Και όχι δεν είναι ο Τζόκερ ο «κακός», είναι ο καπιταλισμός

του Μάριου Αυγουστάτου

Ο Τοντ Φίλιπς με το αριστούργημά του το «Τζόκερ», φέρνει τον πυρήνα της πολιτικής στο προσκήνιο.
Για το κινηματογραφικό-σκηνοθετικό κλπ κομμάτι τα έχουν πει πολλοί, όπως για την απίστευτη ερμηνεία του Joaquin Phoenix. Πολλοί εστίασαν στα καθαρά προσωπικά χαρακτηριστικά του Τζόκερ και (καλώς) έκαναν κριτική ότι είναι στερεοτυπικά λάθος ο συσχετισμός ψυχικών νοσημάτων – βίας: παιδική κακοποίηση, ψυχικές διαταραχές, επαγγελματικό αδιέξοδο.

Προσωπικά χαρακτηριστικά όμως που είναι αποτέλεσμα -σε μεγάλο βαθμό- των κοινωνικών συνθηκών:
– Ολοένα συρρικνούμενο κράτος πρόνοιας (που στην περίπτωσή του παύει να χορηγεί ψυχολογική υποστήριξη και φάρμακα, όπως λέει η κοινωνική λειτουργός: «και εσένα και εμένα μας έχουν χεσμένους»)…
– Μια ολοένα πιο φτωχοποιημένη πλειοψηφία καταδικασμένη να ζει στερούμενη ακόμα και τα βασικά (που εναποθέτει τις ελπίδες της στον Χ Ψ μεγαλοσχήμονα, εδώ στον υποψ. δήμαρχο Τόμας Γουέιν). Κι απέναντι μια ολοένα πλουσιότερη μειοψηφία που ζει εις βάρος της πλειοψηφίας…
– Η ξεδιάντροπη αλητεία των χρυσοπληρωμένων golden boys που αρχικά επιδίδονται σε σεξιστική επίθεση σε μια μόναχική κοπέλα στο μετρό κι αμέσως μετά επιτίθενται στον Τζόκερ, βλέποντας στο πρόσωπό της την πειθήνια-γυναίκα-που-υπηρετεί-τον-αφέντη-άντρα και το «σκουπίδι», που έλεγε κι ο αρχιμπάτσος εδώ πρόσφατα…
– Οι «συνάδελφοι», που επιδίδονται σε λυσσαλέο ανταγωνισμό, πισώπλατα μαχαιρώματα κλπ κλπ, για δύο ψίχουλα παραπάνω από το αφεντικό…
– Τα μέσα μαζικής «ενημέρωσης», που απ’τη μία διασύρουν τους απεργούς στην καθαριότητα: από αστειάκια (ο γιος μου με ρώτησε «τώρα που έχουν απεργία από που θα παίρνουμε σκουπίδια;»), μέχρι την επίκληση του φόβου και των υγειονομικών βομβών. Κι απ’την άλλη κατασκευάζουν τηλεστέρες-τέρατα και γελοιοποιούν δημόσια ανθρώπους, καταστρέφοντάς τους με -κατά παραγγελία της φωτεινής επιγραφής- γέλια και χειροκροτήματα, προς τέρψιν και αποβλάκωση του φιλοθεάμονος κοινού που οι ίδιοι διαμορφώνουν…

Σε όλη τη διάρκεια της ταινίας είναι εξαιρετική η απεικόνιση των ταξικών αντιθέσεων: απ’τη μία τα φτωχικά διαμερίσματα (του Άρθουρ Φλεκ και όχι μόνο) και απ’την άλλη το παλάτι-φρούριο του καπιταλιστή Τόμας Γουέιν. Απ’τη μία οι δρόμοι με τις εξαθλιωμένες μάζες κι απ’την άλλη η γκλαμουράτη αίθουσα συναυλιών με τους κουστουμάτους…

Ο κυνισμός της ταξικής μονομέρειας των από πάνω συμπυκνώνεται στο λόγο του Τόμας Γουέιν: «για μένα όλοι αυτοί δεν είναι παρά κλόουν, οι άτυχοι της ζωής. Τι να κάνουμε, εμείς είμαστε οι τυχεροί». Όπως είπε και κάποιος εγχώριος εκπρόσωπος των από πάνω: «ε δεν είμαστε και όλοι ίσοι πως να το κάνουμε;». Η λογική των «αρίστων», που για να αιτιολογήσουν το κοινωνικό τους στάτους, που για να διατηρήσει και να αυξήσει τα υπερκέρδη της πίνει το αίμα τον πολλών, βρίσκουν ένα σωρό αφηγήματα και δίπολα (τυχεροί-άτυχοι, άριστοι-μη άριστοι) για να γίνουν πειστικοί.

Το πόσο «εύκολα» πυροδοτήθηκε η εξέγερση δείχνει πόσο εύθραυστο είναι το σύστημα και κατ’επέκταση ο καπιταλισμός. Δεν είναι τυχαίο ότι το FBI τοποθέτησε σε αίθουσες πράκτορές του για να προλάβει και να καταστείλει αντιδράσεις του κοινού, που θα εμπνευστούν απ’ όσα δείχνει η ταινία.

Είναι η τυφλή «εκδικητική» βία η πολιτική απάντηση;
Ο ίδιος ο Τζόκερ όταν τον ρωτάνε για το κίνημα που είχε ξεσπάσει απαντάει: «δε με ενδιαφέρει η πολιτική». Ένας άνθρωπος απομονωμένος σε μεγάλο βαθμό (οι παραισθήσεις κοινωνικότητας που έχει το ενισχύουν αυτό) είναι δύσκολο να δει τη «μεγάλη εικόνα». Η δική του εικόνα του όμως, το ματοβαμένο χαμόγελό του γίνεται η σπίθα που πυροδοτεί τα πάντα. Οι εξαθλιωμένες μάζες που επιδίδονται σε μπάχαλα, βλέποντας το περιπολικό πχ σαν εκπρόσωπο του «κακού» είναι απόλυτα δικαιολογημένες.

Όπως και να το κατονομάσει κανείς, ζούμε ένα ταξικό πόλεμο σε εξέλιξη. Η συσσωρευμένη οργή απέναντι στο σύστημα μπορεί να γίνει απλά ένα βίαιο ξέσπασμα των εξαθλιωμένων και καταπιεσμένων που γρήγορα θα ξεφουσκώσει -λειτουργώντας σαν μια βαλβίδα διαφυγής σε μια χύτρα που βράζει- ή μαζική κοινωνική επανάσταση. Ο ρόλος των οργανωμένων δυνάμεων, των οργανώσεων και συλλογικότητων που αντιστέκονται στην επέλαση του απάνθρωπου καπιταλισμού (δεν είναι τυχαίο που ο Φίλιπς την τοποθετεί στη δεκαετία του 80, του νεοφιλελέ Ρήγκαν) είναι κομβικότατος, να ωθήσει το ποτάμι της οργής στο να γυρίσουν όλα πραγματικά τούμπα.