Το τέλος του ασύλου;

Στις αρχές Ιουλίου, μία βδομάδα μετά την τοποθέτησή του στην ηγεσία του υπουργείου Μετανάστευσης και Ασύλου, ο Θάνος Πλεύρης έκανε μια σύντομη ανάρτηση στο x, απαντώντας σε ανάρτηση δικηγόρου. Ο δικηγόρος προειδοποιούσε τον υπουργό ότι «αν δεν αναθεωρηθεί η Σύμβαση της Γενεύης για τους πρόσφυγες […] δεν θα αλλάξει τίποτα!» και τον παρέπεμπε σε άρθρο του. O κ. Πλεύρης τον διαβεβαίωσε ότι το έχει διαβάσει και συμφώνησε ότι «πράγματι η Σύμβαση της Γενεύης ρύθμιζε θέματα που αφορούν τη δεκαετία του ’50 και πλέον δεν μπορεί να ρυθμίζει θέματα το 2025 με αθρόες ροές».

Λίγες μέρες μετά, στη συζήτηση στη Βουλή για την τροπολογία που ανέστειλε την καταγραφή των αιτημάτων ασύλου, ο υπουργός έδειξε ότι αντιλαμβάνεται κάπως ιδιοσυγκρασιακά τη Σύμβαση και τα ζητήματα που κλήθηκε να ρυθμίσει. «Η Σύμβαση της Γενεύης έγινε για να προστατεύει τον κόσμο που ήταν στη Σοβιετική Ενωση και έφευγε», είπε με έντονο ύφος, καταχειροκροτούμενος από την πτέρυγα της Ν.Δ., απευθυνόμενος στους βουλευτές του ΚΚΕ που υποτίθεται ότι πέφτουν σε αντίφαση όταν επικαλούνται σήμερα τη Σύμβαση. Ο κ. Πλεύρης δεν αποκάλυψε τις πηγές των πληροφοριών του για τον σκοπό της Σύμβασης. Μαζί του, πάντως, διαφωνεί σχεδόν το σύνολο των μελετητών της Σύμβασης.

Το σίγουρο είναι ότι η ρητή αμφισβήτησή της εκ μέρους του αρμόδιου υπουργού αποτελεί άλλη μίια παραχώρηση της κυβέρνησης στην Ακροδεξιά, που βλέπει τις μέχρι τώρα περιθωριακές θέσεις της να γίνονται κυβερνητική πολιτική και αντικείμενο της δημόσιας συζήτησης σε όλη την Ευρώπη. Μέχρι σήμερα, μόνιμη επωδός της κυβέρνησης είναι ότι ενεργεί πάντοτε εντός του πλαισίου του διεθνούς δικαίου με γνώμονα τον σεβασμό των ανθρωπίνων δικαιωμάτων. Αυτό ισχυρίστηκε απέναντι στην κριτική ότι νομοθέτησε δύο φορές με τρόπο αυθαίρετο και μη προβλεπόμενο την αναστολή της Σύμβασης της Γενεύης με την τρίμηνη αναστολή της καταγραφής των αιτημάτων ασύλου τον Μάρτιο του 2020 και τον περασμένο Ιούλιο. Αυτό ισχυρίστηκε και απέναντι στις καταγγελίες ότι παραβιάζει συστηματικά τη Σύμβαση στην πράξη, εκτελώντας άτυπες επιχειρήσεις επαναπροώθησης. Οσο υποκριτικές και αν είναι οι δηλώσεις σεβασμού του διεθνούς δικαίου, οι δηλώσεις ασέβειας και αμφισβήτησής του εντάσσονται σε μια διαφορετική πολιτική αντίληψη. Μια αντίληψη που αντικαθιστά σταδιακά τους κανόνες του κράτους δικαίου με την αυθαιρεσία των κυβερνήσεων που νομιμοποιούνται να στερούν κατά το δοκούν δικαιώματα, να επιβάλλουν διακρίσεις και να κάνουν τον βίο αβίωτο σε ανθρώπους χωρίς δυνατότητα αντίδρασης.

Ιταλία

Δεν το κρύβουν άλλωστε οι θιασώτες της αμφισβήτησης των διεθνών συμβάσεων δικαιωμάτων, όσο και αν χρησιμοποιούν προσεκτική ρητορική στις διεθνείς και τις επίσημες παρεμβάσεις τους, προβάλλοντας το μάλλον αστείο επιχείρημα ότι «δεν υπήρχε μαζική παράτυπη μετανάστευση και εμπορία ανθρώπων» την εποχή που διαμορφωνόταν η Σύμβαση της Γενεύης, όπως είπε από το βήμα της φετινής Γενικής Συνέλευσης του ΟΗΕ η πρωθυπουργός της Ιταλίας Τζόρτζια Μελόνι.

Στο περιθώριο της Γενικής Συνέλευσης, η κυβέρνηση Τραμπ διοργάνωνε συνέδριο με θέμα «Παγκόσμιο σύστημα ασύλου και προσφύγων: τι πήγε στραβά και πώς να το διορθώσετε», όπου προτάθηκε ούτε λίγο ούτε πολύ η κατάργηση της αρχής της μη επαναπροώθησης, της βασικής αρχής της Σύμβασης της Γενεύης, που απαγορεύει την επιστροφή πρόσφυγα σε χώρα όπου απειλείται η ζωή ή η ελευθερία του. Στην πράξη, η κυβέρνηση Τραμπ παραβιάζει επιδεικτικά την αρχή τής μη επαναπροώθησης και το κράτος δικαίου, εγκαθιδρύοντας με γρήγορο ρυθμό ένα κράτος αυθαιρεσίας και τρόμου. Την ίδια απαξίωση για το κράτος δικαίου επιφύλασσε και η Μελόνι, που εγκάλεσε τις δικαστικές αρχές επειδή βάζουν φρένο στις ξενοφοβικές πολιτικές της, όπως το περιβόητο σχέδιο για ιταλικά κέντρα κράτησης στην Αλβανία, που έχει εξελιχθεί σε φιάσκο ολκής.

Οι διεθνείς συμβάσεις «όταν ερμηνεύονται ιδεολογικά από δικαστές με πολιτική ατζέντα καταλήγουν να ποδοπατούν τη νομιμότητα, αντί να τη διατηρούν», είπε η Ιταλίδα πρωθυπουργός, επισημαίνοντας ότι «ο ΟΗΕ δεν μπορεί να αποστρέφει το βλέμμα και να προστατεύει εγκληματίες στο όνομα των δικαιωμάτων».

Είχε προηγηθεί τον Μάιο ανοιχτή επιστολή των ηγετών εννέα ευρωπαϊκών κρατών με πρωτοβουλία της Ιταλίας και της Δανίας (συνυπέγραφαν: Αυστρία, Βέλγιο, Εσθονία, Τσεχία, Λετονία, Λιθουανία, Πολωνία), που ζητούσαν από το Ευρωπαϊκό Δικαστήριο για τα Ανθρώπινα Δικαιώματα να αλλάξει προσέγγιση σε θέματα παράτυπης μετανάστευσης και απέλασης ξένων εγκληματιών και να εφαρμόζει πιο ελαστικά την Ευρωπαϊκή Σύμβαση για τα Δικαιώματα του Ανθρώπου.

Ην. Βασίλειο

Στη Βρετανία, η εκστρατεία αμφισβήτησης της Ευρωπαϊκής Σύμβασης (ΕΣΔΑ) ξεκίνησε πριν από δεκαπέντε χρόνια. Το 2011, ο τότε πρωθυπουργός Ντέιβιντ Κάμερον δήλωσε ότι τον αρρωσταίνει η προοπτική να αποκτήσουν εκλογικά δικαιώματα οι καταδικασμένοι εγκληματίες, αναφερόμενος σε παλιότερη απόφαση του Δικαστηρίου του Στρασβούργου που δικαίωνε καταδικασμένο για ανθρωποκτονία ο οποίος είχε προσφύγει κατά της βρετανικής νομοθεσίας περί στέρησης εκλογικών δικαιωμάτων. Την ίδια χρονιά, η τότε υπουργός Εσωτερικών Τερέζα Μέι είχε επικρίνει δικαστική απόφαση που ακύρωνε την απέλαση Βολιβιανού μετανάστη, ισχυριζόμενη ψευδώς ότι η απόφαση βασίστηκε στο δικαίωμα του μετανάστη να μην αποχωριστεί τη γάτα του.

Σήμερα, κάτω από την πίεση της δημοσκοπικής εκτίναξης του ακροδεξιού Νάιτζελ Φάρατζ, επικεφαλής του κόμματος Reform UK και άλλοτε πρωτεργάτη του Brexit, η αρχηγός του Συντηρητικού Κόμματος, Κέιμι Μπάντενοχ, πέτυχε στο συνέδριο του κόμματος στις αρχές Οκτωβρίου να περάσει στο εκλογικό πρόγραμμα τη δέσμευση για αποχώρηση της Βρετανίας από την Ευρωπαϊκή Σύμβαση για τα Δικαιώματα του Ανθρώπου.

Οι επικριτές της Σύμβασης δυσαρεστούνται επειδή οι δικαστικές αρχές επιτρέπουν σε παράτυπους μετανάστες να παραμείνουν στη χώρα με βάση το άρθρο 8 για την προστασία της οικογενειακής ζωής και αποτρέπουν απελάσεις όταν κρίνουν ότι υπάρχει κίνδυνος για απάνθρωπη και εξευτελιστική μεταχείριση και βασανιστήρια, που τα απαγορεύει το άρθρο 3.

Από την πλευρά της κυβέρνησης των Εργατικών, ο πρωθυπουργός Κιρ Στάρμερ, με μακρά σταδιοδρομία ως δικηγόρος ανθρωπίνων δικαιωμάτων, επιδίδεται σήμερα σε σολομώντειες ασκήσεις, υποστηρίζοντας σθεναρά την παραμονή της χώρας στην Ευρωπαϊκή Σύμβαση την ώρα που προαναγγέλλει νομοθεσία που θα επιβάλλει στις δικαστικές αρχές την κυβερνητική ερμηνεία των επίμαχων άρθρων της. Δεν παρέλειψε άλλωστε να χαρακτηρίσει λανθασμένη τη δικαστική απόφαση που επέτρεψε σε εξαμελή οικογένεια Παλαιστινίων από τη Γάζα να ενωθεί με έναν αδελφό που ζούσε στη Βρετανία, επικαλούμενη το άρθρο 8 για την οικογενειακή ζωή.Ο πρωθυπουργός προϊδέασε για άλλες τέτοιες κινήσεις, καθώς σημείωσε ότι υπάρχουν διατάξεις στη Σύμβαση της Γενεύης, στη Σύμβαση για την Πρόληψη των Βασανιστηρίων και στη Σύμβαση για τα Δικαιώματα του Παιδιού που χρησιμοποιούνται για να ακυρώσουν αποφάσεις απέλασης.

Γαλλία

Στη Γαλλία, πάλι, η Μαρίν Λεπέν είχε ταχθεί στο πρωτοχρονιάτικο μήνυμά της το 2019 υπέρ της αποχώρησης της χώρας από «τον ζουρλομανδύα της Ευρωπαϊκής Σύμβασης», άλλαξε όμως στάση τον Μάιο του 2022, δέκα μήνες πριν από τις προεδρικές εκλογές. Την επίθεση στην Ευρωπαϊκή Σύμβαση για τα Δικαιώματα του Ανθρώπου συνεχίζουν στη Γαλλία ο Ερίκ Ζεμούρ, ο έτερος υποψήφιος της Ακροδεξιάς στις προεδρικές εκλογές του 2022, και το συντηρητικό κόμμα των Ρεπουμπλικανών, που πρότεινε να θεσπιστεί στο γαλλικό Σύνταγμα δυνατότητα παρέκκλισης από τις διεθνείς συμβάσεις όταν πρόκειται για τα δικαιώματα των μεταναστών, ενώ ο μετέπειτα υπουργός Εσωτερικών, Μπρουνό Ρεταγιό, δήλωνε ότι η δημοκρατία βρίσκεται πάνω από το κράτος δικαίου.

Η απάντηση ήρθε με κοινή ανακοίνωση οργανώσεων με την πρωτοβουλία της Ενωσης για τα Ανθρώπινα Δικαιώματα: «Είναι χαρακτηριστικό της Ακροδεξιάς, και όλο και περισσότερο της συντηρητικής Δεξιάς, να μην αναγνωρίζει την καθολικότητα των δικαιωμάτων και να αρνείται την ισότητα όλων ενώπιον του νόμου. Η δημοκρατία, ωστόσο, δεν είναι η δικτατορία της πλειοψηφίας».

Αυστρία

Στην Αυστρία, η αμφισβήτηση των διεθνών συμβάσεων από το ακροδεξιό FPÖ και το συντηρητικό ÖVP κρατά τουλάχιστον μία δεκαετία, με τον Σεμπάστιαν Κουρτς να διατυπώνει κριτική στο διεθνές δίκαιο από όταν ανέλαβε υπουργός Εξωτερικών το 2013, ενώ το 2016, έναν χρόνο πριν εκλεγεί καγκελάριος, δήλωνε ότι είναι ξεπερασμένες ορισμένες διατάξεις της Σύμβασης της Γενεύης. Τον περασμένο Ιούλιο η υπουργός Ευρωπαϊκών και Συνταγματικών Υποθέσεων της κυβέρνησης του ÖVP, Κάρολιν Εντστάντλερ, τάχθηκε υπέρ της αναθεώρησης της Σύμβασης επειδή «προέρχεται από μια προ-παγκοσμιοποιημένη εποχή, στην οποία δεν είχαν προβλεφθεί οι διασυνοριακές μετακινήσεις των μεταναστών που βλέπουμε σήμερα».

Ισπανία

Ωστόσο η Ακροδεξιά έχει αποδείξει ότι διαθέτει αστείρευτη φαντασία για να τροφοδοτεί τις ξενοφοβικές φαντασιώσεις της. Τώρα το εθνικιστικό Vox στην Ισπανία προτείνει την απέλαση νόμιμων μεταναστών ή και Ισπανών πολιτών που «δεν έχουν ενσωματωθεί στην κοινωνία και στον πολιτισμό», βάζοντας προϋπόθεση για την παραμονή στη χώρα την «αποδοχή της ισπανικής κουλτούρας και του τρόπου ζωής». Η Ροθίο ντε Μερ, βουλεύτρια του Vox στην Αλμερία, δήλωσε την αφοσίωση του κόμματος στην εξαιρετικά περίπλοκη διαδικασία επαναπατρισμού 8 εκατομμυρίων προσφύγων και μεταναστών που έφτασαν στην Ισπανία πρόσφατα και δυσκολεύονται να προσαρμοστούν στα ισπανικά ήθη και έθιμα.

● Η Ιλιάνα Σάβοβα, διευθύντρια Νομικής Προστασίας Προσφύγων και Μεταναστών στην οργάνωση Βουλγαρική Επιτροπή του Ελσίνκι, βλέπει στις εκκλήσεις για πιο αυστηρή μεταναστευτική πολιτική την προπαγάνδα των ακροδεξιών και των δεξιών κομμάτων που ποντάρουν στον εκφοβισμό του εκλογικού σώματος για να πετύχουν τη χειραγώγηση και την κινητοποίησή του. Προσθέτει ότι το αίτημα για αναθεώρηση των διεθνών συμβάσεων ανθρωπίνων δικαιωμάτων συνιστά επικίνδυνη και φασιστική πρακτική. «Αν μια τέτοια συζήτηση διεξάγεται σήμερα στην Ευρώπη, αυτό σημαίνει ότι η Ευρώπη επιστρέφει στον φασισμό, κάτι που ελπίζω να μη συμβεί», λέει.

«Επικίνδυνα τα αιτήματα κατάργησης του διεθνούς συστήματος ασύλου»

Συνέντευξη:
Στέλλα Νάνου, υπεύθυνη επικοινωνίας στην Υπατη Αρμοστεία του ΟΗΕ για τους Πρόσφυγες

● Διατυπώνεται σήμερα από ορισμένες πολιτικές δυνάμεις αίτημα αλλαγής των διεθνών συμβάσεων για την προστασία των προσφύγων με το επιχείρημα ότι είναι ξεπερασμένες και δεν ανταποκρίνονται στη σημερινή κατάσταση των αυξημένων αφίξεων προσφύγων και μεταναστών. Εχουν δίκιο;

Τέτοια αιτήματα είναι επικίνδυνα και αναποτελεσματικά. Η κατάργηση του διεθνούς συστήματος ασύλου δεν θα μείωνε τις πιέσεις στα σύνορα – θα στερούσε απλά την προστασία από ανθρώπους που τη χρειάζονται για να σωθούν. Το δικαίωμα αναζήτησης ασύλου δεν επινοήθηκε πριν από 75 χρόνια με τη Σύμβαση για τους Πρόσφυγες. Εχει τις ρίζες του σε αρχαίους πολιτισμούς, συμπεριλαμβανομένης της Ελλάδας, όπου η έννοια του ασύλου ήταν ιερή και απαραβίαστη. Ακριβώς επειδή το άσυλο σώζει ζωές. Η Σύμβαση για τους Πρόσφυγες του 1951 και το Πρωτόκολλό της -καθώς και άλλα συναφή περιφερειακά κείμενα- κωδικοποιεί αυτές ακριβώς τις αρχές.

Η Σύμβαση για τους Πρόσφυγες είχε στόχο την προστασία μιας μικρής μερίδας ανθρώπων – όσων διαφεύγουν από διώξεις και συγκρούσεις. Σήμερα, οι πρόσφυγες ανέρχονται σε περίπου 43 εκατομμύρια σε όλο τον κόσμο, σε σύγκριση με 304 εκατομμύρια μετανάστες. Ωστόσο, πολλά κράτη αντιμετωπίζουν πλέον τη Σύμβαση ως το μοναδικό συχνά εργαλείο διαχείρισης της μετανάστευσης. Το πρόβλημα, λοιπόν, δεν είναι η Σύμβαση, η οποία έχει σώσει αμέτρητες ζωές, αλλά η απουσία άλλων ασφαλών και νόμιμων οδών μετανάστευσης.

Αυτό σημαίνει επίσης ότι όσοι άνθρωποι, ύστερα από μια δίκαιη και αποτελεσματική διαδικασία εξέτασης, κριθεί ότι δεν χρειάζονται διεθνή προστασία, θα μπορούν να επιστραφούν στις χώρες τους ή, βάσει αμοιβαίων συμφωνιών, σε άλλες χώρες – πάντα με ασφαλή και αξιοπρεπή τρόπο. Επομένως, η πραγματική πρόκληση σήμερα δεν είναι οι αρχές που κατοχυρώνονται σε αυτές τις συμβάσεις, αλλά η εφαρμογή τους. Η λύση είναι να λειτουργούν τα συστήματα ασύλου όπως πρέπει: δίκαια, γρήγορα και αποτελεσματικά. Υπάρχουν τα εργαλεία για την προστασία των προσφύγων, τη στήριξη των χωρών υποδοχής, τη διαχείριση της μετανάστευσης και τη δημιουργία ευκαιριών. Οφείλουμε να τα αξιοποιήσουμε με σύνεση, όχι να τα απορρίψουμε.

● Πώς απαντάτε στις θέσεις που θέλουν τα κυρίαρχα κράτη να αποφασίζουν για την προσφυγική πολιτική ερήμην των διεθνών συμβάσεων;

Μα, είναι τα ίδια τα κράτη που διαπραγματεύτηκαν και υιοθέτησαν τα διεθνή κείμενα για την προστασία των προσφύγων. Οι συμβάσεις δεν αντιβαίνουν στην κρατική κυριαρχία – αποτελούν έκφρασή της. Σίγουρα, κάθε κράτος έχει το δικαίωμα και την υποχρέωση να ελέγχει τα σύνορά του.

Πάνω σε αυτή την αρχή στηρίζεται το διεθνές σύστημα ασύλου. Ωστόσο, τα κράτη έχουν επίσης τη συλλογική ευθύνη να προστατεύουν όσους ξεριζώνονται για να σώσουν τη ζωή τους. Η κρατική κυριαρχία και το δικαίωμα αναζήτησης ασύλου δεν είναι ασυμβίβαστες έννοιες. Είναι συμπληρωματικές. Ασυλο δεν σημαίνει -και δεν σήμαινε ποτέ- ανοιχτά σύνορα για όλους. Σημαίνει ότι όταν οι άνθρωποι δεν έχουν άλλη επιλογή από το να εγκαταλείψουν τη χώρα τους, μπορούν να βρουν ασφάλεια μέσω μιας ομαλής και οργανωμένης διαδικασίας που έχουν θεσπίσει τα ίδια τα κράτη.

Επιπλέον, ας μην ξεχνάμε μια βασική παράμετρο αυτής της συζήτησης: η μεγάλη πλειονότητα των προσφύγων στον κόσμο δεν φιλοξενείται στην Ευρώπη ή στον παγκόσμιο Βορρά.

Τα τρία τέταρτα βρίσκονται σε χώρες χαμηλού ή μεσαίου εισοδήματος, που εξακολουθούν να προσφέρουν γενναιόδωρα φιλοξενία παρά τους περιορισμένους πόρους τους. Οποιαδήποτε προσπάθεια «αναμόρφωσης» ή «ανασυγκρότησης» του σημερινού συστήματος πρέπει -εκτός από τη διασφάλιση της προστασίας των προσφύγων- να λαμβάνει υπόψη αυτή την πραγματικότητα. Διαφορετικά, οι πιέσεις για αναμόρφωση του ασύλου δεν μπορούν να θεωρηθούν καλοπροαίρετες, αλλά ακόμη μία επίθεση στη διεθνή αλληλεγγύη, σε μια εποχή που πολλές χώρες εξακολουθούν να φιλοξενούν πρόσφυγες.

H αποδόμηση των θεμελίων του μεταπολεμικού κόσμου

Βασίλης Παπαδόπουλος**

Συνεπής προς την απόπειρα αναθεώρησης της μεταπολεμικής τάξης πραγμάτων, η διοίκηση του Τραμπ, πέρα από τον πόλεμο που έχει ανοίξει σε όλους τους διεθνείς οργανισμούς (χαρακτηριστική η αποχώρηση μεταξύ άλλων και από τον Παγκόσμιο Οργανισμό Υγείας) όσο και τη διακοπή χρηματοδότησης των περισσότερων οργάνων του ΟΗΕ, πρότεινε πρόσφατα και την αναθεώρηση της Σύμβασης της Γενεύης για τους Πρόσφυγες.

Στο πλαίσιο της Γενικής Συνέλευσης του ΟΗΕ τον Σεπτέμβριο που μας πέρασε, πρότεινε τη σύγκληση διεθνούς διάσκεψης με σκοπό την αναδιαμόρφωση της παγκόσμιας προσέγγισης στο άσυλο βασισμένη σε πέντε αρχές:

● Κάθε κράτος έχει το «δικαίωμα» να ελέγχει τα σύνορά του.

● Δεν υπάρχει κανένα δικαίωμα να μεταναστεύει κάποιος ή να απολαμβάνει άσυλο ή προσφυγικό καθεστώς σε χώρα της επιλογής του.

● Το προσφυγικό καθεστώς είναι προσωρινό και όχι μόνιμο.

● Κυρίαρχα κράτη, και όχι διεθνικά όργανα, αποφαίνονται εάν οι συνθήκες στη χώρα καταγωγής επιτρέπουν την επιστροφή σε αυτήν (του απορριφθέντα αιτούντα άσυλο ή του μετανάστη).

● Ολα τα κράτη πρέπει να συμφωνήσουν να αποδέχονται ταχύτατα την επιστροφή των πολιτών τους.

Κάποιες απ’ αυτές τις πέντε αρχές είναι αυτονόητες, κάποιες άλλες αποτελούν προσδοκίες των χωρών που δέχονται μετανάστες, σε αντίθεση με τις χώρες από τις οποίες φεύγουν, κάποιες προωθούν την ιδέα της αποχώρησης από διεθνείς συνθήκες και όργανα προστασίας των δικαιωμάτων του ανθρώπου.

Παρά ταύτα, καμία από τις πέντε αυτές αρχές δεν αφορά τον πυρήνα της Σύμβασης της Γενεύης για τους Πρόσφυγες. Ή, αν τον αφορά και δεν το λέει ευθέως, έρχεται σε αντίθεση με τις βασικές της αρχές και επιθυμεί σιωπηρά την αποδόμησή της ως μιας από τις βασικότερες συμβάσεις στις οποίες στηρίζεται το σύγχρονο μεταπολεμικό οικοδόμημα του δυτικού κυρίως κόσμου.

Δύο είναι οι βασικές διατάξεις της Σύμβασης της Γενεύης, στις οποίες δεν αναφέρεται σκόπιμα η προσπάθεια του Τραμπ, όσο και των ανά τον κόσμο υποστηρικτών του (εδώ βέβαια συγκαταλέγονται και οι τελευταίοι δύο Ελληνες υπουργοί Μετανάστευσης, όσο και εσχάτως, ενάντια στον θεσμικό του ρόλο, ο διευθυντής της Υπηρεσίας Ασύλου):

1. Ο ορισμός της έννοιας του πρόσφυγα ως αυτού που αναζητά προστασία εκτός της χώρας ιθαγένειάς του και δεν μπορεί ή δεν θέλει εξαιτίας δικαιολογημένου φόβου ότι θα υποστεί διώξεις λόγω της θρησκείας, της εθνικότητας ή ακόμα και εξαιτίας της ιδιότητάς του ως μέλους μιας ιδιαίτερης κοινωνικής ομάδας ή των πολιτικών του απόψεων να επιστρέψει στη χώρα αυτή.

2. Η αρχή της μη επαναπροώθησης, δηλαδή η υποχρέωση κάθε συμβαλλόμενης χώρας να μην απελαύνει ή να μην επαναπροωθεί, καθ’ οιονδήποτε τρόπον, πρόσφυγες σε χώρες όπου η ζωή ή η ελευθερία αυτών απειλούνται διά λόγους φυλής, θρησκείας, εθνικότητος, κοινωνικής τάξεως ή πολιτικών πεποιθήσεων.

α) Ο ορισμός της έννοιας του πρόσφυγα έχει με την πάροδο του χρόνου διευρυνθεί, συμπεριλαμβάνοντας κάθε μέλος κοινωνικής ομάδας που μπορεί να διώκεται, έτσι ώστε πλέον να καλύπτει σχετικά ικανοποιητικά όλες τις σύγχρονες μορφές σοβαρών παραβιάσεων δικαιωμάτων του ανθρώπου με βάση τα ιδιαίτερα χαρακτηριστικά ενός προσώπου. Σε ευρωπαϊκό επίσης πλαίσιο, έχει δημιουργηθεί και η έννοια της επικουρικής προστασίας, η οποία περιλαμβάνει τα θύματα γενικευμένης αδιάκριτης βίας σε καταστάσεις διεθνούς ή εσωτερικής ένοπλης σύρραξης. Παρεμφερής επίσης είναι και η έννοια της προσωρινής προστασίας, η οποία σχηματοποιήθηκε μετά τη γιουγκοσλαβική κρίση, για να εφαρμοστεί με επιτυχία μάλιστα στους Ουκρανούς πολίτες.

Παρ’ όλα αυτά δεν συμπεριλαμβάνει όλες τις δυνατές μορφές έλλειψης προστασίας στις οποίες μπορεί να βρεθεί ένας άνθρωπος. Ετσι, όπως συνήθως λέγεται, δεν συμπεριλαμβάνει κατ’ αρχήν όσους φεύγουν από τη χώρα τους λόγω ακραίας φτώχειας ή λόγω ακραίων φυσικών φαινομένων, που στον σύγχρονο κόσμο εντείνονται λόγω της κλιματικής αλλαγής.

Οι προτεινόμενες βέβαια αναθεωρήσεις δεν αγγίζουν αυτό το ζήτημα. Υποκριτικά ίσως, ενίοτε, διάφοροι υποστηρικτές της αναθεώρησης της Σύμβασης τονίζουν αυτές τις ελλείψεις για να στοχεύσουν όμως τη δεύτερη βασική αρχή.

β) Η αρχή της μη επαναπροώθησης είναι μια κατάκτηση της ανθρωπότητας. Δεν αποτελεί αρχή μόνο της Σύμβασης της Γενεύης, αλλά και όλων των διεθνών συμβάσεων προστασίας των δικαιωμάτων του ανθρώπου. Εξ αυτού του λόγου και οι φωνές από βρετανικά και ιταλικά πρωθυπουργικά χείλη για αποχώρηση από την Ευρωπαϊκή Σύμβαση των Δικαιωμάτων του Ανθρώπου στοχεύουν αυτήν ακριβώς την αρχή.

«Μια κάμψη της αρχής μη επαναπροώθησης επαναφέρει και πάλι τη διακριτική ευχέρεια των κρατών να προσφέρουν προστασία κατά το δοκούν. Η διεθνής νομιμότητα, όσο εύθραυστη και αν είναι, τίθεται, έτσι, εκποδών. Δεν πρόκειται για προστασία συνόρων, πρόκειται για προσπάθεια θεσμοθέτησης της αυθαιρεσίας και επαναφοράς του κανόνα του ισχυρού στις διεθνείς σχέσεις»

Η Σύμβαση της Γενεύης ήταν η πρώτη από όλες τις μεταπολεμικές διεθνείς συμβάσεις που σχηματοποίησε την αρχή. Κατέστησε τον άνθρωπο υποκείμενο του διεθνούς δικαίου, με ίσως την πρώτη φορά απονομή αυτόνομου διεθνούς δικαιώματος σε πρόσωπο και μάλιστα αλλοδαπό πολίτη.

Η εμπειρία του Β’ Παγκοσμίου Πολέμου και η συνειδητοποίηση της συντελεσθείσας γενοκτονίας σε βάρος εθνοτήτων, φυλών και κοινωνικών ομάδων συντέλεσαν καθοριστικά σε αυτό.

Σήμερα η αρχή της μη επαναπροώθησης βάλλεται. Πρωτοπόρα σε αυτό η ελληνική κυβέρνηση με τη συστηματική πολιτική επαναπροωθήσεων που κρατεί δυστυχώς μέχρι και σήμερα και η οποία έχει τουλάχιστον δύο φορές (τον Μάρτιο του 2020 και τον Ιούλιο του 2025) οδηγήσει και σε προσωρινή, έστω, αναστολή εφαρμογής της Σύμβασης της Γενεύης.

Κύριο επιχείρημα για την αποπειρώμενη κάμψη της αρχής μη επαναπροώθησης, η προσβολή της εθνικής κυριαρχίας, η διατάραξη της εθνικής ασφάλειας. Προσφιλές παράδειγμα για τα καθ’ ημάς, η προσφυγική κρίση του 2015-2016 και η λεγόμενη πολιτική ανοιχτών συνόρων.

Εχουμε αναφέρει ότι η εύλογη ανησυχία κατοίκων περιοχών όπου εισρέουν πρόσφυγες είναι δικαιολογημένη. Από εκεί, όμως, έως ότου να διακυβεύεται η εθνική ασφάλεια, δεν είναι μόνο ένα λογικό ή νομικό άλμα, αλλά πιθανότατα ένα κατασκεύασμα για την αναστολή προστασίας δικαιωμάτων που έχουν διαμορφωθεί στον σύγχρονο μεταπολεμικό κόσμο.

Μια κάμψη της αρχής μη επαναπροώθησης επαναφέρει και πάλι τη διακριτική ευχέρεια των κρατών να προσφέρουν προστασία κατά το δοκούν. Η διεθνής νομιμότητα, όσο εύθραυστη και αν είναι, τίθεται, έτσι, εκποδών. Δεν πρόκειται για προστασία συνόρων, πρόκειται για προσπάθεια θεσμοθέτησης της αυθαιρεσίας και επαναφοράς του κανόνα του ισχυρού στις διεθνείς σχέσεις.

γ) Στο ίδιο μήκος κύματος τίθενται και οι απόπειρες μετακύλισης του προσφυγικού βάρους σε τρίτες χώρες. Το «Δεν υπάρχει κανένα δικαίωμα να μεταναστεύει κάποιος ή να απολαμβάνει άσυλο ή προσφυγικό καθεστώς σε χώρα της επιλογής του» σημαίνει ότι οι ισχυρές χώρες του Βορρά θα είναι ελεύθερες να καθορίσουν το επίπεδο προστασίας που πρέπει να παρέχεται στους πρόσφυγες μέσω του καθορισμού του τόπου διαμονής τους οπουδήποτε στον κόσμο. Εξ ου και οι ευφάνταστες ιδέες πρόθυμων χωρών του Τρίτου Κόσμου να καταστούν αποθήκες ψυχών, όπως έχουν λειτουργήσει κατά το παρελθόν τα κρατίδια των Νήσων Ναούρου και Παπούας-Νέας Γουινέας για την Αυστραλία, έναντι οικονομικών ή άλλων ανταλλαγμάτων.

Είναι αλήθεια ότι η Σύμβαση της Γενεύης δεν περιέχει απαγορευτικές διατάξεις για την έννοια των ασφαλών τρίτων χωρών, στον βαθμό που τηρείται η αρχή μη επαναπροώθησης και στον βαθμό που υφίσταται ένα ελάχιστο επίπεδο προστασίας. Υπάρχει βέβαια και το ζήτημα του συνδέσμου του πρόσφυγα με την τρίτη χώρα, που συναρτάται με το επίπεδο προστασίας. Ψιλά γράμματα για όσους επιδιώκουν την αναθεώρηση της Σύμβασης της Γενεύης. Δύο στρατόπεδα έφτιαξε η Μελόνι στην Αλβανία και παραμένουν ανενεργά. Στο ακραίο όριο αυτών των απόψεων προτείνεται να ξανανοίξουν η Γυάρος και η Μακρόνησος.

Αρκεί να αναλογιστούμε τη θέση της Ελλάδας και όσων χωρών υπολείπονται σε επίπεδο προστασίας και κοινωνικών παροχών, έναντι άλλων ισχυρών κρατών, ως προς την εφαρμογή αυτής της λογικής. Ο Κανονισμός Δουβλίνου, όπως ισχύει και όπως θα ισχύει μετά τις τροποποιήσεις του επικείμενου Συμφώνου για τη Μετανάστευση, δεν είναι παρά η εφαρμογή της λογικής των ασφαλών τρίτων χωρών εντός της Ευρωπαϊκής Ενωσης, όπως οι χώρες πρώτης εισόδου, κατ’ εξοχήν η Ελλάδα και η Ιταλία.

Μετακυλίοντας την ευθύνη προστασίας δεν κάνουμε τίποτε άλλο παρά να διαιωνίζουμε τις βαθιές ανισότητες που διαχωρίζουν τον σύγχρονο κόσμο. Ζητώντας να μειώσουμε την προστασία προς τους πρόσφυγες ανοίγουμε τον δρόμο ξανά στην αυθαιρεσία στις διεθνείς σχέσεις. Αυτό θέλουμε;

**Πρόεδρος Δ.Σ. του Ελληνικού Συμβουλίου για τους Πρόσφυγες
Πηγή: efsyn.gr