Μάθημα θρησκευτικών: είναι καταπίεση η υποχρεωτικότητα τού μαθήματος;

Του Μάριου Αυγουστάτου

«Η θρησκεία είναι μια από τις μορφές πνευματικής καταπίεσης, που παντού και πάντοτε βάραινε τις λαϊκές μάζες, τις τσακισμένες από την αιώνια δουλειά για τους άλλους, την ανέχεια και τη μοναξιά. Η αδυναμία των τάξεων που υφίστανται την εκμετάλλευση στην πάλη ενάντια στους εκμεταλλευτές γεννάει αναπόφευκτα την πίστη για μια καλύτερη μετά θάνατον ζωή, όπως ακριβώς και η αδυναμία του πρωτόγονου ανθρώπου στην πάλη με τη φύση γεννάει την πίστη στους θεούς, στους διαβόλους, στα θαύματα κτλ. Σ’ αυτόν που σ’ όλη του τη ζωή δουλεύει και στερείται, η θρησκεία διδάσκει ταπεινοφροσύνη και υπομονή στην επίγεια ζωή, παρηγορώντας τον με την ελπίδα της επουράνιας ανταμοιβής. Και σ’ εκείνους που ζουν από ξένη εργασία η θρησκεία διδάσκει την αγαθοεργία στην επίγεια ζωή, προσφέροντάς τους μια πολύ φτηνή δικαίωση για όλη την εκμεταλλευτική τους ύπαρξη και πουλώντας τους σε συμφέρουσα τιμή εισιτήρια για την επουράνια μακαριότητα. Η θρησκεία είναι το όπιο του λαού. Η θρησκεία είναι ένα είδος πνευματικού αλκοόλ, μέσα στο οποίο οι σκλάβοι του κεφαλαίου πνίγουν την ανθρώπινη μορφή τους, τις διεκδικήσεις τους για μια κάπως ανθρώπινη ζωή» 

(Λένιν: Σοσιαλισμός και θρησκεία, Άπαντα, τόμος 12, εκδ. Σύγχρονη Εποχή, 1987, σελ. 142).

Η διδασκαλία του μαθήματος των θρησκευτικών στα σχολεία ήταν πάντα ένα ζήτημα πάλης ανάμεσα στην πρόοδο και την αντίδραση. Στη χώρα μας η διδασκαλία αυτή αποσκοπεί αποκλειστικά στην «κατήχηση» και τον προσηλυτισμό της νεολαίας στο ορθόδοξο χριστιανικό δόγμα. Το μάθημα των θρησκευτικών με τα παραπάνω χαρακτηριστικά μπήκε στα σχολεία από την ίδρυση του ελληνικού κράτους, σε αντίθεση με τα τότε ιστορικά δημιουργημένα κράτη στη δυτική Ευρώπη στα οποία η άνοδος στην εξουσία της αστικής τάξης συνοδεύτηκε και από μια μεγάλη πάλη ενάντια στον κληρικαλισμό που εξέφραζε τότε ιδεολογικά και πολιτικά τη φεουδαρχία. Η ιστορική πορεία της συγκρότησης του ελληνικού κράτους καθόρισε και την εισαγωγή της διδασκαλίας των θρησκευτικών στα σχολεία. Σε αντίθεση με τις περισσότερες ευρωπαϊκές χώρες, δεν δημιουργήθηκε οικονομικά μια ισχυρή  αστική τάξη που να εξελιχθεί ιστορικά διεκδικώντας και παίρνοντας επαναστατικά και για λογαριασμό της την πολιτική εξουσία ενάντια στους φεουδάρχες και την οθωμανική εξουσία. Αυτό το νεαρό «κράτος-φάντασμα» σύμφωνα με το Μαρξ, φρόντισε από την αρχή να υποτάξει διοικητικά την εκκλησία και από τότε η κρατική εξουσία χρησιμοποιεί την εκκλησιαστική ιδεολογική επιρροή για να κρατά το λαό και τους εκμεταλλευόμενους κάτω από τη δική της πολιτική, οικονομική και ιδεολογική επιρροή. Έτσι λοιπόν μπήκαν τα θρησκευτικά στα σχολεία.

Η πάλη στην Ελλάδα

Η πρώτη μεγάλη μάχη για τα θρησκευτικά δόθηκε μέσα στον Εκπαιδευτικό Όμιλο με το στρατόπεδο της αριστεράς να έχει επικεφαλής του τον κομμουνιστή παιδαγωγό Δ. Γληνό. «Από τη στιγμή όμως που δημιουργήθηκε μέσα στον Όμιλο το ζήτημα των θρησκευτικών σα ζήτημα αρχής, τότε δε χωρούσε σε ένα σωματείο πραγματικών προοδευτικών ανθρώπων άλλη λύση παρά εκείνη που δόθηκε. Η θρησκεία είναι ζήτημα συνείδησης, κάτι τόσο εσωτερικό και ατομικό, που καμιά γενική αναγκαστική λύση δεν είναι ανεχτή. Γι’ αυτό ο Όμιλος δε μπορεί παρά να διακηρύξει, ότι η υποχρεωτική διδασκαλία ορισμένου θρησκευτικού δόγματος δεν είναι αναπόσπαστη από την έννοια της δημόσιας αγωγής. Η αντίληψη αυτή διατυπώθηκε από τους προοδευτικούς στην ακόλουθη αρχή: Ο Εκπαιδευτικός Όμιλος επιδιώκοντας ως τώρα την εκπαιδευτική μεταρρύθμιση, ποτέ δε δημιούργησε ζήτημα διδασκαλίας θρησκευτικών. Επειδή όμως αντικρίζει επίμονα για εμπόδιο στο έργο του αδιάκοπες κατηγορίες για αθεΐα, αντιθρησκευτικότητα κλπ. νομίζει χρέος του να διακηρύξει, ότι το θρησκευτικό ζήτημα το θεωρεί κατ’ εξοχήν ζήτημα ελευθερίας της συνείδησης και επομένως δεν θεωρεί αναπόσπαστη από την έννοια της δημόσιας αγωγής τη διδασκαλία θρησκευτικών μαθημάτων στα Σχολεία» (Δ. Γληνού: Η διακήρυξη της διοικούσας επιτροπής του «Εκπαιδευτικού Ομίλου, 1927» Εκλεκτές σελίδες, τόμος τρίτος).

Μετά και τον εμφύλιο το κράτος επέβαλλε την πολιτική του και στην εκπαίδευση. Στο Σύνταγμα του 1952 και στο άρθρο 16 παράγραφος 2 αναφέρεται: «Εις πάντα τα σχολεία μέσης και στοιχειώδους εκπαιδεύσεως η διδασκαλία αποσκοπεί την ηθικήν και πνευματικήν αγωγήν και την ανάπτυξιν της εθνικής συνειδήσεως των νέων επί τη βάσει των ιδεολογικών κατευθύνσεων του ελληνοχριστιανικού πολιτισμού». Στο σύνταγμα του 1975 στο ίδιο άρθρο και στην ίδια παράγραφο έχει γίνει μόνο μια μικρή διόρθωση. «Η παιδεία αποτελεί βασική αποστολή του Κράτους και έχει σκοπό την ηθική, πνευματική, επαγγελματική και φυσική αγωγή των Ελλήνων, την ανάπτυξη της εθνικής και θρησκευτικής συνείδησης και τη διάπλασή τους σε ελεύθερους και υπεύθυνους πολίτες». Με αυτή τη διατύπωση δεν διαφώνησε κανένα κοινοβουλευτικό κόμμα κατά την τότε συζήτηση στη Βουλή για την αναθεώρηση του συντάγματος.

 Στην κυβέρνηση με κορμό την αριστερά τώρα, ο αναπληρωτής υπουργός Παιδείας Τάσος Κουράκης έχει τονίσει ότι παραμένει υποχρεωτικό το μάθημα, όπως άλλωστε και οι ρυθμίσεις που εφαρμόζονται για τη διευκόλυνση των αλλόθρησκων μαθητών.

Η ΕΕ και το ΥΠΕΠΘ

Όμως η ΕΕ έβαλε ζήτημα ότι τα θρησκευτικά δεν μπορεί να είναι υποχρεωτικά για κάποιον που δεν θέλει να τα παρακολουθήσει. Σύμφωνα με αυτήν τη θέση το υπουργείο παιδείας εξέδωσε εγκύκλιο η οποία έδινε τη δυνατότητα σε αλλόθρησκους και ετερόδοξους να απαλλάσσονται από το μάθημα των θρησκευτικών με απλή αίτηση, όπου θα δηλώνεται η αιτία και άρα το δόγμα και οι πεποιθήσεις του αιτούντος. Μετά από προσφυγές στο Συνήγορο του Πολίτη και στο Ευρωπαϊκό Δικαστήριο Ανθρωπίνων Δικαιωμάτων (ΕΔΑΕ), το ΥΠΕΠΘ με ένα δελτίο τύπου το 2005(http://www.ypepth.gr/docs/24_2_05_d_t3.doc) επιχειρεί να αποτρέψει νέες διαμαρτυρίες και προσφυγές και απαλείφει τη δήλωση της αιτίας. Αλλά το δελτίο τύπου δεν είναι εγκύκλιος και έτσι ίσχυε η προηγούμενη κατάσταση. Όμως το Φεβρουάριο του 2008 το ΕΔΑΕ με αφορμή την προσφυγή Αλεξανδρίδη εκδίδει καταδικαστική απόφαση σε βάρος της Ελλάδας. Με καθυστέρηση αρκετών μηνών το υπουργείο παιδείας με την εγκύκλιο 91109/Γ2/10.7.2008 αναφέρει ότι για τη συμπλήρωση της αίτησης απαλλαγής από το μάθημα και τις λοιπές σχετικές υποχρεώσεις δεν απαιτείται η αναγραφή οιασδήποτε αιτιολογίας. Έτσι ο γονέας ή ο ενήλικας μαθητής δεν υποχρεούται να δηλώσει ούτε καν ότι δεν ανήκει στο Ορθόδοξο δόγμα, όπως πριν. Αμέσως άρχισαν οι πιέσεις του σκοταδισμού (εκκλησίας, θεολόγων, ΛΑΟΣ κλπ) και το υπουργείο εκδίδει νέα εγκύκλιο με την οποία στην πραγματικότητα επανέρχεται στην προηγούμενη κατάσταση. Με προσχηματικό λόγο την εύρεση τρόπου απασχόλησης των μαθητών που απαλλάσσονται επανέρχεται η λογική της εγκυκλίου του 2002. Γράφει η πρώτη παράγραφος: «Σας ενημερώνουμε ότι οι μη Ορθόδοξοι μαθητές δηλ. οι αλλόθρησκοι ή ετερόδοξοι, οι οποίοι σύμφωνα με την υπ’ αριθμ. 104071/Γ2/4.8.2008 εγκύκλιο του ΥπΕΠΘ απαλλάσσονται από το μάθημα των Θρησκευτικών για λόγους συνείδησης». Έτσι για άλλη μια φορά  κατηγοριοποιούνται οι μαθητές σύμφωνα με τις θρησκευτικές τους πεποιθήσεις. Ουσιαστικά, υποχρεώνονται να αυτοπροσδιορίζονται ως προς τη σχέση τους με τη θρησκεία.

Οι θέσεις των κομμάτων

Για τις θέσεις της ΝΔ, δε νομίζουμε ότι χρήζουν ιδιαίτερης μνείας, είναι λίγο-πολύ στο τρίπτυχο «πατρίς-θρησκεία-οικογένεια» και είναι κατά κάθε μετατροπής των θρησκευτικών σε μάθημα «θρησκειολογίας» και ελάχιστα διαφέρουν στην πράξη από τις θέσεις της Χ.Α. Εμμένουν σε κάποιες επιθέσεις κατά του ΣΥΡΙΖΑ, ότι είναι «ένα συνονθύλευμα άθεων κλπ», θυμόμαστε όλοι το Σαμαρά να συνομιλεί με το θεό, την επίθεση στον Τσίπρα για «εξομοίωση twitter-αγίου πνευματος» κλπ.

Η Διαμαντοπούλου έχει παλιότερα δηλώσει χαρακτηριστικά: «η άσκηση του δικαιώματος απαλλαγής από το μάθημα των Θρησκευτικών δεν μπορεί να συνοδεύεται από αξίωση αποκάλυψης έστω και αρνητικής των θρησκευτικών πεποιθήσεων. Το ΠΑΣΟΚ υποστηρίζει διαχρονικά την ανάγκη σεβασμού της θρησκευτικής ελευθερίας θεωρώντας ότι υπάρχουν πολλά πεδία θετικής συνεργασίας πολιτείας και εκκλησίας αλλά πάντοτε με δεδομένη την αναφαίρετη και επιβεβλημένη υποχρέωση της πολιτείας να κατοχυρώνει τα δικαιώματα όλων των πολιτών» (ΑΠΕ,2-9-08). Όμως το ΠΑΣΟΚ όταν ήταν ήδη στην κυβέρνηση δεν προχώρησε όχι μόνο σε κατάργηση των Θρησκευτικών αλλά ούτε και στην παραπάνω ενέργεια στην οποία υποχρέωσε η Ευρωπαϊκή Ένωση το ΥΠΕΠΘ. Και βέβαια όπως φαίνεται και στο τέλος της ανακοίνωσης το ΠΑΣΟΚ ήθελε να πατάει σε δυο βάρκες, να τα έχουμε καλά και με την Ευρώπη αλλά και με την εκκλησία. Άλλωστε η αστική τάξη δεν μπορεί να ξεφύγει από τη θρησκεία και την -αναγκαία γι’ αυτήν- ιδεολογική της επιρροή στις καταπιεσμένες μάζες.

Το ΚΚΕ σε παλιότερη πρόταση νόμου («Ρύθμιση σχέσεων Πολιτείας και Εκκλησίας, θρησκευτικές ενώσεις και κατοχύρωση της θρησκευτικής ελευθερίας») πρότεινε τη μετατροπή του μαθήματος των θρησκευτικών, από ομολογιακό σε θρησκειολογικό. Αλλά σε κάθε περίπτωση το ΚΚΕ θεωρεί σημαντικό «να εξασφαλιστεί η μισθοδοσία καθώς και συνθήκες αξιοπρεπούς διαβίωσης των κληρικών. Αυτό, προοπτικά μπορεί να γίνει και με ευθύνη της ίδιας της εκκλησίας με την προϋπόθεση βέβαια ότι η τελευταία θα έχει τα αναγκαία προς τούτο οικονομικά μέσα».

Ο ΣΥΡΙΖΑ στο προεκλογικό του πρόγραμμα (2015): «Σχολείο ανεξίθρησκο, χωρίς διακρίσεις και αποκλεισμούς. Διαχωρισμός της Εκκλησίας από την Εκπαίδευση. Αντικατάσταση του μαθήματος των Θρησκευτικών από μία επιστημονική προσέγγιση του φαινόμενου της θρησκείας.»  Σε άλλο σημείο βέβαια αναφέρει: «Το μάθημα των θρησκευτικών διδάσκεται στη στοιχειώδη και μέση εκπαίδευση, έτσι ώστε να μην έχει ομολογιακό χαρακτήρα, αλλά η ύλη του να περιλαμβάνει εισαγωγή στην ιστορία, την κοινωνιολογία και τη δογματική όλων των θρησκειών.»

Εμείς απ’ τη μεριά μας πρέπει να τονίζουμε και να επιμείνουμε σε κάποιες θέσεις: κατάργηση κάθε ισοπεδωτικά υποχρεωτικής θρησκευτικής τελετουργίας, προσευχής κλπ στα σχολεία. Επ’ ουδενί δεν πρέπει να υποχρεώνονται οι μαθητές να δικαιολογούν την αίτηση εξαίρεσής τους από το μάθημα των θρησκευτικών. Να δίνεται η δυνατότητα απαλλαγής από το μάθημα των Θρησκευτικών για τους μαθητές που είναι αλλόθρησκοι ή ετερόδοξοι ή επικαλούνται λόγους θρησκευτικής συνείδησης και γι’ αυτό δεν επιθυμούν να το παρακολουθήσουν. Είναι αναφαίρετο δικαίωμα των γονιών να αιτούνται την απαλλαγή των παιδιών τους από το συγκεκριμένο μάθημα, επικαλούμενοι λόγους θρησκευτικής συνείδησης, χωρίς να γίνεται αιτιολόγηση-φακέλωμα των προσωπικών δεδομένων και πεποιθήσεών τους, κάτι που παραπέμπει σε άλλες εποχές.

Πρέπει να επιμείνουμε σθεναρά στο διαχωρισμό κράτους-εκκλησίας. Σεβόμαστε τις θρησκευτικές πεποιθήσεις κάθε ανθρώπου αλλά μεταξύ άλλων, η ορθόδοξη εκκλησία, ο μεγαλύτερος ιδιοκτήτης γης και ακινήτων της χώρας, που παραμένει στο απυρόβλητο της φορολογίας δε θα έχει κανένα πρόβλημα να καλύψει τις οικονομικές υποχρεώσεις της, μισθοδοσίες σε κάθε επίπεδο κλπ. Ίσα ίσα, και ειδικά εν μέσω της απίστευτης κρίσης που ζούμε πρέπει να φορολογηθεί βαριά συνεισφέροντας σε όφελος των φτωχότερων στρωμάτων!