεδιασμού του 16ου αι. Με τις παραδοσιακές πυργοειδείς κατοικίες της να υψώνονται έως και 7 ορόφους μέσα από μια “θάλασσα” άμμου έχει δικαίως χαρακτηριστεί «Μανχάταν της ερήμου». Τμήματα του τείχους της όπως και πολλά τζαμιά και άλλα κτίρια ανάγονται σε ακόμη παλιότερη εποχή και συγκεκριμένα στον 9ο-10ο αι. Η Ιστορική Πόλη της Ζαμπίντ, κοντά στη δυτική ακτή της χώρας, άκμασε ιδιαίτερα από τον 13ο ως τον 15ο αι., οπότε και αποτελούσε την πρωτεύουσα της Υεμένης και έδρα ενός από τα αρχαιότερα και πλέον φημισμένα πανεπιστήμια του ισλαμικού κόσμου. Περιλαμβάνει σχεδόν 1000 κτίρια από εκείνη την περίοδο, μεταξύ των οποίων δεκάδες τζαμιά. Και στις δύο πόλεις έχουν αναφερθεί σημαντικές καταστροφές αλλά και μικρότερες φθορές από τους αεροπορικούς βομβαρδισμούς της Σ. Αραβίας και των συμμάχων της χωρίς ωστόσο να έχει γίνει μέχρι στιγμής κάποια επίσημη καταγραφή.
Εικόνα 3 Παλιά Πόλη της Σιμπάμ
Εικόνα 4 Μεγάλο Φράγμα της Μαρίμπ
Η καταστροφή της πολιτιστικής κληρονομιάς της Υεμένης δεν περιορίζεται φυσικά στα τρία μνημεία του καταλόγου της UNESCO. Άλλωστε η ένταξη ή μη ενός μνημείου στον κατάλογο αυτό δε σημαίνει και πολλά για το πόσο σημαντικό/μοναδικό είναι όπως και για το πόσο πλουτίζει τις γνώσεις μας για τους παλαιότερους πολιτισμούς ή πόσο συμβάλλει στην κατανόησή τους. Για πολλούς ειδικούς το σημαντικότερο μνημείο της Υεμένης είναι το Μεγάλο Φράγμα της Μαρίμπ, του 8ου αιώνα π.Χ., που βρίσκεται στο κεντροδυτικό τμήμα της χώρας. Πρόκειται για ένα από τα αριστουργήματα της μηχανικής του αρχαίου κόσμου και έργο σπουδαίων επιστημόνων και τεχνιτών του Βασιλείου του Σαβά που άνθισε στην περιοχή κατά την πρώτη χιλιετία π.Χ. Η Μαρίμπ μπόρεσε να διατηρηθεί ως η μεγαλύτερη πόλη της νότιας αραβικής χερσονήσου από τον 8ο αι. π.Χ. μέχρι τα πρώιμα ισλαμικά χρόνια ακριβώς χάρη στο φράγμα αυτό που την τροφοδοτούσε με νερό στη μέση της ερήμου. Το φράγμα χτυπήθηκε από πυραύλους στα τέλη Μαΐου με αποτέλεσμα να καταστραφεί τμήμα της πιο καλοδιατηρημένης βόρειας διώρυγάς του. Άγνωστο παραμένει επίσης σε ποιο βαθμό έχουν επηρεαστεί από τις επιθέσεις αυτές οι χιλιάδες χαραγμένες στους τοίχους του επιγραφές που δίνουν λεπτομερείς πληροφορίες για τη διοίκηση, τους θεσμούς και την καθημερινή ζωή στο αρχαίο Βασίλειο του Σαβά.
Εικόνα 5 Παλιά Πόλη Σααντά μετά τους βομβαρδισμούς
Ενδεχομένως τη μεγαλύτερη καταστροφή από όλους τους ιστορικούς και αρχαιολογικούς χώρους και τα μνημεία της Υεμένης έχει υποστεί η τειχισμένη Παλιά Πόλη της Σααντά στο βορειοδυτικό άκρο της χώρας, κοντά στα σύνορα με τη Σ. Αραβία. Τον Μάιο η περιοχή κηρύχθηκε από τον διεθνή συνασπισμό “στρατιωτική ζώνη” και οι 50.000 κάτοικοί της διατάχθηκαν να την εγκαταλείψουν μέσα σε λίγες ώρες. Στη συνέχεια (από τις 9 Μαΐου) ανηλεείς βομβαρδισμοί ισοπέδωσαν μεγάλο τμήμα της με πολυάριθμα κτίρια που έστεκαν όρθια από τον 10ο αι. να καταρρέουν. Πολλές φθορές προκλήθηκαν επίσης στο τζαμί Αλ Χάντι του 9ου αι., ένα από τα ωραιότερα δείγματα ισλαμικής αρχιτεκτονικής στην αραβική χερσόνησο.
Περίπου 130 χλμ. βορειοανατολικά της πρωτεύουσας Σαναά οι ανασκαφές της Ιταλικής Αρχαιολογικής Αποστολής στην Υεμένη έφεραν στο φως τα ερείπια της αρχαίας πόλης Μπαρακίς που άκμασε τον 5ο αι π.Χ., μεταξύ αυτών ναούς, στοές και άλλα δημόσια κτίρια, κατοικίες αλλά και τάφους της ρωμαϊκής περιόδου. Η πόλη προστατευόταν από ισχυρό οχυρωματικό τείχος ύψους 8 μέτρων με 57 πύργους, τμήμα του οποίου κατέρρευσε στις 18 Αυγούστου κατά τη διάρκεια βομβαρδισμών στην περιοχή. Δύο από τους αρχαίους ναούς της πόλης καταστράφηκαν επίσης, ο ένας ολοσχερώς. Μικρότερες αλλά εμφανείς είναι οι φθορές που έχουν προκληθεί στους πύργους του τείχους, στους ναούς και στις επιγραφές της αρχαίας πόλης Σιρουάχ (9ος-8ος αι π.Χ.), πρώτης πρωτεύουσας του Βασιλείου του Σαβά.
Εικόνα 6 Αρχαία πόλη Μπαρακίς
Εικόνα 7 Αρχαία πόλη Σιρουάχ
Το κάστρο Αλ Καχίρα(10ου αι.) που δεσπόζει σε ένα λόφο πάνω από την Ταΐζ, την τρίτη μεγαλύτερη πόλη της Υεμένης, βομβαρδίστηκε τον Μάιο με αποτέλεσμα να υποστεί σημαντικές φθορές το 30% του κτιριακού του συνόλου, σύμφωνα με την UNESCO.
Εικόνα 8 Βομβαρδισμός του κάστρου Αλ Καχίρα
Εικόνα 9 Αρχαιολογικό Μουσείο Νταμάρ μετά τον βομβαρδισμό
Το αρχαιολογικό μουσείο της πόλης Νταμάρ, πρωτεύουσας της ομώνυμης επαρχίας στο δυτικό τμήμα της χώρας, καταστράφηκε ολοσχερώς τον Μάιο μετά από αεροπορική επιδρομή. Φιλοξενούσε περί τα 12.500 εκθέματα, κυρίως της προϊσλαμικής περιόδου, που προέρχονταν από ανασκαφές που ξεκίνησαν στην περιοχή το 1978 από το Ινστιτούτο Ανατολικών Σπουδών του Πανεπιστημίου του Σικάγο. Η συλλογή του περιελάμβανε κυρίως αφιερωματικές στήλες, επιγραφές, βάσεις αγαλμάτων με διακόσμηση, κοσμήματα και αγγεία. Με αφορμή την επίθεση αυτή η Γενική Διευθύντρια της UNESCO Ιρίνα Μπόκοβα ανέφερε σε δηλώσεις της ότι συντελείται “η παράλογη καταστροφή ενός από τους πιο πλούσιους πολιτισμούς στον αραβικό κόσμο”.
Ολοκληρώνοντας, ας ακούσουμε τι έχει να πει μία γυναίκα από την Υεμένη, η Φατίμα, που το σπίτι της καταστράφηκε και τώρα πια έχει βρει καταφύγιο μαζί με τα παιδιά της σε ένα σχολείο στη Σαναά: “Εγκαταλείψαμε τα σπίτια μας πριν λίγο καιρό αλλά μπορέσαμε να επιστρέψουμε. Αυτή τη φορά όμως το σπίτι μας και το μισό χωριό μας ισοπεδώθηκαν, για ποιο λόγο έπρεπε να γίνει αυτό; Δεν είναι απλώς κτίρια, είναι κομμάτι μας, η καρδιά των οικογενειών μας για εκατοντάδες χρόνια. Οι Σαουδάραβες και οι αμερικανικές βόμβες τους μας εξαλείφουν από την ιστορία”.
Νικολέττα Κίτσου
δείτε ακόμη:
https://theintercept.com/2015/11/16/u-s-and-saudi-bombs-target-yemens-ancient-heritage/
http://www.counterpunch.org/2015/07/30/cultural-treasures-are-also-victims-of-war/
http://theconversation.com/missiles-contre-pise-le-patrimoine-du-yemen-en-danger-47988
