Δημοσιεύθηκε: Α΄ μέρος, στο περιοδικό Πολίτες, αρ. 35, 36, 37 (2012).
Β΄ μέρος, στο περιοδικό The Books’ Journal, αρ. 20, Ιούνιος 2012]
Για το βιβλίο της Ε. Γλύκατζη-Αρβελέρ
Γιατί το Βυζάντιο
Ελληνικά Γράμματα, Αθήνα, 2009.

Το βιβλίο της βυζαντινολόγου κυρίας Ελένης Αρβελέρ Γιατί το Βυζάντιο είναι, όπως γράφει η ίδια, «ένα κείμενο χωρίς επιστημονικές απαιτήσεις» και «απευθύνεται σε όσους από τους Νεοέλληνες ταλανίζονται με το πρόβλημα της ελληνικής ιστορικής συνέχειας» και σκοπό έχει να αναδείξει την ελληνικότητα, τα «επιτεύγματα» και το «πολιτιστικό μεγαλείο» του «ένδοξου βυζαντινισμού» (σ. 9-11), τα οποία, κατά τη γνώμη της, έχουν παραγνωρισθεί από Έλληνες και ξένους (σ. 97, 255). Δηλαδή από την αρχή η συγγραφέας είναι σαφής και ειλικρινής, διευκρινίζει ότι οι στόχοι του βιβλίου είναι κυρίως ιδεολογικοί, οπότε και το επιλεγμένο υλικό και η διαχείρισή του εξυπηρετούν τους στόχους αυτούς. Στο παρόν θα εξετάσουμε κριτικά μόνο αυτές τις ομολογημένες ιδεολογικές θέσεις του βιβλίου, όπως τις εκθέτει ρητώς η συγγραφέας.

Δύσκολο να μιλήσεις σε παιδιά προσχολικής ή πρωτοσχολικής ηλικίας για τα γεγονότα του Πολυτεχνείου. Ίσως γι’ αυτό, μέσα στα τριάντα πέντε χρόνια που έχουν κυλήσει από τότε, τα βιβλία που έχουν γραφτεί με αυτό το θέμα δεν ξεπερνάνε τα τρία. Κι αυτό αποτελεί οπωσδήποτε ένα κενό στην παιδική μας λογοτεχνία. Η Κατερίνα Μουρίκη στο βιβλίο της «Λίγα γαρίφαλα για το Πολυτεχνείο» δίνει στα παιδιά την ευκαιρία να μάθουν απλά και κατανοητά την αξία της εξέγερσης του Πολυτεχνείου. Μέσα από τις μεστές ατάκες παππού και τις παιδιάστικες ερμηνείες του δεύτερου περνούν έννοιες όπως «Ελευθερία», «Δημοκρατία», «χούντα», «Λαϊκός ξεσηκωμός».

Η σοφία και οι μνήμες του παππού Περικλή ανταμώνουν με την παιδική αφέλεια του Αλέξανδρου που κάνει συνειρμούς και συσχετίζει όσα βλέπει και ακούει με την προσωπική του καθημερινότητα. Παιδικές σκέψεις που παρότι προκαλούν γέλιο κρύβουν μικρές και μεγάλες αλήθειες της ζωής μας.
Η δυναμική εικονογράφηση του Νίκου Χριστοφοράκη συμπληρώνει εικαστικά το κείμενο δημιουργώντας κατάλληλη ατμόσφαιρα στους μικρούς αναγνώστες.

Ένα καλογραμμένο βιβλίο άξιο να διαβαστεί από κάθε παιδί.

Υπάρχουν κομβικά σημεία στην ιστορία της ανθρωπότητας, καμπές που αλλάζουν άρδην τον ρου της ιστορίας, όρια πέρα από τα οποία δεν υπάρχει επιστροφή. Το Άουσβιτς, τα στρατόπεδα συγκέντρωσης εν γένει, η Τελική Λύση, όπως βαφτίστηκε ο αποτρόπαιος εφιάλτης στη φρικαλέα σύναξη στη Βανζέε, είναι ένας τέτοιος κόμβος. Μετά το Άουσβιτς, τίποτα δεν είναι όπως πριν. Μετά το Άουσβιτς δεν μπορούμε καν να γράφουμε ποίηση, διατεινόταν ο Τέοντορ Αντόρνο. Μετά το Άουσβιτς, ο ήδη ηττημένος παραδοσιακός ουμανισμός κονιορτοποιήθηκε διά παντός. Μετά το Άουσβιτς, θαρρείς για να αντιστραφεί η οραματική προοπτική του Λέοντα Τρότσκι, η απειλή είναι διαρκής, ο εφιάλτης είναι διαρκής, καθετί ολέθριο είναι διαρκές.
Ο Στέφανος Ροζάνης στον παρόντα, εξαιρετικά κομψό τόμο, εξετάζει τις πολιτισμικές, κυρίως, επιπτώσεις του Άουσβιτς, οι οποίες, βεβαίως, είναι ύψιστα πολιτικές. Όταν δεν μπορεί πλέον να υπάρξει καν Ποίηση, όταν όλες οι αξίες μέσω των οποίων συγκροτείται η κοινότητα και η συνύπαρξη καταρρέουν και θρυμματίζονται, όταν ο ίδιος ο θάνατος γίνεται αδιανόητος, τότε ο άνθρωπος μένει ανερμάτιστος, γίνεται (τείνει να γίνει, τέλος πάντων) κάτι κατώτερο και από το ζώο, γίνεται ένα απλό πράγμα, ένα ευτελές άθυρμα στα χέρια των «ειδικών χωρίς πνεύμα και των ηδονοθήρων χωρίς καρδιά», καθώς έλεγε ο Μαξ Βέμπερ. Και τότε, το ζήτημα είναι κατεξοχήν πολιτικό. Μονάχα που, σε ένα τέτοιο πλαίσιο, ακόμη και η έννοια του πολιτικού έχει καταστεί προβληματική.
Τα στρατόπεδα συγκέντρωσης ήταν ένα τρομερά και τρομακτικά οργανωμένο σχέδιο εξόντωσης του ανθρώπου που γεννήθηκε, με πολλές ωδίνες και οδύνες, με πολλά ξεσπάσματα και πολλούς ξεσηκωμούς, με πολλούς μόχθους και πολλούς κινδύνους, στην Ελλάδα της πόλεως και της Αγοράς, στις ιταλικές δημοκρατίες, και στη Δυτική Ευρώπη του Ρομαντισμού, του Χέγκελ, του Φόιερμπαχ, του Μαρξ, των εξπρεσιονιστών, των υπερρεαλιστών, και όσων θέλησαν και μπόρεσαν να είναι οι επίγονοί τους. Τα στρατόπεδα συγκέντρωσης σκοπούσαν, και εν πολλοίς κατόρθωσαν, να συντρίψουν τα (πάντα ατελή, μα υπέροχα!) προγράμματα και προτάγματα της διαρκούς, αλλά πάντα υπεύθυνης, ελευθερίας, της αυτονομίας, της πραγμάτωσης του ενός μέσα από την πραγμάτωση του άλλου, της αναγνώρισης μιας αυτοσυνείδησης από μιαν άλλη αυτοσυνείδηση, της διαλεκτικής που οδηγεί από το ονειροφόρο εγώ στο εξίσου ονειροφόρο εμείς, της διαδικασίας που, σύμφωνα με τον Βάλτερ Μπένγιαμιν, κάνει την Πράξη να είναι Αδελφή του Ονείρου.

Το απόσπασμα είναι απο το βιβλίο του Γιάννη Κάτρη ” Η γέννηση του νεοφασισμού στην Ελλάδα”, (εκδ.Παπαζήση).

Το βιβλίο κυκλοφόρησε το 1971 στα ελληνικά (Δυτική Ευρώπη) και στα αγγλικά (Αμερική, Καναδάς). Στην Ελλάδα κυκλοφόρησε το 1974. Στις 2 Φεβρουαρίου 1976, κι ενώ έχει επέλθει η Μεταπολίτευση, ο Γιάννης Κάτρης και ο εκδότης του Βίκτωρ Παπαζήσης θα δικαστούν στο Α΄Τριμελές Πλημμελειοδικείο για “περιύβριση Αρχής”, επειδή στο βιβλίο καταγγέλλονται τα βασανιστήρια και οι βασανιστές της Γενικής Ασφάλειας στη διάρκεια της δικτατορίας. Η σχετική διαδικασία ανακινήθηκε από τον υπουργό Δημοσίας Τάξεως Σόλωνα Γκίκα. Μαζί με τη δίωξη των υπευθύνων, συγγραφέα και εκδότη, θα ζητηθεί και η κατάσχεση του βιβλίου διότι υπάρχει “κίνδυνος” να δημιουργηθούν για το Αστυνομικό Σώμα “εσφαλμέναι και βλαπτικαί εντυπώσεις”! Μάρτυρες κατηγορίας θα καταθέσουν οι βασανιστές και φύλακες της Χούντας Καραπαναγιώτης, Μπάμπαλης, Λάμπρου και άλλοι γνωστοί χαμαιλέοντες του Παπαδόπουλου και του Ιωαννίδη.