Μάριος Λώλος
Το προσφυγικό, τα εθνικιστικά συλλαλητήρια και οι φασιστικές φιέστες µέσα από τη φωτογραφική µατιά του πρώην προέδρου της Ένωσης Φωτορεπόρτερ Ελλάδας, Μάριου Λώλου.
Τη συνέντευξη πήρε η Φιλάνθη Μιχάλακα
Ποια πιστεύεις πως είναι η συµβολή των φωτορεπόρτερ στη διαµόρφωση της συνείδησης του κόσµου σχετικά µε το προσφυγικό;
Η συµβολή των φωτορεπόρτερ ήταν ένα λιθαράκι στην πληροφόρηση και την ευαισθητοποίηση του κόσµου για το προσφυγικό. Στη συνέχεια, όταν οι πρόσφυγες πήγαν στα camp, αυτή η αλληλεγγύη τελείωσε. ∆εν έπαιζε πια το προσφυγικό στα mainstream media, οι ξένοι φωτορεπόρτερ φύγανε και έτσι άρχισε να τελειώνει και αυτό το τεράστιο κύµα αλληλεγγύης που είδαµε στην αρχή. Αναφέροµαι στο 2015, στη Μυτιλήνη, στην Ειδοµένη, στο Σύνταγµα, όπου συγκεντρώθηκαν πάρα πολλά τρόφιµα, ρούχα κ.λπ. Φυσικά, υπήρξαν και διάφοροι επιτήδειοι. Έβγαινε µια βάρκα, την έπαιρναν, τη διαλύανε -τα ξύλα, το πλαστικό-, έπαιρναν τις µηχανές και έκαναν µπίζνα. Σαφέστατα υπήρχε και η µπίζνα των 5 ευρώ ένα µπουκάλι νερό ή των 5 ευρώ για να φορτίσεις το κινητό σου. Παρόλα αυτά, η αρχική αντιµετώπιση του κόσµου ήταν ένα κύµα αλληλεγγύης απέναντι στους πρόσφυγες.
Η δηµοσιοποίηση των φωτογραφιών µας, είτε στα mainstream media είτε στα social media, συνέβαλε στη συνειδητοποίηση του κόσµου. Έχουµε κάνει διάφορα για το προσφυγικό, όπως το No Direction Home, που χρηµατοδοτήθηκε από το Ίδρυµα Ρόζα Λούξεµπουργκ, µε τη βασική προϋπόθεση αυτό το άλµπουµ να µοιράζεται δωρεάν. ∆εν θέλαµε το προσφυγικό να έχει αντίτιµο έστω κι ένα ευρώ, άσχετα εάν αυτό το ένα ευρώ θα δινόταν κάπου. Πιστεύουµε πως ο κόσµος της ξενιτιάς, που εµείς τον καλύπτουµε φωτογραφικά, δεν πρέπει να έχει αντίτιµο. Έχει συµβολή στα µάτια των ανθρώπων που είδαν τις φωτογραφίες µας, αλλά και σε εµάς τους ίδιους, στο πόσο µας έκανε καλύτερους.
Πόσο πιστεύεις πως άλλαξαν οι ίδιοι οι φωτορεπόρτερ, έχοντας άµεση επαφή τα τελευταία χρόνια µε το προσφυγικό;
Είµαι περήφανος για τον τρόπο που οι συνάδελφοι αντιµετώπισαν το προσφυγικό, γιατί η συντριπτική πλειονότητα το αντιµετώπισε µε τροµερή ευαισθησία. Είναι ένα θέµα που θέλει πολλή προσοχή στον τρόπο που το προσεγγίζεις και το φωτογραφίζεις. Μπορείς δηλαδή να το δραµατοποιήσεις πολύ εύκολα. ∆εν το κάναµε αυτό, καταγράψαµε αυτό που είδαµε.
Το προσφυγικό θεωρώ ότι έχει αφήσει ανοιχτές πληγές σε όλους τους συναδέλφους. Για εµάς η Ειδοµένη είναι τρύπα στη γεωγραφία. Όταν γύρισα από εκεί και έκατσα να µαζέψω τη δουλειά µου, δεν µπορούσα, έκανα ενάµιση µήνα, γιατί δεν άντεχα. Θυµόµουν πως σε αυτήν τη φωτογραφία ήταν ο Μοχάµεντ, που τώρα δεν ξέρω πού βρίσκεται γιατί έφτασε στην πηγή και νερό δεν ήπιε, καθώς η ελληνική κυβέρνηση τήρησε την απαράδεκτη συµφωνία Ε.Ε. – Τουρκίας και έκλεισαν τα σύνορα.
Και οι φωτορεπόρτερ ευαισθητοποιήθηκαν πολιτικά απέναντι στο προσφυγικό. Ειδικά κάποιοι ξένοι συνάδελφοι που µίλαγαν για ουδετερότητα, παρατήρησα πως ο λόγος τους µετέπειτα έγινε πιο πολιτικός, πιο αλληλέγγυος. Ως φωτορεπόρτερ-παρατηρητής, όταν φωτογραφίζεις τέτοιες καταστάσεις έχεις το πλεονέκτηµα της φωτογραφικής µηχανής στη µέση, που αυτό λειτουργεί σαν ένα γυαλί. Σκέφτεσαι, «Τώρα εγώ δουλεύω. Όσο φωτογραφίζω πρέπει να είµαι λογικός, νηφάλιος, να καταλάβω και να βοηθήσω εκεί που πρέπει». Την ακούς όµως όταν γυρίσεις. Όλο αυτό αλλάζει τη µατιά σου. Το κακό µε εµάς είναι πως όταν τελειώνει το ένα τρέχουµε για το επόµενο και δεν προλαβαίνει να κάτσει µέσα µας.
Η πρόσβαση σε κάποια προσφυγικά camp είναι πολύ περιορισµένη, πού οφείλεται αυτό;
Για µεγάλο χρονικό διάστηµα, δεν µας άφηναν να µπούµε σε κάποια camp. Στη Μόρια, δεν µπορούσες να µπεις από την αρχή, δεν υπήρχε πιθανότητα να πάρεις άδεια. Εκεί είχα µπει µόνο δύο φορές. Όταν είχε έρθει ο Τσίπρας µε τον Σουλτς και όταν είχε έρθει ο πάπας. Στη Μόρια, καταφέραµε να φωτογραφίζουµε απέξω τα καινούργια camp που έχουν δηµιουργηθεί και αυτό εάν δεν πέφταµε πάνω σε κανέναν µπάτσο ή σε κάτι ΜΚΟ παράξενες, που σου απαγόρευαν να φωτογραφίσεις. Μπαίναµε στα camp που θεωρούσε η κυβέρνηση πως ήταν σε καλό επίπεδο και µας άφηναν να µπούµε. Τελευταία, έχει αλλάξει λίγο αυτό, έχουν δοθεί κάποιες άδειες και έχουν µπει κάποιοι φωτορεπόρτερ στη Μόρια.
Θα σου πω µια προσωπική µου εµπειρία. Στην Ειδοµένη, όταν έκαναν επέµβαση οι µπάτσοι, έδιωχναν τους φωτορεπόρτερ, γιατί δεν ήθελε ο ΣΥΡΙΖΑ να υπάρχουν φωτογραφίες που θα δείχνουν έναν πράσινο ΜΑΤατζή να σπρώχνει και να δέρνει έναν πρόσφυγα, ενώ η κυβέρνηση Σαµαρά δεν είχε κανένα τέτοιο θέµα, ήταν ξεκάθαρη. Όταν λοιπόν έγινε η εκκένωση στην Ειδοµένη, απαγόρευσαν σε εµάς τους φωτορεπόρτερ να φωτογραφίσουµε και τράβαγε από πολύ µακριά µόνο ένας συνάδελφος από το Αθηναϊκό Πρακτορείο. Μας άφησαν να µπούµε µόνο την τελευταία µέρα, που θα ερχόταν ο Τόσκας να κάνει δηλώσεις.
Εγώ σε αυτό το camp είχα ζήσει ενάµιση µήνα, άρα ήξερα σκηνές, πρόσωπα, ιστορίες, έπαιζα µε τα πιτσιρίκια, µε έχουν ταΐσει, έχω πιει καφέδες µαζί τους. Μου έκανε τροµερή εντύπωση το ότι δεν είχαν φαΐ, το µαγείρευαν έξω µε ξύλα, και σου έλεγαν «Έλα να φας». Σιγά µην περιµένω λοιπόν εγώ τον Τόσκα, πήδηξα το κάγκελο και άρχισα να κάνω βόλτες µέσα στο camp, στο οποίο φύσαγε ένας δαιµονισµένος αέρας, ήταν εφιαλτικό το τοπίο. Είχα την εντύπωση πως είχε πέσει µια βόµβα, προσφυγοβόµβα, είχε εξαφανίσει τους πρόσφυγες και είχαν µείνει όλα τα υπάρχοντά τους. Μπουγάδες που τις παράσερνε ο αέρας, σκηνές που τις ξερίζωνε, πέρναγα από τις σκηνές και άκουγα τα ονόµατά τους, τις φωνές τους. Αν δεν το έχεις ζήσει, δεν µπορείς να το καταλάβεις, δεν µπορείς να το περιγράψεις σε φωτογραφία. Άρα, πώς γίνεται εµείς αυτό το προσφυγικό να µην το βλέπουµε µε µια µατιά ανθρώπινη.
Μέσα από την εµπειρία σου ως φωτορεπόρτερ που καλύπτεις το προσφυγικό – µεταναστευτικό, τα τελευταία χρόνια πιστεύεις πως οι συνθήκες έχουν βελτιωθεί ή έχουν επιδεινωθεί;
Το προσφυγικό camp δεν έχει happy end. Θεωρούµε πως «καλό» είναι το camp της κυβέρνησης που είναι το ένα container δίπλα στο άλλο και έχει στοιβάξει 2.000 άτοµα εκεί µέσα, δεν κάνουν τίποτα στη ζωή τους, περιµένουν αν θα πάρουν το άσυλο ή όχι και γυρνάνε γύρω-γύρω από τον εαυτό τους. Η ιδιωτικότητά τους σε ένα container είναι µηδαµινή. ∆εν θεωρείται αυτός χώρος ωφέλιµος χώρος ζωής, να ζεις µε την οικογένειά σου σε 5 τ.µ.! Όσο και οι συνθήκες να είναι καλές, αυτά τα camp είναι φυλακές. ∆εν γίνεται τα παιδιά να πηγαίνουν σχολείο µεσηµέρι, λες και είναι λεπρά, ενώ τα παιδιά που φιλοξενούνται σε καταλήψεις, προς τιµήν τους, να πηγαίνουν κανονικά το πρωί σχολείο. Και η κυβέρνηση να στο περνάει ως φοβερή επιτυχία που τα προσφυγόπουλα από τα επίσηµα camp πηγαίνουν σχολείο, δηλαδή το αυτονόητο. Μόρφωση, σαν λεπρός όµως. Οι συνθήκες στο προσφυγικό, δυστυχώς, έχουν επιδεινωθεί. Όταν έχουν περάσει τεράστια κονδύλια, είναι αδιανόητο οι πρόσφυγες να µένουν ακόµα στα camp και να περιµένουν δύο ή τρία χρόνια για να µάθουν αν πήραν το άσυλο ή όχι. Από τη στιγµή που ένας πρόσφυγας πάρει άσυλο, παύει να ισχύει οποιαδήποτε παροχή είχε πριν. Η λογική είναι «Ψάξε βρες δουλειά µόνος σου. ∆εν ξέρεις τη γλώσσα; δεν µας απασχολεί».
Επίσης, είναι αδιανόητο αυτό που γίνεται µε τις ευάλωτες οµάδες. Πλέον το παραµύθι είναι «δήλωσε ευάλωτος». Αυτό που γίνεται µε τα ανήλικα και τους “smugglers”, τους δουλέµπορους, έξω από τα ιδρύµατα είναι τροµακτικό. Τα παιδιά αυτά εγκλωβίζονται εδώ. Αναγκάζονται να εκδίδονται στο Πεδίον του Άρεως, και πιο παλιά στην πλατεία Βικτωρίας, για να µαζέψουν τα δυο-τρία χιλιάρικα που ζητάει ο διακινητής ώστε να φύγουν από την Ελλάδα. Είναι αδιανόητο να δηλώνει η κυβέρνηση «Είµαστε ευχαριστηµένοι που µειώθηκαν οι ροές». Τους στέλνουµε δηλαδή να πνιγούν από αλλού.
∆εν θα ξεχάσω ποτέ όταν στη Μυτιλήνη φωτογράφισα την πρώτη επαναπροώθηση της Frontex στην Τουρκία Πακιστανών δεµένων µε tire up (πλαστικές χειροπέδες). Αισθάνθηκα ντροπή. ∆εν θα µπω ποτέ στη λογική και δεν συµφωνώ µε τον διαχωρισµό πρόσφυγας – µετανάστης. Ο καθένας φεύγει από τη χώρα του για διαφορετικούς λόγους, όµως η Ευρώπη των ανθρωπίνων δικαιωµάτων τους τυποποιεί όλους. Μια τρανς ας πούµε από την Αίγυπτο πήρε άσυλο, ενώ ο σύντροφός της, γκέι από το Ιράκ, δεν πήρε, γιατί έπρεπε να αποδείξει πως είναι γκέι.
Το προσφυγικό είναι ένα από αυτά, έτσι όπως το διαχειρίζεται η κυβέρνηση, που έχει συµβάλει στο να βγουν οι χρυσαυγίτες πάλι από τα αβγά τους. Τελευταία φορά που πήγα στη Μυτιλήνη, έχουµε κάτσει να φάµε σε ένα µαγαζί στο λιµάνι και όταν καταλαβαίνει ο µαγαζάτορας πως είµαστε δηµοσιογράφοι µας πλησιάζει και µας λέει: «Έχουν κάνει το νησί µας αποθήκη ανθρώπινων ψυχών, να τους µαζέψουν να τους πάνε στα ξερονήσια». Όταν έχεις όλον αυτό τον κόσµο σε απάνθρωπες συνθήκες και δηµιουργούνται «παρεµβατικές» συµπεριφορές, είναι λογικό επακόλουθο πως θα ξυπνήσουν οι φασίστες.
Στο τελευταίο εθνικιστικό συλλαλητήριο στο Σύνταγµα υπήρξαν σοβαροί τραυµατισµοί φωτορεπόρτερ, κάνε µας ένα σχόλιο γι’ αυτό.
Tο εθνικιστικό συλλαλητήριο του Συντάγµατος είναι η συνέχεια αυτού που είχε προηγηθεί στη Θεσσαλονίκη. Όταν οι φωτορεπόρτερ πήγαν να γλιτώσουν µια καµεραγούµαν που πήγαν να τη λιντσάρουν, ένας φασίστας έβγαλε από το τσαντάκι του όπλο και τους το έδειχνε. Στο εθνικιστικό συλλαλητήριο του Συντάγµατος, συνάδελφος είδε φωτογραφίες δικές µας τυπωµένες σε χαρτί Α4, άρα µας ψάχνανε και µας έχουν «επικηρύξει».
Οι πρόσφατες επιθέσεις σε φωτορεπόρτερ όπως αυτή στον Κώστα Νταντάµη, που τον ξυλοκόπησαν ή στον Λευτέρη Παρτσάλη, που τον τραυµάτισαν µε αιχµηρό αντικείµενο, δεν είναι καινούργιο φαινόµενο. Να θυµίσω πως είχαµε δεχτεί επίθεση και στο Εφετείο, στη δίκη της Χρυσής Αυγής, από χρυσαυγίτες, γιατί δεν ήθελαν να τους φωτογραφίσουµε. Καταθέσαµε στην ανακρίτρια και ήµασταν µάρτυρες στη δίκη της Χρυσής Αυγής. Η ερώτηση που ακούσαµε, «Πού ξέρετε ότι είναι χρυσαυγίτες;», δεν πείθει κανέναν. ∆ηλαδή, είναι σαν να µου λες πως ξύπνησαν καµιά τριανταριά το πρωί, άγνωστοι µεταξύ τους, και είπαν «δεν δέρνουµε έναν φωτορεπόρτερ στην Αλεξάνδρας;».
Πιστεύεις πως πρέπει οι φωτορεπόρτερ να καλύπτουν τα εθνικιστικά συλλαλητήρια ή τις διάφορες εθνικιστικές συγκεντρώσεις, στις οποίες συµµετέχουν µεταξύ άλλων και φασιστικές-ακροδεξιές οργανώσεις;
Προτιµώ να φωτογραφίσω, γιατί είναι πιο σηµαντική για εµένα, την αντι-εθνικιστική και αντιφασιστική συγκέντρωση στα Προπύλαια, τον κόσµο που διαµαρτύρεται στη λαίλαπα του φασισµού και που σκέφτεται ανθρώπινα. ∆ιαφωνώ µε τη λογική του εθνικιστικού συλλαλητηρίου, δεν µπορώ όµως να παραβλέψω πως αποτελεί ένα γεγονός που ως τέτοιο πρέπει να το καλύπτουµε φωτογραφικά, καθώς δεν συµµετέχουν σε αυτό µόνο δηλωµένοι φασίστες. Αυτό που δεν πρέπει να φωτογραφίσεις είναι τις φασιστικές φιέστες, όπως τρόφιµα ή αιµοδοσία µόνο για Έλληνες, τις συγκεντρώσεις της Χρυσής Αυγής στη Μεσογείων ή αυτές µε πυρσούς στο άγαλµα του Λεωνίδα. ∆εν πρέπει να επικοινωνείς τη φασιστική ρητορική. Αυτό είναι η προσωπική µου άποψη για το πού κρίνω πως πρέπει να είµαι ως επαγγελµατίας και που ως πολιτικά σκεπτόµενος.
Γιατί πιστεύεις πως «η αλληλεγγύη για το προσφυγικό µας τελείωσε»;
Η αλληλεγγύη για το προσφυγικό, µεταξύ άλλων, µας τελείωσε, πρώτον, γιατί οι χιλιάδες κόσµου που βοήθησαν στην αρχή, µετέπειτα σταµάτησαν. Θεώρησαν πως αυτό το πρόβληµα έφυγε, πως το έχει αναλάβει το κράτος και πως αυτοί πρέπει να ασχοληθούν µε τα προσωπικά τους προβλήµατα, όπως το να βρουν δουλειά για να βοηθήσουν τις δικές τους οικογένειες. ∆εύτερον, έχει να κάνει µε τη γενική ήττα της Αριστεράς πολιτικά, των εξωκοινοβουλευτικών ή/και αναρχικών κινηµάτων, τα οποία πια έχουν τεράστιο πρόβληµα διείσδυσης στον κόσµο. Μάλιστα, βλέπεις πως το πράγµα γυρνάει τούµπα και ο κόσµος γίνεται πολύ πιο συντηρητικός. Το ζήτηµα είναι «πώς εµείς αντιδρούµε σε όλη αυτή την κατάσταση;». Ο κόσµος θα πρέπει να αντιδράσει στο συνολικό πλαίσιο, του οποίου ένα µικρό κοµµάτι είναι και το προσφυγικό.
Ας πούµε, στον χώρο των media θα πρέπει να φτιαχτεί ένα Πρωτοβάθµιο Συνδικάτο Τύπου, που θα τους περιλαµβάνει όλους. Άρα, να µην υπάρχει ΕΣΗΕΑ, Ένωση Φωτορεπόρτερ, τα παιδιά που δουλεύουν στο διαδίκτυο, όσοι/ες δουλεύουν στο µακιγιάζ κ.λπ. Να λειτουργεί µε µηνιαίες συνελεύσεις, κυκλικά προεδρεία και συνελεύσεις από τα κάτω σωµατείων βάσης. Έτσι µόνο µπορείς να διεκδικήσεις συλλογικές συµβάσεις και να προστατέψεις τους εργαζοµένους µέσω απεργιών, στάσεων εργασίας κ.ά. από τις απολύσεις.
