Με τη δημοκρατία η Μογγολία δεν ξαναβρήκε μόνο την ελευθερία της λατρείας αλλά και το δικαίωμα να τιμά τον άνθρωπο που ενσαρκώνει την ένωση της χώρας: τον Τζένγκις Χαν (1162-1227), ιδρυτή τον 13ο αιώνα της αυτοκρατορίας των Μογγόλων, μιας από τις μεγαλύτερες στην ιστορία, η οποία έφτασε να εκτείνεται από τη χερσόνησο της Κορέας ως τον Δούναβη.
Και μόνο η αναφορά του ονόματός του φέρνει στον νου τρόμο και βαρβαρότητα, αλλά για τη Μογγολία έχει μετατραπεί σε ένα πανταχού παρόν εικόνισμα και σε σύμβολο ενότητας μιας κυβέρνησης που επιζητεί έναν τρόπο να προσδώσει μεγαλείο σε ένα έθνος στο οποίο το 36% των 2,9 εκατομμυρίων κατοίκων ζει κάτω από το όριο της φτώχειας. Το αεροδρόμιο του Ουλάν Μπατόρ ονομάζεται Αεροδρόμιο Τζένγκις Χαν, στα μογγολικά, και το ίδιο όνομα φέρουν ένα από τα καλύτερα ξενοδοχεία της πρωτεύουσας, μπίρες, βότκα, ενεργειακά ποτά, εστιατόρια και νυχτερινά κέντρα. Το πρόσωπό του- ή η αναπαράσταση αυτού που φανταζόμαστε πως ήταν- με γενάκι, λεπτό μουστάκι και μάτια από ατσάλι, το συναντάς παντού στη χώρα, σαν να επρόκειτο για θεό. Η μορφή του Τζένγκις Χαν κυριαρχεί στα χαρτονομίσματα της Μογγολίας, όπως του Μάο Τσε Τουνγκ σε εκείνα της Κίνας.
Μέχρι τέτοιου σημείου έχει γίνει ο αυτοκράτορας-εργαλείο του μάρκετινγκ που πολλά βιβλία ιστορίας της Μογγολίας έχουν τίτλο «Η Μογγολία του Τζένγκις Χαν». Και όχι επειδή αναφέρονται αποκλειστικά στους σχεδόν δύο αιώνες κατά τους οποίους τα στρατεύματά του, καθώς και εκείνα των απογόνων του, κυριάρχησαν σε ένα μεγάλο μέρος του κόσμου, αλλά επειδή οι συγγραφείς τους εκτιμούν ότι η σημερινή Μογγολία επίσης του οφείλει τα πάντα.
To 2008 ήταν η επέτειος των 800 ετών από την ενοποίηση των μογγολικών νομαδικών φυλών από αυτόν, ο οποίος κατά τη γέννησή του ονομάστηκε Τεμουτζίν, από το όνομα ενός ηγέτη των Τατάρων που ο πατέρας του είχε σκοτώσει λίγο πριν και από την έναρξη αυτού που θα αποτελούσε μια εκπληκτική διαδοχή κατακτήσεων.
Στην πλατεία Σιχμπατάρ, στην είσοδο της Βουλής, ένα μεγάλο μπρούντζινο άγαλμα δίνει μια ιδέα της θέσης που κατέχει ο Τζένγκις Χαν στη συλλογική μνήμη. Τοποθετήθηκε πέρυσι και αντικατέστησε το μαυσωλείο που περιείχε το σώμα του Νταμντίν Σιχμπατάρ, του επαναστάτη ηγέτη που πέτυχε την ανεξαρτησία από την Κίνα το 1921, αλλά άνοιξε τις πόρτες σε 70 χρόνια κομμουνισμού υπό την σκέπη της Σοβιετικής Ενωσης.
Η τεράστια μορφή, καθισμένη στον θρόνο με τα πόδια ανοιχτά και τα χέρια ακουμπισμένα σταθερά στα μπράτσα, αποπνέει ισχύ αλλά και πατερναλισμό. Το βλέμμα του απλώνεται στο πλακόστρωτο της πλατείας, όπου κάνουν περίπατο οι οικογένειες και τριγυρνάνε με πατίνια κάποιοι νεαροί. Αυτά ήταν τα λόγια του Ναμπαρίν Ενχμπαγιάρ, προέδρου της χώρας, την ημέρα που έγιναν τα αποκαλυπτήρια του αγάλματος, για τον ιστορικό ηγέτη: «Είθε το πνεύμα του μεγάλου Τζένγκις Χαν να εμπνεύσει στο μέλλον τον μογγολικό λαό και να τον οδηγήσει εκ νέου στην ευημερία».
Λίγα λεπτά με το αυτοκίνητο από εδώ, μία από τις πιο σεβαστές μορφές της Μογγολίας αποκρυπτογραφεί εδώ και μήνες τον γρίφο της προέλευσης και της ύπαρξης του Τζένγκις Χαν. Ζει σε μια συνοικία σοβιετικού στυλ. Μια σκάλα με ξεφτισμένους τοίχους οδηγεί σε ένα λιτό διαμέρισμα. Στη γωνία ενός δωματίου γεμάτου βιβλία ένας ηλικιωμένος άντρας εξετάζει κάποια χαρτιά. Φοράει κοντό παντελόνι και παντόφλες. Ο Νταλαντάι Τσερενσοντνόμ, μέλος της Ακαδημίας Επιστημών της Μογγολίας, εργάζεται επάνω σε μια νέα ερμηνεία του πιο παλιού λογοτεχνικού έργου της χώρας Η Μυστική Ιστορία των Μογγόλων. Γραμμένο από ανώνυμο συγγραφέα, λίγο μετά τον θάνατο του Τζένγκις Χαν, εξιστορεί τις κατακτήσεις σε τόνο επικό και σε κάποια σημεία φολκλορικό. Το βιβλίο γράφτηκε αρχικά στη γλώσσα των Ουιγούρων, αλλά τα χειρόγραφα που διασώθηκαν προέρχονται από μια έκδοση με κινεζικούς χαρακτήρες. Ο Τσερενσοντνόμ, 70 ετών, ο οποίος ήδη ολοκλήρωσε μια σχολιασμένη μετάφραση του έργου το 1993, σηκώνει το βλέμμα από τα χαρτιά και λέει: «Αντίθετα από όσα πολλοί πιστεύουν, ο Τζένγκις Χαν γεννήθηκε μάλλον το 1155». Μιλάει αργά για τη ζωή του Τεμουτζίν όταν ήταν παιδί και τους άθλους του πάνω στο άλογο και εξηγεί ότι προσπαθεί να περιγράψει πώς ήταν η Μογγολία και τι έκανε εκείνος ο κατακτητής: «Ο Τζένγκις Χαν δεν ήταν όπως τον έχει παρουσιάσει η Ιστορία» σχολιάζει. «Οταν ήταν εννέα χρόνων, ο πατέρας του πέθανε δηλητηριασμένος. Ηταν αυτός που συνένωσε όλες τις φυλές».
Το πάθος τους για τον παλαιό αυτοκράτορα κυριεύει μερικούς Μογγόλους σε ακραίο βαθμό. Στα περίχωρα του Ουλάν Μπατόρ, σε μια γειτονιά με σπίτια από ξύλινες τάβλες και γιούρτες (γιούρτα είναι η παραδοσιακή στρογγυλή κατοικία των νομάδων, κατασκευασμένη από ελαφρούς στύλους και άσπρη τσόχα), βρίσκεται η έδρα της αυτοαποκαλούμενης Παγκόσμιας Ακαδημίας του Τζένγκις Χαν, ενός συλλόγου που προσπαθεί να αποκαταστήσει τη μορφή του μεγάλου κυβερνήτη και να επαναφέρει τα τελετουργικά της λατρείας του ουρανού που είχε θεσπίσει. «Υπάρχει μια λανθασμένη εικόνα για το άτομό του. Ο κόσμος τον γνωρίζει μόνο ως στρατιωτική ιδιοφυΐα, όχι ως φιλόσοφο» ισχυρίζεται ο Πουρέβ-Οϊντοβίν Νταβανιάμ, ο οποίος υποστηρίζει πως είναι απευθείας απόγονος του ηγέτη. Σε μια μεγάλη ελαιογραφία ο αυτοκράτορας καλπάζει επάνω σε ένα πυρόξανθο άτι.
Δεν λατρεύουν όμως ως είδωλο τον πολέμαρχο όλοι στη Μογγολία. Καθισμένος στο «Γκραν Τζαν», το μπαρ της πρωτεύουσας που είναι στη μόδα, ο Ντασζεβέγκ, αναισθησιολόγος, 45 χρόνων, δηλώνει: «Ολος ο κόσμος ξέρει πως ήταν δολοφόνος, όλη μέρα ήταν πάνω στο άλογο και σκότωνε κόσμο. Πόσο κράτησε η αυτοκρατορία του; Τι έφτιαξε; Τι κληρονομιά άφησε;». Σε μια παρέα νεαρών τα αισθήματα είναι αντίστοιχα: «Ο Τζένγκις Χαν έζησε πριν από 800 χρόνια. Τι μπορεί να προσφέρει τώρα; Η Μογγολία πρέπει να κοιτάει προς το μέλλον» λέει ένας ντόπιος καλλιτέχνης.
Πιστεύεται ότι ο Τεμουτζίν γεννήθηκε κοντά στον ποταμό Ονόν, στα βορειοανατολικά της σημερινής Μογγολίας. Σύμφωνα με τη Μυστική Ιστορία των Μογγόλων, ήρθε στον κόσμο έχοντας σφιγμένο στο δεξί του χέρι έναν θρόμβο αίματος. Ο πατέρας του, αρχηγός μιας από τις τοπικές φυλές, δηλητηριάστηκε από τους Τατάρους. Εχοντας γνωρίσει μια επισφαλή και βίαιη παιδική ηλικία- στα 13 του σκότωσε εν ψυχρώ έναν ετεροθαλή αδελφό του ύστερα από μια φιλονικία- κατάφερε να φθάσει στο απόγειο της δόξας μέσα από συμμαχίες και μάχες. Το 1206 ενοποίησε όλες τις αντίπαλες φατρίες και ανακηρύχθηκε Τζένγκις Χαν (παγκόσμιος κυβερνήτης). Ηταν 44 χρόνων. Ηταν έτοιμος να κατακτήσει τον κόσμο.
Πρωταρχικός στόχος ήταν η Κίνα, η οποία την εποχή εκείνη ήταν διαιρεμένη σε τρία κρατίδια. Το καλοκαίρι του 1215 έπεσε το Πεκίνο. Αργότερα, υπό τη δική του βασιλεία και τη βασιλεία των απογόνων του, ήρθε και η επέκταση προς δυσμάς: εκεί όπου σήμερα βρίσκονται το Αφγανιστάν, η Ρωσία, η Τουρκία, το Ιράκ, το Ιράν, η Πολωνία, η Ουγγαρία.
Το ρωσικό τζιπ βγαίνει από το Ουλάν Μπατόρ, καθ΄ οδόν προς το Καρακορούμ, την παλιά πρωτεύουσα της μογγολικής αυτοκρατορίας, η οποία βρίσκεται 370 χιλιόμετρα προς τα νοτιοδυτικά. Κυλάει ήρεμα πάνω στην άσφαλτο. Αφήνει πίσω μελαγχολικούς δρόμους στους οποίους εξακολουθεί να υψώνεται ένα άγαλμα του Λένιν, κάτω από το οποίο λαγοκοιμούνται οι ζητιάνοι.
Σε λιγάκι εμφανίζεται με όλο της το μεγαλείο η μογγολική στέπα, απέραντη, την οποία διακόπτουν οι αισθησιακές καμπύλες κάποιων λόφων, με διάσπαρτες γιούρτες και κοπάδια αλόγων, αγελάδων, κατσικιών και καμήλων. Το αυτοκίνητο αναγκάζεται να εγκαταλείψει τον δρόμο. Περιπλανιέται πάνω στο γρασίδι, που δεν έχει ακόμη αποκτήσει πράσινη λάμψη λόγω της απουσίας βροχοπτώσεων. Μετά αρχίζει να χοροπηδάει πάνω στους χωματόδρομους, που διακλαδώνονται ως τον ορίζοντα σαν τις εκβολές κάποιου ποταμού. Τα οχήματα, πολλά από τα οποία είναι φορτηγά φορτωμένα με κασμίρι, σηκώνουν σύννεφα από σκόνη.
Στον καθρέφτη μένουν πίσω το Ατάρ και το Λουν, δυο χούφτες από καλύβες στη σειρά κατά μήκος του δρόμου, όπου τρώνε οι ντόπιοι σούπες από πατάτα και αρνί. Ο ήλιος πέφτει κάθετα, αλλά ο αέρας δεν καίει. Εδώ κι εκεί σηκώνονται ανεμοστρόβιλοι από σκόνη. Η σκόνη τρυπώνει στο αυτοκίνητο. Λίγο αργότερα το αμάξι ανεβαίνει μια απόκρημνη πλαγιά, προσπερνάει στα δεξιά τρεις άσπρες στούπες (βουδιστικούς ναούς) και φθάνει στο Ορχόρντι Χόντι, μια επίπεδη έκταση μήκους πολλών χιλιομέτρων, πλαισιωμένη από λόφους στον Βορρά και στον Νότο, όπου τα στρατεύματα του Τζένγκις Χαν στρατοπέδευαν για μεγάλα χρονικά διαστήματα. Ενα μεγάλο μέρος της άγριας φήμης του το κέρδισε στη διάρκεια της κατάκτησης της αυτοκρατορίας της Χορασμίας, όταν ένας από τους κυβερνήτες της, ο Ιναλχούκ, διέταξε να δολοφονήσουν τα μέλη ενός εμπορικού καραβανιού και μια ομάδα μογγόλων πρεσβευτών. Για να πάρει εκδίκηση ο Τζένγκις Χαν κατέστρεψε τη μία πόλη του μετά την άλλη και τις έπνιξε στο αίμα. Οταν συνέλαβε τον Ιναλχούκ, τον εκτέλεσε ρίχνοντάς του λιωμένο ασήμι στα μάτια και στα αφτιά.
Καθώς ο ήλιος πέφτει το ρωσικό UΑΖ φθάνει στο Χαρχορίν, ένα αφιλόξενο χωριό που χτίστηκε τη σοβιετική εποχή κοντά στο μέρος στο οποίο βρισκόταν το Καρακορούμ, πόλη όπου συμβίωναν αρμονικά βουδιστές, χριστιανοί και μουσουλμάνοι υπήκοοι του Τζένγκις Χαν, καθώς και μια μεγάλη κοινότητα ξένων. Μεταξύ άλλων, Πέρσες και Κινέζοι.
Ο Τζένγκις Χαν εγκαθίδρυσε σε αυτό το μέρος, που βρέχεται από τον ποταμό Ορχόν, τη βάση της αυτοκρατορίας του, το 1220. Το Καρακορούμ όμως επέζησε μόνο μερικές δεκαετίες. Το 1267 ο εγγονός του, ο Κουμπλάι Χαν, ο πιο εξέχων από τους διαδόχους του και ιδρυτής της κινεζικής δυναστείας Γιουάν (1271-1368), μετέφερε την πρωτεύουσα στο Χανμπαλίχ (το σημερινό Πεκίνο). Το 1368 ο Μπιλίκτ Χαν, ο τελευταίος αυτοκράτορας Γιουάν, επέστρεψε στο Καρακορούμ. Είκοσι χρόνια αργότερα ο κινεζικός στρατός εισέβαλε στη Μογγολία, κατέστρεψε το Καρακορούμ, σφαγίασε τους κατοίκους του και έπιασε 70.000 αιχμαλώτους. Παρ΄ όλο που αργότερα ξαναχτίστηκε εν μέρει, τελικά εγκαταλείφθηκε.
Το 1585 χτίστηκε με τις πέτρες από τα ερείπια το βουδιστικό μοναστήρι του Ερντενεζούου. Οι περισσότεροι από τους ναούς του ισοπεδώθηκαν την εποχή του κομμουνισμού. Σήμερα ζουν εκεί μόνο καμιά εκατοστή μοναχοί. Ο τετράγωνος περίβολος, πλευράς 400 μέτρων, συνδυάζει τη σοβαρότητα με την κομψότητα: το περιτείχισμα κοσμούν 108 (ιερός αριθμός στον βουδισμό) λευκές στούπες. Υπό το σεληνόφως οι σκιές τους μοιάζουν με το περίγραμμα από τις περικεφαλαίες των μογγόλων πολεμιστών.
Το 1235 ο Ογκέντεϊ, γιος του Τζένγκις Χαν, οχύρωσε με τείχη το Καρακορούμ και έχτισε ένα παλάτι, στην είσοδο του οποίου ύψωσε ένα δένδρο από ασήμι, σχεδιασμένο από τον γάλλο καλλιτέχνη Γκιγιόμ Μπουσέ. Στην κορυφή του είχε έναν άγγελο με μια σάλπιγγα που ηχούσε όταν περνούσε από μέσα αέρας και ήταν διακοσμημένο με χρυσά λιοντάρια και φίδια. Από τα κλαδιά του ανάβλυζαν πίδακες από κρασί, γάλα φοράδας ζυμωμένο, κρασί από ρύζι και ένα ποτό από μέλι.
«Ο Τζένγκις Χαν σκότωσε πολλούς, αλλά είναι πολύ σημαντικός για την ιστορία της Μογγολίας» λέει ο Χαντσούρεν Μπασανσούρεν, ένας μοναχός 30 ετών, στο Ερντενεζούου. Δύο χιλιόμετρα μακριά, το γλυπτό ενός πέτρινου φαλλού, μήκους περίπου 80 εκατοστών, είναι στραμμένο προς την απαλή σχισμή ενός κοντινού λόφου. Υποτίθεται ότι τοποθετήθηκε εκεί για να λειτουργεί κατευναστικά στις ερωτοτροπίες των μοναχών με τις κοπέλες του τόπου. Σήμερα βλέπεις γυναίκες να κάθονται με λυγισμένα γόνατα πάνω στον φαλλό για να γίνουν γόνιμες και αφήνουν χρήματα. Αλλες βάζουν στο στόμα τους, σαν να ήταν καραμέλες, μικρά αντίγραφα του οργάνου σκαλισμένα σε πέτρα.
Ενας από τους μεγαλύτερους ειδικούς στην ιστορία του Καρακορούμ είναι ο Χανς-Γκέοργκ Χίτελ, ο επικεφαλής αρχαιολόγος των γερμανομογγολικών ανασκαφών που γίνονται στην περιοχή. Ο Χίτελ θεωρεί ότι, σε αντίθεση με όσα πιστεύαμε ως σήμερα, τα ερείπια του αρχαίου παλατιού του Ογκέντεϊ δεν έχουν ανακαλυφθεί ακόμη και βρίσκονται μέσα στον περίβολο του μοναστηριού. «Εχουμε εξακριβώσει ότι κάτω από το σημερινό τείχος υπάρχει παράλληλα ένα άλλο τείχος του 13ου αιώνα το οποίο πρέπει να είναι εκείνο που περιέβαλλε το παλάτι».
Ο γερμανός αρχαιολόγος υποστηρίζει ότι ο Τζένγκις Χαν έδωσε στους Μογγόλους «μια ταυτότητα ως έθνος και ίδρυσε τη μοναδική νομαδική αυτοκρατορία του κόσμου που συνεχίζει να υφίσταται». «Η κακή του φήμη οφείλεται στο ότι αυτή την εικόνα διέδωσαν οι χώρες τις οποίες κατατρόπωσε. Εξυπακούεται ότι ήταν βάναυσος και δολοφόνησε πολύ κόσμο, αλλά και ποιος αυτοκράτορας στην Ιστορία δεν έδρασε ανάλογα;».
Ορισμένοι ειδικοί ισχυρίζονται ότι ο κόσμος έχει υποτιμήσει το πόσο σημαντική ήταν η συνεισφορά του σε θέματα όπως η ενίσχυση των ανταλλαγών μεταξύ Ανατολής και Δύσης, η εξασφάλιση της θρησκευτικής ελευθερίας και η χορήγηση διπλωματικής ασυλίας στους πρέσβεις.
Ο Τζένγκις Χαν πέθανε το 1227 κατά την εκστρατεία εναντίον της σημερινής κινεζικής επαρχίας του Γκανσού. Πιστεύεται ότι ετάφη στη γενέθλια γη του, αλλά ο τάφος του δεν βρέθηκε ποτέ. Ο μύθος λέει ότι οι σκλάβοι που τον κατασκεύασαν δολοφονήθηκαν, όπως και οι στρατιώτες που τους σκότωσαν. Η λαϊκή παράδοση λέει ότι εξέτρεψαν έναν ποταμό για να περάσει πάνω από το μέρος εκείνο έτσι ώστε να σβήσει κάθε ίχνος. Και ένας άλλος θρύλος λέει ότι για τον σκοπό αυτόν έτρεψαν σε άτακτη φυγή ένα κοπάδι αλόγων.
Οταν χάθηκε ο Μεγάλος Χαν, η αυτοκρατορία μοιράστηκε στους τέσσερις γιους του. Η δυσκολία της διοίκησης της απέραντης επικράτειας, οι μάχες για τη διαδοχή και η επιρροή των γραφειοκρατών και των κατακτημένων λαών οδήγησαν σε παρακμή τη μογγολική αυτοκρατορία μετά τον θάνατο του Κουμπλάι Χαν, εγγονού του Τζένγκις Χαν, το 1294. Ο Χίτελ συνοψίζει: «Υπάρχει μια κινεζική παροιμία που λέει: “Μπορείς να κατακτήσεις μια αυτοκρατορία καβάλα σε ένα άλογο αλλά δεν μπορείς να την κυβερνήσεις καβάλα σε ένα άλογο”».
Ο ΜΕΓΑΣ ΠΟΛΕΜΑΡΧΟΣ
Οταν ο Τζένγκις Χαν κατόρθωσε να συνενώσει όλες τις μογγολικές φυλές, το 1206, το νέο έθνος οργανώθηκε πάνω απ΄ όλα για τον πόλεμο. Μετακινούσε τα στρατεύματά του με ταχύτητα χάρη σε σήματα με ένα σύστημα από βραχίονες και σημαίες και τα αποτελέσματα ήταν σαρωτικά. Στρατηγούς είχε τους γιους του ή άνδρες απόλυτα πιστούς. Ο Τζένγκις Χαν έδωσε προτεραιότητα στο ταλέντο και στην πίστη και βάσισε την οργάνωσή του στην αξιοκρατία. Οι ιππείς του είναι θρυλικοί. Χρησιμοποιούσαν το μικρό αλλά ανθεκτικό μογγολικό άλογο, ικανό να ξεριζώνει με τις οπλές του τη χλόη από το παγωμένο έδαφος στους σκληρούς χειμώνες, όταν οι θερμοκρασίες έφταναν συχνά τους 30 βαθμούς υπό το μηδέν. Και χειρίζονταν με επιδεξιότητα το ισχυρό μογγολικό τόξο ιππεύοντας κανονικά ή ανάποδα. Στους Μογγόλους άρεσε πολύ να πολεμούν τον χειμώνα και χρησιμοποιούσαν τα παγωμένα ποτάμια και λίμνες για να μετακινούνται. Ο Τζένγκις Χαν ήξερε να προσαρμόζεται ταχύτατα στις εκάστοτε συνθήκες. Αρχικά οι ορδές του βασίστηκαν στη δύναμη του ιππικού. Αλλά πολύ γρήγορα έμαθε να πολιορκεί μεγάλες πόλεις και για τον σκοπό αυτόν χρησιμοποιούσε καταπέλτες και σκάλες, ενώ άλλαζε ως και την πορεία ποταμών. Ηξερε επίσης να μαθαίνει από τους λαούς που κατακτούσε και να εκμεταλλεύεται την πείρα των μηχανικών τους στον πόλεμο. Ορισμένοι ιστορικοί υποστηρίζουν ότι κατέφευγε στη σφαγή μόνο όταν αποτύγχαναν οι διπλωματικές προσπάθειες. Θεωρείται ότι η επιτυχία των εκστρατειών του ήταν το αποτέλεσμα ενός συνόλου ιστορικών συγκυριών, τις οποίες όμως χειρίστηκε επιδέξια ένας μεγαλοφυής και φιλόδοξος ηγέτης.
Πηγη:tovima.gr
