Οταν το Αrt της «Εφ.Συν.» πρότεινε να κάνουμε οδοιπορικό στα πολιτικά γκράφιτι των αθηναϊκών δρόμων, παρέα με τον Κλάους Κλίνγκερ, ίσως τον σπουδαιότερο Γερμανό καλλιτέχνη της πολιτικής τοιχογραφίας, η πρώτη φράση που μου ήρθε στο μυαλό ήταν «Ελα, παππού μου, να σου δείξω τα αμπελοχώραφά σου».

Παππούς δεν μοιάζει βέβαια ο Κλάους, που στα 65 του χρόνια οργώνει την υφήλιο ζωγραφίζοντας σκαρφαλωμένος σε σκαλωσιές, μαζί με μια πολυεθνική κολεκτίβα περίπου 100 καλλιτεχνών από 20 διαφορετικές χώρες. Πρόκειται για την παγκόσμια εικαστική και πολιτική κίνηση δημόσιας τέχνης Mural Global (Παγκόσμια Τοιχογραφία), που τελεί υπό την αιγίδα της UNESCO και έχει μέχρι σήμερα δημιουργήσει περίπου 100 μεγάλης κλίμακας έργα, σε χώρες όπως η Βραζιλία, η Κούβα, η Νικαράγουα, η Ινδία, η Σενεγάλη, η Τουρκία, η Ισπανία και φυσικά σε δεκάδες γερμανικές πόλεις.

Ενα κίνημα με σαφή αντιπολεμικό, ανθρωπιστικό και οικολογικό χαρακτήρα, χωρίς εταιρικούς χορηγούς και λάιφ-στάιλ περιτύλιγμα. Η UNESCO παρέχει απλώς την «ομπρέλα», οι καλλιτέχνες δεν έχουν άλλους οικονομικούς πόρους πέρα από μη κερδοσκοπικούς τοπικούς φορείς που καλύπτουν κάποια από τα έξοδα των έργων τους, ενώ συνήθως βάζουν χρήματα από την τσέπη τους.

Η Mural Global είναι πνευματικό παιδί του καλλιτεχνικού ρεύματος Farbfieber, του «Πυρετού των Χρωμάτων», που γιορτάζει φέτος 40 χρόνια δημιουργίας. Με αφορμή την επέτειο αυτή, ο Κλάους ταξίδεψε στην Ελλάδα, καλεσμένος του Δήμου Φιλαδέλφειας, συμμετέχοντας στην ομαδική έκθεση «Ενας κόσμος για όλους» – με πέντε κινούμενες πολιτικές τοιχογραφίες ισάριθμων καλλιτεχνών από διαφορετικές χώρες, ένας εκ των οποίων είναι ο «δικός» μας Μιχάλης Κουντούρης.

Με το δέος που προκαλεί το βαρύ βιογραφικό του Κλάους, και το εντυπωσιακό πορτφόλιο με έργα της ομάδας του στις τέσσερις άκρες του πλανήτη, ακολούθησα το οδοιπορικό της «Εφ.Συν.» με ανάμικτα συναισθήματα.

Τι θα πρωτοδείξουμε από τα βρόμικα στενά της Αθήνας, τα μισογκρεμισμένα ντουβάρια και τις πρώην λαϊκές περιοχές του Μεταξουργείου και του Ψυρρή, που έχουν μετατραπεί σε «διασκεδασουπόλεις», σε έναν άνθρωπο που έχει πάει παντού, έχει δει και έχει κάνει τα πάντα, αναλαμβάνοντας πρότζεκτ μεγάλης πνοής σε Ανατολή και Δύση; Διαψεύστηκα ευχάριστα.

Η περιήγηση στην τέχνη της πόλης μας μαζί με κάποιον «ξένο» βοήθησε να τη δούμε με άλλα μάτια. Οχι σαν τουριστικό αξιοθέατο ή απομίμηση δυτικών προτύπων, αλλά σαν αποτύπωση μιας αντιφατικής πραγματικότητας που ακριβώς επειδή τη ζούμε καθημερινά, έχουμε την τάση να τη σνομπάρουμε, θεωρώντας τη δεδομένη και τετριμμένη, ενώ δεν είναι.

Ο περίπατος ξεκίνησε από το Γκάζι και το παλιό αμαξοστάσιο της ΟΣΥ. Τα έργα του εικαστικού καλλιτέχνη ΙΝΟ με κοινή θεματολογία τον Λεονάρντο ΝταΒίντσι -με αφορμή την oμώνυμη έκθεση- ήταν η πρώτη μας στάση.

Τα μάτια της Μόνα Λίζα που κλείνουν στις κόρες τους έναν αστυνομικό και έναν διαδηλωτή με μολότοφ, ο Μυστικός Δείπνος με γραβατωμένες γκρίζες φιγούρες «διαπραγματευτών» και απλωμένα χέρια απελπισμένων ανθρώπων από κάτω, ο Ανθρωπος του Βιτρούβιου και η προσωπογραφία του Ντα Βίντσι κοσμούν τον τοίχο του αμαξοστασίου, σε ένα πολύπτυχο μήκους 90 μέτρων.

«Ο Κλάους έχει κάνει κάτι αντίστοιχο στο Πόρτο Αλέγκρε για το Παγκόσμιο Κοινωνικό Φόρουμ», μου λέει ο Μιχάλης Πατένταλης, συγγραφέας και πρόεδρος της Εταιρείας Ελλήνων Συγγραφέων Γερμανίας – που συνδιοργανώνει την έκθεση της Farbfieber στη Φιλαδέλφεια. «Ζωγράφισε τον Μυστικό Δείπνο με τους παγκόσμιους ηγέτες να τρωγοπίνουν ενώ κολυμπάνε στα σκατά. Η ειρωνεία είναι ότι στο σημείο που ζωγράφισε καταλήγει η αποχέτευση της πόλης και φυσικά βρομάει σκατά…»

Αργότερα τσέκαρα την τοιχογραφία του Πόρτο Αλέγκρε στην ιστοσελίδα mural-global.org. Πρόκειται για ένα βλάσφημο έργο που απεικονίζει τους ισχυρούς του κόσμου σαν γουρούνια, μέθυσους και άρπαγες, με το 20% να καταναλώνει το 80% των πόρων και τους εμπόρους όπλων να υποδύονται τους σωτήρες, ενώ ο πλανήτης βυθίζεται στη μόλυνση και τις ανισότητες.

Αν σας θυμίζει τις καρικατούρες του αντιφασίστα Γερμανού ζωγράφου Γκέοργκ Γκρος, δεν πέφτετε έξω. Εξίσου σημαντική επιρροή για τον Κλίνγκερ είναι οι Μεξικανοί τοιχογράφοι, ο Ριβέρα, ο Ορόσκο, ο Σικέιρος, όλοι τους στρατευμένοι, ο καθένας με τον τρόπο του, στην υπόθεση της επανάστασης και της απελευθέρωσης του λαού τους και της ανθρωπότητας.

Μεγαλώνοντας στον απόηχο του Γερμανικού Μάη του ’68, ο Κλίνγκερ μαθήτευσε πλάι στον σπουδαίο Γερμανό καλλιτέχνη Γκέρχαρντ Ρίχτερ στην Ακαδημία Καλών Τεχνών του Ντίσελντορφ. Φτασμένος εικαστικός ο ίδιος, αρνήθηκε τα ακαδημαϊκά πόστα, μολονότι του προσφέρθηκαν, προτιμώντας τους δρόμους. «Θέλω να πεθάνω στη σκαλωσιά πάνω», αστειεύεται με τους φίλους του.

Ο καυτός ήλιος δεν ενοχλεί τον Κλάους, που διαβαίνει τα κακοτράχαλα πεζοδρόμια του Κεραμεικού και του Μεταξουργείου σαν στο σπίτι του. Επόμενη στάση, η τοιχογραφία των Political Stencil σε μια εγκαταλειμμένη αλάνα στη συμβολή των οδών Λεωνίδου και Πλαταιών.

Εμπνευσμένη από τον πίνακα του Ντελακρουά «Η Ελευθερία οδηγεί τον Λαό», έχει στη θέση της γυμνόστηθης Ελευθερίας τον ξεβράκωτο «μακεδονομάχο» των εθνικιστικών συλλαλητηρίων, πλαισιωμένο από μια σειρά γνώριμες νεοελληνικές φιγούρες – τον τσολιά της Ελληνοφρένειας, έναν παπά με εικόνισμα, τον κύριο με το κολονάτο ποτήρι κρασί στα συλλαλητήρια της πλατείας Συντάγματος που άθελά του έγινε συνώνυμο των «μενουμευρωπαίων»….

Δεν ξέρω τι αναγνωρίζει από όλα αυτά ο Κλάους Κλίνγκερ, αλλά σίγουρα ως καλλιτέχνης που έχει αφιερώσει τη ζωή του στον μαχόμενο διεθνισμό, το αντιεθνικιστικό μήνυμα του έργου τον βρίσκει σύμφωνο. Αφού περιπλανηθήκαμε λίγο ακόμα, καταλήξαμε στο παλιό κτίριο της Πυροσβεστικής στη Σαρρή, όπου εκτίθενται έργα πολλών καλλιτεχνών του δρόμου.

Στον πλαϊνό τοίχο, στο στενάκι της Ρήγα Παλαμίδου, είναι το πασίγνωστο πλέον γκράφιτι με το θρυλικό Λουκάνικο, τον «σκύλο των ελληνικών εξεγέρσεων» όπως τον είχε βαφτίσει το περιοδικό Time. Το γκράφιτι της ομάδας των Smart-Grams-Martinez χρονολογείται από το 2014, όταν ο τετράποδος επαναστάτης μάς άφησε χρόνους.

Πλαισιωμένο από εξίσου όμορφα, αλλά όχι απαραίτητα πολιτικά γκράφιτι, έχει πια μετατραπεί σε ατραξιόν των «εναλλακτικών τουρ» της Αθήνας. «Τέλεια ευκαιρία για ίνσταγκραμ εδώ», γράφει ειρωνικά ένα στένσιλ, υπενθυμίζοντας ότι η επανάσταση, όταν πεθαίνει, γίνεται τουρισμός.

«Σημασία έχει να μην αφήσουμε ούτε εκατοστό τοίχου στους ναζί», είπε στην ομιλία του στον Δήμο Φιλαδέλφειας ο Κλάους Κλίνγκερ. Τι θα ζωγράφιζε ο ίδιος στους τοίχους της Αθήνας;

«Δεν ζωγραφίζω ποτέ κάτι επειδή έτσι μου ήρθε. Πρώτα θα μελετήσω την αρχιτεκτονική κάθε χώρου, θα μιλήσω με τον κόσμο, για τα προβλήματά τους, τις ιδέες τους… Σε αντίθεση με τους καλλιτέχνες των γκραφίτι, εμείς καλούμε τον κόσμο να συμμετέχει. Σε μια υποβαθμισμένη περιοχή έξω από το Ντίσελντορφ, όπου κοιμούνται άστεγοι και κλοσάρ, πήγαμε με μια ζωγράφο από τη Ναμίμπια και ζήσαμε έναν μήνα μαζί τους. Αφού πρώτα τους γνωρίσαμε, ζωγραφίσαμε μαζί με τα παιδιά, τότε μόνο επιλέξαμε όλοι μαζί το θέμα που θα κάνουμε.

»Προβλήματα που απασχολούν την κοινότητα εκεί, η μόλυνση, το δικαίωμα στη στέγη, η κλιματική αλλαγή… Οταν το ζωγραφίζαμε, έγινε μια μεγάλη γιορτή για όλη τη γειτονιά. Οι άνθρωποι βγήκαν στα μπαλκόνια τους και πίνανε μπίρες. Μέχρι που ζωγραφίσαμε κι εμείς ένα μπαλκόνι πάνω στον τοίχο…».

Τα γκράφιτι ως πολιτική διαμαρτυρία

​​​​​​Τέχνη Ή βανδαλισμός;

Ελεύθερη έκφραση ή οικειοποίηση δημόσιου χώρου; Διαμαρτυρία ή αμφισβήτηση των θεσμών και της αστικής δημοκρατίας;

Ας μην ξεχνάμε πως μια εικόνα αξίζει όσο χίλιες λέξεις αποτυπώνοντας όλη τη δυναμική της κάθε εποχής. Ειδικά μια εικόνα δημιουργημένη στους δρόμους και στους τοίχους, από το ζωντανό κομμάτι της κοινωνίας μας, που είναι οι καλλιτέχνες της στριτ αρτ, οι οποίοι πάντα παρεμβαίνουν γρήγορα και δυναμικά.

Ο πρώτος προϊστορικός καλλιτέχνης με την ομάδα του σκάλισε και ζωγράφισε πριν από 40.000 χρόνια τα προβλήματα της μικρής του κοινωνίας στο Μάρος της Ινδονησίας. Ολος ο κόσμος και η Ιστορία είναι γεμάτοι με την ανάγκη του ανθρώπου να εκφράσει τη ζωή και την εποχή του σε μεγάλες επιφάνειες, να ικανοποιηθεί αλλά και να ξορκίσει τα κακώς κείμενα.

Από τα υπέροχα διακοσμημένα σπήλαια στο Σοβέ και το Λασκό της Γαλλίας, την ισπανική Αλταμίρα μέχρι τα γκράφιτι «monikers», δημιουργημένα στα τέλη του 1800 από τους μετανάστες εργαζόμενους (hobos) στους σιδηρόδρομους των ΗΠΑ, οδηγούμαστε στο συμπέρασμα πως η ομαδική καλλιτεχνική έκφραση πρέπει να είναι καταγεγραμμένη στο ανθρώπινο γονίδιο, παρά τις πολιτισμικές διαφορές.

Το ίδιο συμβαίνει και στις μέρες μας σε όλα τα πλάτη της Γης, καθώς μια εικόνα δημιουργείται στις φαβέλες του Ρίο για την κλιματική αλλαγή και τη φτώχεια κάτω από τη χλιδή του Μουντιάλ, στη μαρτυρική Γάζα που αντέχει ακόμα τα πυρά των Ισραηλινών ζωγραφίζοντας το τείχος που οικοδομείται, στο Ντόβερ με το αστέρι της Βρετανίας να αφαιρείται λόγω Brexit από τον Banksy, στη Βενεζουέλα του Τσάβες που ολοζώντανα χαμογελά ακόμα ελπιδοφόρα, στην Ιρλανδία του Μπέλφαστ για τον IRA που ακόμα φέρνει πάθη, στη Νέα Υόρκη για το κίνημα Occupy, στη μνημονιακή Λισαβόνα, στην καταπιεσμένη Τεχεράνη, στη Δαμασκό του πολέμου, στο πολυπολιτισμικό Βερολίνο για τους πρόσφυγες και το νεκρό κορμάκι του Αϊλάν Κουρντί…

Κι όλες οι εικόνες ταξιδεύουν και κυκλοφορούν ελεύθερα φέρνοντας τη διαμαρτυρία, τον θυμό και την οργή ως πολιτική και κοινωνική παρέμβαση αλλά και καλλιτεχνική έκφραση που δεν εμπορεύεται.

Ας αφουγκραστούμε με τα μάτια της ψυχής για να… καταλάβουμε επιτέλους αυτό που μας φωνάζουν οι τοίχοι και οι δρόμοι.

ΑΓΝΗ ΚΑΤΣΙΟΥΛΑ

Πηγή:https://www.efsyn.gr