Σαν σήμερα το 1929 ιδρύεται το κράτος του Βατικανού, μετά το «κονκορδάτο» (συμφωνία) που υπέγραψε με τον Μουσολίνι και ως ανταμοιβή για την βοήθεια που προσέφερε ο Πάπας στο κόμμα του Ντούτσε για να ανέλθει στην εξουσία…
Μια παραξενιά της τύχης έχει συνδέσει την πορεία μέσα στην Καθολική Εκκλησία δύο ανδρών με εντελώς αντίθετο θεολογικό και ιδεολογικό προσανατολισμό. Ο ένας είναι ο σημερινός Πάπας Βενέδικτος 16ος, ο κατά κόσμον Γιόζεφ Ράτσινγκερ, γνωστός ως Καρδινάλιος-Πάντσερ, ο επικεφαλής της σύγχρονης Ιεράς Εξέτασης του Βατικανού. Και ο δεύτερος είναι ο Βραζιλιάνος Λεονάρντο Μποφ, ένας από τους επιφανέστερους εκπροσώπους του ρεύματος της Θεολογίας της Απελευθέρωσης που γονιμοποίησε ένα μαζικό ριζοσπαστικό κοινωνικό κίνημα στις Εκκλησίες της Λατινικής Αμερικής τις δεκαετίες του ’70 και του ’80. Η περιπετειώδης σχέση των δύο θεολόγων μαρτυρά πολλά για την προσωπικότητα του νέου Πάπα και τον σύγχρονο προσανατολισμό της Καθολικής Εκκλησίας. Ισως, μάλιστα, να έχει κάτι να μας πει και για την Ιεραρχία και των άλλων Εκκλησιών.
Η πρώτη συνάντηση
Η πρώτη συνάντηση των δύο ανδρών έγινε το 1970, όταν ο καθολικός μοναχός Λεονάρντο Μποφ, μέλος του τάγματος των Φραγκισκανών, υπέβαλε στο Πανεπιστήμιο του Μονάχου τη διδακτορική του διατριβή ως θεολόγος. Εισηγητές στη διατριβή ήταν ο καθηγητής του στο Ρίο ντε Τζανέιρο και επίσης Φραγκισκανός Μποναβεντούρα Κλόπενμπουργκ και ο Γερμανός Καρδινάλιος Γιόζεφ Ράτσινγκερ. Δέκα χρόνια αργότερα, το 1981, ο Μποφ εξέδωσε το βιβλίο «Εκκλησία: χάρισμα και εξουσία», στο οποίο περιέλαβε και ένα κεφάλαιο με σύνοψη της διατριβής του. Τότε ο Κλόπενμπουργκ -ο οποίος είχε μεταβληθεί στο μεταξύ σε φανατικό πολέμιο της Θεολογίας της Απελευθέρωσης- αντέδρασε με σκληρή βιβλιοκριτική και κατηγόρησε τη μελέτη του Μποφ ως αιρετική. Για να προστατευθεί ο Μποφ κατέφυγε στον άλλο του δάσκαλο, τον Ράτσινγκερ, και του ζήτησε συμβουλή. Εκείνος τον προέτρεψε να απαντήσει με θεολογικά επιχειρήματα, πράγμα που έγινε. Ο Μποφ θεώρησε το επεισόδιο λήξαν. Προς μεγάλη του όμως έκπληξη, ο Φραγκισκανός θεολόγος έλαβε τρία χρόνια αργότερα, το Μάιο του 1984, μια εξασέλιδη επιστολή του Ράτσινγκερ, με την οποία ο παλιός του καθηγητής του ζητούσε επισήμως να απολογηθεί για το βιβλίο του.
Είχαν μεσολαβήσει δύο γεγονότα. Το πρώτο είναι ότι από το Νοέμβριο του 1981 ο Ράτσινγκερ είχε τοποθετηθεί επικεφαλής της «Συνοδικής Επιτροπής για τη Διδασκαλία της Πίστης» στο Βατικανό, δηλαδή του σχήματος που διαδέχτηκε την Ιερή Εξέταση. Και το δεύτερο είναι ότι το βιβλίο του Μποφ είχε μια εξαιρετική απήχηση σε θεολογικούς κύκλους αλλά και σε απλούς πιστούς. Η ιεραρχία του Βατικανού ένιωσε να απειλείται. Η πρώτη κατηγορία εις βάρος του Μποφ ήταν ότι με το βιβλίο του υποστηρίζει ότι ο Ιησούς δεν έχει καθορίσει κάποια ειδική μορφή και δομή της Εκκλησίας, υπονοώντας ότι μπορεί να είναι συμβατά με το Ευαγγέλιο και άλλα μοντέλα πέραν του Ρωμαιοκαθολικού. Μια δεύτερη κατηγορία ήταν ότι υποτιμά το δόγμα και την αποκάλυψη. Η απάντηση του Μποφ ήταν ότι το δόγμα προστατεύει από την αίρεση, αλλά όχι με τον ίδιο τρόπο σε κάθε εποχή και κάθε τόπο. Κατά τον Φραγκισκανό θεολόγο μόνο η παρουσία του Αγίου Πνεύματος στην Εκκλησία μπορεί να προστατέψει την πίστη από το απολίθωμα «αιώνιων αληθειών» που θα αρνούνταν την πνευματική πρόοδο. Η τελική κατηγορία ήταν ότι ο Μποφ χρησιμοποιεί πολεμική και ασεβή γλώσσα επικρίνοντας την κατάχρηση εξουσίας από την Εκκλησία. Ασφαλώς δεν ήταν δυνατόν να γίνει αποδεκτή από το Βατικανό η εμφανής μαρξιστική προέλευση όρων του Μποφ όπως «η ιδιοποίηση των θρησκευτικών μέσων παραγωγής» από την Εκκλησία (δηλαδή της συγχώρεσης, της θείας ευχαριστίας, κλπ). Ομως εκείνο που θεωρήθηκε ως κύριος κίνδυνος ήταν η έμφαση του Μποφ στο Αγιο Πνεύμα, κάτι που θέτει σε άμεση αμφισβήτηση τις ισχύουσες εκκλησιαστικές δομές.
Οι γραπτές εξηγήσεις του Μποφ δεν θεωρήθηκαν αρκετές. Του ζητήθηκε να εμφανιστεί ενώπιον του Ράτσινγκερ στο Βατικανό.
Η φιλική Ιερή Εξέταση
Ηταν 7 Σεπτεμβρίου 1984 η μέρα που είχε κληθεί για απολογία ο Μποφ από τον Ράτσινγκερ στην έδρα της «Συνοδικής Επιτροπής για τη Διδασκαλία της Πίστης». Τον συνόδευσαν στη Ρώμη οι δυο Βραζιλιάνοι Επίσκοποι (Εβαρίστιο Αρνς και Αλοίσιο Λορσάιντερ) για να δείξουν έμπρακτα τη συμπαράστασή τους. Σήμερα θυμάται ο ίδιος:
«Στην αρχή ένιωσα σαν να με είχαν απαγάγει οι ‘Ερυθρές Ταξιαρχίες’. Ηταν 9 το πρωί όταν έφτασαν στο ξενοδοχείο μου οι εκπρόσωποι του Βατικανού και με παρέλαβαν προτού να προλάβω να αποχαιρετίσω τους επισκόπους που με συνόδευαν. Με έπιασαν και με έσπρωξαν μέσα σ’ ένα αυτοκίνητο που μας μετέφερε με ταχύτητα στο Βατικανό.
Ελβετοί φρουροί με συνόδευσαν από το αυτοκίνητο στο ασανσέρ. Στο πάνω πάτωμα δυο άλλοι φρουροί με περίμεναν μαζί με τον Καρδινάλιο Εξεταστή, τον Γιόζεφ Ράτσινγκερ, ντυμένο με την επίσημη στολή του. Εγώ φορούσα το απλό ράσο του μοναχού. Τον χαιρέτισα στη μητρική του βαυαρική γλώσσα για να ελαττώσω την ένταση. Αλλά εκείνος άρχισε αμίλητος να βαδίζει σ’ ένα μακρύ διάδρομο, στρωμένο με χαλί και διακοσμημένο με πίνακες της Αναγέννησης. Στο τέρμα αυτού του διαδρόμου που είχε σχεδόν 100 μέτρα μήκος, βρισκόταν μια μικρή πορτούλα. Τόσο μικρή που δυσκολεύτηκα να τη διαβώ για να βρεθώ μέσα σ’ ένα μικρό δωμάτιο, γεμάτο βιβλία. Υπήρχε ένα μικρό βάθρο όπου κάθεται τόσο ο Εξεταστής όσο και ο ανακρινόμενος. Στο πλάι μας ένας γραμματέας κατέγραφε τα πάντα. Χωρίς άλλη κουβέντα, ξεκίνησε η διαδικασία. Εγώ διέκοψα τον Καρδινάλιο και του είπα: Σεβασμιότατε στην πατρίδα μου παραμένουμε Χριστιανοί. Πριν αρχίσουμε μια σοβαρή εργασία ζητούμε την προστασία του Θεού. Εκπληκτος ο Καρδινάλιος έσπευσε να προσευχηθεί στο Αγιο Πνεύμα. Στη δικαστική λογική της Εκκλησίας δεν υπάρχει πράγματι καμιά θέση για το Θεό».
Ο Μποφ άρχισε να διαβάζει αυτά που είχε προετοιμάσει. Ο Καρδινάλιος τον διέκοψε μόνο δύο φορές. Πρώτα θέλησε να μάθει τι είναι μια Εκκλησιαστική Κοινότητα Βάσης. Πρόκειται για τις μικρές ομάδες αυτοοργάνωσης των φτωχών Καθολικών στη Λατινική Αμερική, που συνδυάζουν κοινωνικές δραστηριότητες, συμμετοχικό εκκλησιασμό, μελέτη της Βίβλου αλλά και αλληλοβοήθεια. Μόνο στη Βραζιλία εκείνη την εποχή υπολογίζονταν σε 50.000. «Ο Καρδινάλιος», σχολιάζει ο Μποφ, «φανταζόταν ότι πρόκειται για κομμουνιστικούς πυρήνες, όπου εκπαιδεύονται οι αγωνιστές, επειδή σ’ αυτές τις κοινότητες μιλάμε συνεχώς για τον αγώνα».
Η δεύτερη διακοπή οδήγησε σε μια συζήτηση που συνεχίζεται μέχρι σήμερα μεταξύ των δύο θεολόγων. Ο Ράτσινγκερ διατύπωσε την πάγια άποψή του ότι «η Εκκλησία του Χριστού βρίσκεται μόνο εντός της Ρωμαιοκαθολικής Εκκλησίας. Σε άλλα ιδρύματα συναντούμε μόνο στοιχεία της Εκκλησίας του Χριστού. Είναι σα να έχουμε παράθυρα και πόρτες αλλά όχι τόσα πολλά ώστε να αποτελούν ένα ολοκληρωμένο σπίτι. Αυτά τα ιδρύματα δεν είναι Εκκλησίες και γι’ αυτό δεν έχουν το δικαίωμα να αποκαλούνται Εκκλησίες».
«Θεώρησα αυτή τη δήλωση επιθετική, αλαζονική και απλώς εσφαλμένη, λαμβάνοντας υπόψη την παράδοσή μας», διηγείται ο Μποφ. Οταν τελείωσε η πρώτη φάση της ανάκρισης έκαναν διάλειμμα για καφέ στο μεγάλο διάδρομο. Από όλες τις γωνιές εμφανίζονταν στελέχη του Βατικανού, με ένα αντίτυπο του επίδικου βιβλίου στο χέρι και ζητούσαν αυτόγραφο του Μποφ. Εκείνος έγραψε σ’ όλους το ίδιο: «Διατήρησε την κληρονομιά του Ιησού, την ελευθερία που δεν κερδήθηκε με λέξεις αλλά με το ίδιο του το αίμα».
Ράτσινγκερ και Μποφ άρχισαν να παρατηρούν τους πίνακες που διακοσμούσαν τους τοίχους του διαδρόμου έως ότου έφτασαν μπροστά σε μια τεράστια εικόνα που παριστάνει τον Αγιο Φραγκίσκο ρακένδυτο στον ουρανό. Κάτω στη γη είναι γονυπετής ο Πάπας με την κορόνα του στο χέρι. «Ιδού το σύμβολο της Εκκλησίας που υποστηρίζουμε», σχολίασε ο Μποφ. «Ο Πάπας εκπροσωπεί την Εκκλησία του φτωχού και γονατίζει μπροστά στον Αγιο Φραγκίσκο». Ο Ράτσινγκερ διαφώνησε: «Ολα τα πολιτικοποιείτε. Εδώ εμείς αυτό το βλέπουμε μόνο ως ένα έργο τέχνης και όχι ως μια θεολογική τοποθέτηση». Ο βραζιλιάνος θεολόγος του έδειξε τα μεγάλα σιδερένια παράθυρα του Βατικανού, χωρισμένα σε μικρά τετραγωνάκια: «Δεν έχετε μάτια για τη Θεολογία της Απελευθέρωσης επειδή βλέπετε τον κόσμο των φτωχών μέσα απ’ αυτά τα τετράγωνα τζαμάκια και όλα σας φαίνονται τετραγωνισμένα».
Οι δυο άνδρες συζήτησαν για μια ακόμα ώρα. Στο τέλος συμμετείχαν στη συζήτηση και οι δυο Βραζιλιάνοι Καρδινάλιοι. Ο Καρδινάλιος Αρνς ήταν σαφής: «Εξοχότατε δεν μας αρέσει το πρόσφατο κείμενό σας για τη Θεολογία της Απελευθέρωσης. Ζητούμε ένα άλλο κείμενο, το οποίο θα αποδίδει δικαιοσύνη στις Εκκλησίες που ασχολούνται σοβαρά με τους φτωχούς και την απελευθέρωσή τους. Επιχειρήσατε να χτίσετε μια γέφυρα χρησιμοποιώντας έναν γραμματικό και όχι έναν μηχανικό. Δώστε την άδειά σας στους οικοδόμους μας κι αυτοί θα σας βοηθήσουν να κατασκευάσετε μια καλή Θεολογία Απελευθέρωσης που θα βρίσκεται στην υπηρεσία ολόκληρης της Εκκλησίας».
Η επιβολή της σιωπής
Η επίκληση του βραζιλιάνου Καρδινάλιου δεν εισακούστηκε βέβαια από τον Ιερό Εξεταστή Γιόζεφ Ράτσινγκερ. Παρά την εντύπωση που δόθηκε ότι η υπόθεση είχε λήξει, τον Μάιο του 1985 εμφανίστηκε απροειδοποίητα ο Αποστολικός Νούντσιος της Βραζιλίας στην είσοδο της μονής στο προάστιο Πετρόπολις του Ρίο όπου δίδασκε ο Μποφ. Του παρέδωσε ένα βιβλιαράκι που είχε εκδώσει το Βατικανό για το επίδικο βιβλίο και του είπε ότι «όσο προσεύχομαι δίπλα σου, εσύ να διαβάσεις το κείμενο. Μετά θα συζητήσουμε». Ο Μποφ διάβασε το κείμενο και του φάνηκε ότι το Βατικανό σκιαμαχεί με κάποιες άλλες απόψεις και όχι τις δικές του. Ετσι δεν είχε κανένα πρόβλημα να πει ότι συμφωνεί με τις γενικές θέσεις που εξέφραζε το βιβλιαράκι. «Τότε ανακουφισμένος ο Νούντσιος δόξασε το Θεό. Τον ρώτησα για ποιο λόγο, κι εκείνος ομολόγησε ότι αν δεν περνούσα το τεστ θα ήταν υποχρεωμένος να μου επιβάλει τα επιτίμια που περιλαμβάνονταν σε ένα φάκελο που είχε μαζί του».
Πάλι ο Μποφ έμεινε με την εντύπωση ότι η ιστορία έχει τελειώσει. «Προς μεγάλη μου έκπληξη», διηγείται σήμερα, «λίγες μέρες αργότερα μου τηλεφώνησε ένας υψηλόβαθμος αξιωματούχος του Βατικανού και μου απαρίθμησε επιτίμια εις βάρος μου. Με καθαιρούσαν από την έδρα της Θεολογίας, με έπαυαν από τη συντακτική επιτροπή των εκδόσεων Vozes και της Εκκλησιαστικής Επιθεώρησης Βραζιλίας και μου επέβαλαν μια ‘νεκρική σιωπή’ για απροσδιόριστο χρονικό διάστημα, πράγμα που σήμαινε ότι δεν μου επιτρεπόταν να μιλώ δημόσια ή να δημοσιεύω κείμενα».
Οι Βραζιλιάνοι Καρδινάλιοι εξήγησαν στον Μποφ ότι το πρόβλημα ήταν πολιτικό και όχι δογματικό. Αυτό που ήθελε ο Ράτσινγκερ ήταν να βάλει χέρι στην Εθνική Σύνοδο των Βραζιλιανών Επισκόπων (CNBB) που είχε συνταχθεί στο πλευρό της Θεολογίας της Απελευθέρωσης. «Εγώ ήμουν απλώς το πρόσχημα», εκτιμά σήμερα ο Μποφ. «Γι’ αυτό το λόγο δήλωσα μετρώντας τις λέξεις μου ότι ‘προτιμώ να βαδίζω με την εκκλησία, παρά μόνος μου, με τη δική μου θεολογία’. Μ’ αυτό τον τρόπο προστατεύτηκε η CNBB, διασώθηκαν οι Εκκλησιαστικές Κοινότητες Βάσης, όπως και η Θεολογία της Απελευθέρωσης».
Εντεκα μήνες αργότερα, χάρη στην πίεση που ασκήθηκε στο Βατικανό από όλο τον κόσμο, το βράδυ του Πάσχα του 1986 άρθηκε η ποινή της ‘νεκρικής σιωπής’ και τα άλλα επιτίμια. Ο Μποφ συνέχισε με ζήλο τις δραστηριότητές του. Ωστόσο ο Καρδινάλιος Ράτσινγκερ δεν είχε πει την τελευταία του λέξη. Εξι χρόνια αργότερα, κατά τη διάρκεια της διεθνούς οικολογικής διάσκεψης Eco-92 που διοργάνωσε ο ΟΗΕ στο Ρίο ντε Τζανέιρο, ο Καρδινάλιος Μπάτζιο και ο επικεφαλής του τάγματος των Φραγκισκανών πλησίασαν τον Μποφ και του ανακοίνωσαν ότι για μια ακόμα φορά έπρεπε να υποβληθεί σε ‘νεκρική σιωπή’ αλλά και να πάψει να διδάσκει θεολογία. Επρεπε επίσης να φύγει οριστικά από τη Βραζιλία, αλλά και από την αμερικανική ήπειρο. Του υποδείχτηκε να αποσυρθεί σε ένα από τα μοναστήρια του Τάγματος στις Φιλιππίνες ή την Κορέα. Αλλά ακόμα κι εκεί έπρεπε να υφίσταται όλα τα επιτίμια με πρώτο τη σιωπή.
«Το σκέφτηκα», λέει ο Μποφ «και αποφάσισα ότι τα Ανθρώπινα Δικαιώματα έχουν εφαρμογή και στους θεολόγους. Ως θεολόγος έχω κι εγώ το αναπαλλοτρίωτο δικαίωμα να εκφράζομαι. Μ’ αυτή τη σκέψη και με μεγάλο πόνο είπα ότι θα διαβώ τα όρια αλλά θα συνεχίσω τον ίδιο αγώνα. Δεν θα εγκαταλείψω την Εκκλησία, αλλά θα παραιτηθώ από όλες μου τις δραστηριότητες μέσα σ’ αυτή. Θα συνεχίσω ως θεολόγος και συγγραφέας με το ένα πόδι μου στη διδασκαλία και το άλλο στον αγώνα για τους φτωχούς».
Η συνέχεια για τον Μποφ υπήρξε εξίσου γόνιμη. Χωρίς το ράσο του Φραγκισκανού καλόγερου πήρε την έδρα της Ηθικής, Θρησκείας και Σύγχρονων Θεμάτων στο κρατικό πανεπιστήμιο του Ρίο (UERJ), έγινε επισκέπτης καθηγητής στο Χάρβαρντ, τη Βασιλεία, τη Χαϊδελβέργη και πέρυσι άρχισε να διδάσκει στο Μόναχο, την έδρα δηλαδή του Ράτσινγκερ! Το συγγραφικό του έργο ξεπερνά τα εξήντα βιβλία.
Ποιος νίκησε;
Τον περασμένο Σεπτέμβριο (το άρθρο έχει γραφτεί το Μάιο του 2005) συμπληρώθηκαν είκοσι χρόνια από τη μέρα που συναντηθήκαν στην έδρα της Ιερής Εξέτασης ο Μποφ με τον Ράτσινγκερ. «Καθόμουν στην ίδια καρέκλα όπου κάθισαν ο Γαλιλαίος και ο Τζορντάνο Μπρούνο», αναπολεί σήμερα με ανάμικτα συναισθήματα ο Μποφ. «Να σε καλούν να παρουσιαστείς ενώπιον του ανώτατου δογματικού σώματος της Εκκλησίας, αυτό δεν είναι καθημερινό επεισόδιο στη ζωή ενός θεολόγου. Είναι πολύ δύσκολο για έναν άνθρωπο να αισθάνεται όλο το βάρος αυτού του χιλιόχρονου ιδρύματος, δηλαδή της Καθολικής Εκκλησίας, να πέφτει πάνω στο κεφάλι σου. Ακόμα πιο οδυνηρό είναι να συνειδητοποιεί κανείς τα όρια του ιδρύματος αυτού, διότι πολύ συχνά διαπιστώνουμε ότι ενδιαφέρεται περισσότερο για τη δική του ασφάλεια παρά για την αλήθεια, και ότι νοιάζεται περισσότερο για την εικόνα του παρά για την υπόθεση των ταπεινών και καταφρονεμένων της γης.
Είκοσι χρόνια αργότερα διακρίνω ένα στοιχείο της θείας πρόνοιας σ’ αυτό το επεισόδιο. Το γεγονός δημοσιεύτηκε και συζητήθηκε στα μεγαλύτερα μέσα μαζικής ενημέρωσης σ’ ολόκληρο τον κόσμο. Χάρη σ’ αυτό μπόρεσε η κοινή γνώμη να έρθει σε επαφή με ένα διαφορετικό είδος Εκκλησίας, χωρίς εξουσία, απλή και προφητική. Μια Εκκλησία που γίνεται ένα με τον φτωχό και γι’ αυτό το λόγο υφίσταται ταπεινώσεις και διώξεις όπως όλοι οι φτωχοί της γης. Ο κόσμος γνώρισε έτσι μια θεολογία που θέτει τη ζωή στο επίκεντρο, μια θεολογία που αναπτύχθηκε με την προσοχή της στραμμένη στην κοινωνικό-ιστορική απελευθέρωση των καταπιεσμένων και δεν απασχολείται μόνο με την εσωτερική θεσμοθέτηση ενός εκκλησιαστικού γαλαξία. Η Θεολογία της Απελευθέρωσης έγινε αντικείμενο συζήτησης στους δρόμους, στα καφενεία και στους κύκλους διανοουμένων.
Η κοινή γνώμη συνέλαβε την ηθική διάσταση της απελευθέρωσης, μιας απελευθέρωσης που ενδιαφέρεται για τη μεγάλη πλειοψηφία της ανθρωπότητας που υποφέρει. Ο κόσμος κατάλαβε το βασικό επιχείρημα. Οι Χριστιανοί, από τη στιγμή που ακολουθούν τον Ιησού τον Ναζωραίο, που βασανίστηκε και δολοφονήθηκε στο σταυρό, είναι υποχρεωμένοι να αγωνίζονται για την απελευθέρωση. Αυτή η υποχρέωσή τους συγκροτεί μια θεολογία πιστή στη μεγάλη παράδοση και αρθρωμένη ενάντια στην κοινωνική αδικία και σε όφελος των δομικών αλλαγών. Η εικόνα του Θεού που προκύπτει απ’ αυτή τη θεολογία είναι κατανοητή σε όλους: ο Θεός ενδιαφέρεται περισσότερο για τη δικαιοσύνη παρά για τις εκκλησιαστικές τελετουργίες, ο Θεός είναι συντονισμένος με την κραυγή των καταπιεσμένων και όχι με τις προσευχές των ευσεβών. Αυτό που μετρά είναι η πράξη και όχι το κήρυγμα.
Οσο για όλους εκείνους που θεωρούν τον εαυτό τους ‘Σεβασμιότατους’ και ‘Μακαριότατους’, έχουν κι αυτοί τα όρια της ανθρώπινης ύπαρξης. Αλλά εγώ αρνούμαι να τους δω με τα μάτια του Μεγάλου Εξεταστή. Με το δικό τους τρόπο προσπαθούν κι αυτοί να υπηρετήσουν την αλήθεια. Αλλά είναι αυτή, η αλήθεια, κι όχι εκείνοι, που θα έχει την τελευταία λέξη».
Ποιος έχει βγει νικητής από τη σύγκρουση της Ιεραρχίας του Βατικανού με το ελεύθερο πνεύμα του υποστηρικτή των φτωχών του Τρίτου Κόσμου; Στο εσωτερικό της Εκκλησίας ο αδιαφιλονίκητος θριαμβευτής είναι ο Ράτσινγκερ που επιβραβεύτηκε για την αυστηρή τήρηση του δόγματος με την εκλογή του στο ανώτατο αξίωμα του Ποντίφικα. Οι ιδέες, όμως, όπως μαρτυρά και ο μύθος του Γαλιλαίου, δεν είναι δυνατόν να καλουπωθούν στους περιορισμούς της Ιερής Εξέτασης. Το επίμαχο βιβλίο του Μποφ που αποτέλεσε αφορμή για τη δίωξή του είναι από τα πιο πολυδιαβασμένα θεολογικά εγχειρίδια της εποχής μας σ’ όλο τον κόσμο.
Ιησούς, Κύριος των λίγων
Το τελευταίο επεισόδιο στη σύγκρουση των δυο διαμετρικά αντίθετων καθολικών θεολόγων σημειώθηκε με αφορμή τους εορτασμούς της Χιλιετίας. Στις 5 Σεπτεμβρίου 2000, ο τότε επικεφαλής Καρδινάλιος της «Συνοδικής Επιτροπής για τη Διδασκαλία της Πίστης» Γιόζεφ Ράτσινγκερ δημοσίευσε την Εγκύκλιο Dominus Iesus (Κύριος Ιησούς), αφιερωμένη στο Μιλένιουμ, στην οποία διατυπώνεται η άποψη ότι μόνο το Βατικανό κατέχει την πλήρη αλήθεια της πίστης, ότι οι άλλες θρησκείες είναι ελλιπείς και ότι όλα τα άλλα χριστιανικά ρεύματα δεν είναι «Εκκλησίες με την πλήρη σημασία του όρου».
Πρόκειται για ένα εξαιρετικά σημαντικό ντοκουμέντο, το οποίο ουσιαστικά ανατρέπει τις οικουμενικές προσδοκίες που γέννησε τη δεκαετία του ’60 η Δεύτερη Σύνοδος του Βατικανού, αλλά έρχεται και σε αντίθεση με τις προσπάθειες προσέγγισης που επιχείρησε στην πρώτη φάση της θητείας του ο Πάπας Παύλος Β’.
Είκοσι μέρες αργότερα, στις 27 Σεπτεμβρίου 2000, ο Λεονάρντο Μποφ έδωσε τη δική του απάντηση. Με τίτλο «Καρδινάλιος Γιόζεφ Ράτσινγκερ: ο εκτελεστής του μέλλοντος;» ξετίναξε το περιεχόμενο του ντοκουμέντου αυτού από τη σκοπιά της δικής του απελευθερωτικής θεολογίας των φτωχών.
Ο Μποφ δίνει καταρχήν την περίληψη της εγκυκλίου με τον δικό του γλαφυρό τρόπο: «(Κατά τον Ράτσινγκερ) ο Χριστός είναι η μόνη οδός σωτηρίας και η Εκκλησία είναι η μόνη πύλη εισόδου. Μ’ άλλα λόγια, ο Χριστός είναι το τηλέφωνο, αλλά μοναδικός τηλεφωνητής είναι η Εκκλησία. Ολα τα τοπικά και υπεραστικά τηλεφωνήματα πρέπει να περνούν από την Εκκλησία. Η Εκκλησία και ο Χριστός αποτελούν ένα ενιαίο σύνολο (παρ. 16). Και όπως υπάρχει μόνον ένας Χριστός, έτσι υπάρχει μόνο ένα σώμα Χριστού, μια μοναδική νύμφη του Χριστού, ‘μια μοναδική Καθολική και Αποστολική Εκκλησία’. Χωρίς τη μεσολάβηση της Εκκλησίας, όλοι οι άλλοι, ‘συμπεριλαμβανομένων και όσων ασπάζονται άλλες θρησκείες, αντικειμενικά βρίσκονται σε μια πολύ ατελή κατάσταση’».
«Στο τέλος του ντοκουμέντου δηλώνεται με σκληρό και απάνθρωπο τρόπο ότι χωρίς το Χριστό και την Εκκλησία δεν έχετε τίποτα. Αν δεν προσηλυτιστείτε είσαστε καταδικασμένοι. (…) Μ’ αυτές τις θέσεις ο Καρδινάλιος Γιόζεφ Ράτσινγκερ αυτοδιορίστηκε ως ο εκτελεστής του μέλλοντος του οικουμενισμού. Πώς κατάντησε ο Ρωμαιοκαθολικισμός σ’ αυτό το ολοκληρωτικό σύστημα που δημιούργησε τόσα πολλά θύματα και παρήγαγε τόσες συζητήσεις αποκλεισμού και απελπισίας;
Αυτή η επιχειρηματολογία δεν προσιδιάζει μόνο στον Ρωμαιοκαθολικισμό. Απαντάται σε κάθε είδους σύγχρονων ολοκληρωτισμών, στον φασιστικό ναζισμό, στον σταλινισμό, στον θρησκευτικό φανατισμό, στα λατινοαμερικάνικα καθεστώτα ασφαλείας, στους φονταμενταλιστές της ελεύθερης αγοράς ή και σ’ αυτή την ειδική συλλογιστική του νεοφιλελευθερισμού. Το σύστημα είναι ολοκληρωτικό και κλείνεται στο εσωτερικό του. Στην περίπτωση της ιεραρχίας του Βατικανού η αλήθεια αρχίζει και τελειώνει εκεί όπου αρχίζει και τελειώνει ο ιδεολογικός ολοκληρωτισμός. Εκείνος που θεωρεί ότι μόνο αυτός κατέχει την απόλυτη αλήθεια είναι καταδικασμένος να μην ανέχεται όσους στερούνται αυτή την αλήθεια. Η στρατηγική είναι παρόμοια σε όλους τους ολοκληρωτισμούς».
Και ο Μποφ καταλήγει: «Βαδίζουμε προς μια ενιαία παγκόσμια κοινωνία. Αυτή η παγκόσμια κοινωνία έχει το πρόσωπο του Τρίτου Κόσμου, διότι 4 δισεκατομμύρια άνθρωποι -από τα 6 συνολικά- σύμφωνα με τα στοιχεία της Παγκόσμιας Τράπεζας και του ΔΝΤ ζουν κάτω από το όριο της φτώχειας. Ποιος θα ακούσει την κραυγή που βγαίνει απ’ αυτή την πληγωμένη γη, από τις πεινασμένες και διωγμένες φυλές αυτής της γης; Το ντοκουμέντο του Βατικανού δεν έχει αυτιά γι’ αυτή τη δυστυχία. Και όποιος κωφεύει μπροστά στην κραυγή των καταπιεσμένων δεν έχει τίποτα να πει για τον Θεό, δεν μπορεί να πει τίποτα στο όνομα του Θεού. Ο Χριστιανισμός όπως τον παρουσιάζει ο Καρδινάλιος Ράτσινγκερ δεν μπορεί να εξαχθεί στον υπόλοιπο κόσμο: είναι έκφραση των σκοτεινότερων πλευρών της Δύσης, η οποία γίνεται όλο και πιο αδιάφορη για τον υπόλοιπο κόσμο».
Πηγη:http://www.iospress.gr/ios2005/ios20050515a.htm
