Η Κρστάνα Γιάνεβα (Кръстана Янева) γεννήθηκε το 1914 στο χωριό Βησωτσάνη (Висо̀чен) – σημερινό Ξηροπόταμο – της Δράμας, στους πρόποδες του όρους Φαλακρό (παλαιά ονομασία: Μποζντάγ). Το χωριό ήταν εθνικά μικτό κατοικούμενο από Σλαβόφωνους χριστιανούς ελληνικής ή βουλγαρικής εθνικής συνείδησης και μουσουλμάνους Τούρκους.
Σε πολύ μικρή ηλικία η Κρστάνα έμεινε ορφανή και από τους δύο της γονείς. Ο πατέρας της σκοτώθηκε κατά τα πολεμικά γεγονότα του Α’ Παγκοσμίου Πολέμου ενώ το 1919 πέθανε και η μητέρα της. Τότε, σαν παιδί, στάλθηκε στη Σόφια για να ζήσει με τη θεία της. Εκεί το 1930, ενώ σπούδαζε στο γυμνάσιο θηλέων, έγινε μέλος στην Ένωση Εργατικής Νεολαίας, οργάνωση του παράνομου κομμουνιστικού κόμματος Βουλγαρίας. Το 1933 γράφτηκε στο τμήμα Ιστορίας και Φιλολογίας του πανεπιστημίου της Σόφιας όπου δραστηριοποιείται στους φοιτητικούς συλλόγους. Δραστήρια επίσης είναι και στη φτωχογειτονιά Μπανίσορα της Σόφιας όπου μένει. Εκεί συμβάλλει στην οργάνωση εργατικών αγώνων. To 1938 διορίζεται ως δασκάλα σε ορφανοτροφείο της Σόφιας. Το 1940 γίνεται μέλος του Εργατικού Κόμματος Βουλγαρίας (κομμουνιστές) και παίρνει μέρος στην αντιφασιστική αντίσταση του Β’ Παγκοσμίου Πολέμου. Τότε απέκτησε το προσωνύμιο «Τάνκα». Αναλαμβάνει σημαντικά καθήκοντα ως μέλος της Στρατιωτικής Επιτροπής του Κομμουνιστικού Κόμματος Βουλγαρίας αλλά ταυτόχρονα συνεργάζεται και με τις σοβιετικές μυστικές υπηρεσίες. Τον Μάρτιο του 1941 αποκάλυψε την συγκέντρωση γερμανικών στρατευμάτων στα ελληνο-βουλγαρικά σύνορα ενώ αργότερα ενημέρωνε τις σοβιετικές μυστικές υπηρεσίες με τις ακριβείς τοποθεσίες των γερμανικών και βουλγαρικών στρατευμάτων κι εγκαταστάσεων εντός της Ελλάδας. Ως πρόσχημα για τα ταξίδια της στην Καβάλα και τη Δράμα χρησιμοποιούσε την επίσκεψή της στο χωριό απ’ όπου καταγόταν, τον Ξηροπόταμο Δράμας.
Η Γιάνεβα αποσπούσε ακόμα σημαντικές πληροφορίες από Γερμανό αξιωματικό με τον οποίο διατηρούσε σχέσεις επί τούτου φτάνοντας να ενημερώνει τους σοβιετικούς για μυστικές αποστολές αεροπλάνων από τη Βουλγαρία που σκοπό είχαν να φωτογραφήσουν τα σύνορα της Σοβιετικής Ένωσης για την επικείμενη γερμανική επίθεση.
Όμως η κορύφωση της δραστηριότητάς της ως αντιφασίστριας κατασκόπου ήρθε όταν το 1942 της ανατέθηκε η αποστολή να μπει στο στόμα του λύκου. Ως Βουλγάρα φοιτήτρια που ήθελε να σπουδάσει τη γερμανική γλώσσα (η Γιάνεβα ήξερε ήδη κάποια γερμανικά) εκμεταλλεύτηκε τη δυνατότητα που έδινε το ναζιστικό καθεστώς σε νεαρούς/ές από τα συμμαχικά κράτη της Γερμανίας και μπήκε στο πανεπιστήμιο ενώ μυστικά είχε ενταχθεί στο περίφημο μυστικό κατασκοπευτικό δίκτυο της «Κόκκινης Ορχήστρας». Η «Κόκκινη Ορχήστρα» αποτελούμενη από Γερμανούς και άλλους κομμουνιστές κατασκόπους είχε ως μέλημα να διεισδύσει στον κρατικό ναζιστικό μηχανισμό αποσπώντας πληροφορίες υπέρ της Σοβιετικής Ένωσης.
Από τον Νοέμβριο του 1942 ως τον Απρίλιο του 1943 η Γιάνεβα ερευνούσε κρατικά ιδρύματα, ανακάλυπτε έγγραφα, έδινε αναφορές για κινήσεις στρατευμάτων, εκτελούσε ταχυδρομικές υπηρεσίες και δούλευε ως ασυρματίστρια συνεργαζόμενη με τις διάφορες μικρές κατασκοπευτικές ομάδες που δρούσαν στη Γερμανία.
Δυστυχώς, όταν δύο σοβιετικοί αξιωματικοί σε ειδική αποστολή συνελήφθησαν και βασανίστηκαν φρικτά, ομολόγησαν και έτσι το δίκτυο αντικατασκοπείας άρχισε να ξηλώνεται. Στα τέλη Απρίλη 1943 έφτασε και η σειρά της Κρστάνα. Συνελήφθη, φυλακίστηκε και βασανίστηκε για να αποκαλύψει πληροφορίες. Δεν αποκάλυψε το παραμικρό και έτσι στα τέλη Ιούνη καταδικάστηκε σε θάνατο. Εκτελέστηκε με γκιλοτίνα τον Οκτώβριο του 1944 ενώ η πατρίδα της είχε ήδη απελευθερωθεί.
Το 1966, η Κρστάνα Γιάνεβα έλαβε μετά θάνατον το τιμητικό παράσημο της 9ης Σεπτέμβρη (ημέρα απελευθέρωσης) από το βουλγαρικό κράτος. Επιπλέον, ακόμα και σήμερα, οι επισκέπτες στο Βερολίνο μπορούν να δουν μια πλακέτα (βλ. σχόλια) προς τιμήν της στο σπίτι όπου κατοικούσε κατά την παραμονή της στη Γερμανία. Αντιθέτως, η οδός στην οποία είχε δοθεί το όνομά της στη Σόφια άλλαξε ονομασία μετά την αλλαγή καθεστώτος τη δεκαετία του ’90.
*Δείτε περισσότερες ιστορίες από την ενότητα «Το Πρόσωπο των Δικών μας Βαλκανίων» εδώ: https://m.facebook.com/pg/ourbalkans/photos/?tab=album&album_id=413244582513730&ref=page_internal&mt_nav=1
