Το ιστορικό δίλημμα «Σοσιαλισμός ή βαρβαρότητα» που έθεσε η Ρόζα Λούξεμπουργκ, με έμφαση στο διαζευκτικό «ή», ήταν το αντικείμενο της δωδέκατης ετήσιας διάλεξης του Ινστιτούτου Νίκος Πουλαντζάς, με ομιλητή τον Γαλλοβραζιλιάνο κοινωνιολόγο και φιλόσοφο, Μικαέλ Λεβί, στο Ινστιτούτο Γκαίτε και θέμα «Το μέλλον ως ανοιχτό ερώτημα στην Ρόζα Λούξεμπουργκ: Σοσιαλισμός ή βαρβαρότητα, διεθνισμός ή εθνικισμός».
Ο σημαντικός στοχαστής τόνισε ότι η επιλογή του για το θέμα καθορίστηκε από τρεις λόγους: ότι σε λίγες εβδομάδες συμπληρώνονται τα εκατό χρόνια από τη δολοφονία της μεγάλης επαναστάτριας, δεύτερον ότι με τον Νίκο Πουλαντζά τον συνέδεε το κοινό ενδιαφέρον για τη Ρόζα και, τέλος, ότι η Λούξεμπουργκ του άνοιξε ένα προσωπικό δρόμο, όταν σε ηλικία δεκαέξι ετών ανακάλυψε τα «Γράμματα από τη φυλακή», κάτι που για τον ίδιο ήταν μια «βαθιά φώτιση» (Μπένγιαμιν).
Ο ομιλητής τοποθέτησε το κλασικό ερώτημα «σοσιαλισμός ή βαρβαρότητα» εντός του ιστορικού του πλαισίου και κυρίως στο σταδιακό «σπάσιμο» της Ρόζας από τις απόψεις του Κάουτσκι και στη συνέχεια στην αντιπαράθεση μαζί του για το θέμα του «αναπόφευκτου» του σοσιαλισμού, άποψη που κατέρρευσε θεαματικά με το ξέσπασμα του Πρώτου Παγκοσμίου Πολέμου το 1914. Μέχρι τότε και η ίδια θεωρούσε ότι καθήκον των επαναστατών ήταν απλώς να «επιταχύνουν» το ιστορικό προτσές και να επιφέρουν πιο σύντομα τη σοσιαλιστική επανάσταση.
Το 1915, όντας στη φυλακή για την αντίθεσή της στον πόλεμο, γράφει την «Κρίση της σοσιαλδημοκρατίας», έργο στο οποίο διατυπώνει για πρώτη φορά το δίλημμα «σοσιαλισμός ή βαρβαρότητα», το οποίο αποδίδει λανθασμένα στον Ένγκελς. Ωστόσο, αυτό αποτελεί ένα σημείο καμπής, καθώς στο συγκεκριμένο έργο δεν υπάρχει μόνο ένας δρόμος, αυτός της αναπόφευκτης κατάρρευσης του καπιταλισμού υπό το βάρος των αντιφάσεών του, αλλά μπαίνει και το στοιχείο της ενδεχομενικότητας, αφού το μέλλον πλέον γίνεται αντιληπτό ως κάτι ανοιχτό στην πολιτική και κοινωνική δράση των καταπιεσμένων. Δηλαδή το μέλλον δεν είναι κάτι που μπορεί να προβλεφθεί, ούτε είναι κάτι προκαθορισμένο, αλλά ο σοσιαλισμός είναι κάτι που εν δυνάμει απορρέει από τις αντιφάσεις της αντικειμενικής πραγματικότητας.
Σε αντίθεση με τον Κάουτσκι, ο οποίος δεν έβλεπε τον λόγο επαναστατικής δράσης, αφού το πέρασμα στον σοσιαλισμό ήταν κάτι τελεολογικά καθορισμένο, η Ρόζα αντιλαμβάνεται ότι για να υλοποιηθεί η αντικειμενική δυνατότητα χρειάζεται ο υποκειμενικός παράγοντας: η ταξική συνείδηση. Όχι για να «επιταχύνει» μια προκαθορισμένη εξέλιξη, αλλά για να της δώσει συγκεκριμένη κατεύθυνση.
Παράλληλα, ο Πρώτος Παγκόσμιος Πόλεμος δείχνει ότι η «βαρβαρότητα» διεξάγεται εν ονόματι του έθνους, επομένως η Λούξεμπουργκ ασκεί σφοδρή κριτική στην σοσιαλδημοκρατία και εξηγεί ότι «η πατρίδα του προλεταριάτου είναι ο διεθνισμός». Υποστηρίζει παράλληλα ότι άμεσο καθήκον είναι η απελευθέρωση του προλεταριάτου από την εθνικιστική ιδεολογία. Γι’ αυτήν ο εθνικισμός είναι αυτός που βάζει το έθνος πάνω από τα υπόλοιπα: Uber Alles, «Πρώτα η Αμερική» κλπ.
Ο Λεβί τόνισε ότι η επικαιρότητα αυτής της συζήτησης για το σήμερα είναι προφανής, όπως και η αναγκαιότητα για διεθνισμό σε μια εποχή που η παγκοσμιοποίηση αυξάνει δραματικά τις ανισότητες και επιβάλλει σε όλο τον πλανήτη τον νεοφιλελευθερισμό και την ταξική καταπίεση. Παράλληλα, και σαν αντίδραση, υπάρχει θεαματική άνοδος ξενοφοβικών, ρατσιστικών και ακροδεξιών ή μισοφασιστικών κινημάτων και κυβερνήσεων σε όλο τον πλανήτη, οι οποίες χρησιμοποιούν σαν αποδιοπομπαίο τράγο τους μετανάστες ή τις κάθε είδους μειονότητες. Άρα ο κίνδυνος επιστροφής στη βαρβαρότητα (όχι με την πρωτόγονη μορφή, αλλά με τα μέσα ενός νέου φονικού πολέμου) είναι μια πραγματικότητα.
Τέλος, μίλησε για την απειλή που πρεσβεύει η κλιματική αλλαγή, η οποία απαιτεί μια παγκόσμια απάντηση: μια οικολογική μετάβαση σε αντίθεση με την ολιγαρχία των ορυκτών καυσίμων, η οποία καθορίζει την παγκόσμια οικονομία. Όπως είπε, η άρνηση να ληφθούν τα επείγοντα μέτρα που απαιτούνται οφείλεται στην απροθυμία της κυρίαρχης τάξης να αντιμετωπίσει το πρόβλημα στο όνομα του «εθνικού συμφέροντος» και της «ανταγωνιστικότητας».
«Φυσικά η Ρόζα δεν έχει όλες τις απαντήσεις, αλλά η σκέψη και το προσωπικό της παράδειγμα, η ζωή και ο θάνατός της, αποτελούν μια ισχυρή έμπνευση για όλους μας», κατέληξε ο Γάλλος στοχαστής.
