Γιατί χαίρεται ο κόσμος και χαμογελά πατέρα; Σκάσε και γράφε ποιήματα παιδί μου μπας και καταλάβουν ότι είμαστε εθνικόφρονες και γλιτώσουμε την εκτόπιση.
Εμμετρες δηλώσεις νομιμοφροσύνης
Ποιος έχει εμπνεύσει περισσότερο από κάθε άλλον τους νεοέλληνες; Ποιος έχει κατορθώσει να διεγείρει την ευαίσθητη ποιητική χορδή ενός απλού δημοδιδάσκαλου, ενός απομονωμένου αγρότη, μιας αγράμματης νοικοκυράς, αλλά και ενός γνωστού λογοτέχνη, ενός πετυχημένου μουσικού, μιας καθιερωμένης τραγουδίστριας; Η απάντηση ξαφνιάζει τους νεώτερους και ενοχλεί τους μεγαλύτερους. Δεν υπάρχει στη μεταπολεμική ιστορία της χώρας περίοδος που να προκάλεσε τόσο μεγάλη ποιητική παραγωγή «από τα κάτω», όσο η δικτατορία της 21ης Απριλίου.
Δίπλα στη γνωστή βιομηχανία «συγχαρητηρίων τηλεγραφημάτων» που είχε οργανώσει η χούντα για να επιδεικνύει στο εσωτερικό και το εξωτερικό την απόλυτη επικράτησή της, υπάρχει και μια πληθώρα «ποιητικών εμπνεύσεων» που υμνούν το καθεστώς και τους πρωτεργάτες του. Οι περισσότεροι συγγραφείς αυτών των στιχουργημάτων αρκέστηκαν να τα στείλουν σε κάποια δημόσια αρχή – συνήθως αυτή από την οποία περίμεναν κάποια ανταπόδοση. Ορισμένοι θεώρησαν το έργο τους πολύ σημαντικό και φρόντισαν να το εκδώσουν, με τη μορφή ποιητικής συλλογής, έτσι ώστε να μείνουν τα έργα τους και για τις επερχόμενες γενιές! Τον Απρίλιο του 1969, για παράδειγμα, κυκλοφόρησαν οι «Αχτίδες από τον ήλιο της 21ης Απριλίου» του Θεοδοσίου Σπ. Στραγαλινού, δημοδιδασκάλου. Από τη συμπληρωματική ιδιότητα «μετεκπαιδευθέντος εν τω Πανεπιστημίω Αθηνών», πληροφορούμαστε ότι το «γλύψιμο» έπιασε τόπο. Η έκδοση έγινε μετά από εγκριτική διαταγή του Υπουργείου Προεδρίας (24664/Φ208/1969). Το πόνημα «αφιερούται εις τους πρωτεργάτας της μεγαλουργού Εθνικής Επαναστάσεως της 21ης Απριλίου 1967 εξοχωτάτους κ.κ. Πρόεδρον της Κυβερνήσεως και Υπουργόν Παιδείας Γ.Παπαδόπουλον και Α’ Αντιπρόεδρον και Υπουργόν Εσωτερικών Στυλιανόν Παττακόν. Μικρό δείγμα: «Στα μέσα της ανοίξεως / στη τόση ωραιότη / ανέτειλε περήφανη / τ’ απρίλη εικοστή πρώτη. / Και γελαστός ο ήλιος / με ξέχωρη λαμπράδα / απ’ άκρη σ’ άκρη φώτισε / τη δόλια την Ελλάδα. / Τα στρατευμένα της παιδιά / τα τίμια βλαστάρια / με αρχηγούς παρήφανους / αληθινά καμάρια, / βάλαν το στήθος τους μπροστά / αγνοί συνταγματάρχες / και εφωνάξαν μ’ αντρειά / στην πάντα οι κομματάρχες / και τα ρουσφέτια κι οι ψευτιές / η κατηφόρα φθάνει / καθίσετε στην άκρη σας / όλοι οι λαοπλάνοι». Αντίστοιχη έκδοση του αυτοονομαζόμενου «εθνικού ποιητού-λογοτέχνου» Ηρακλή Ζαχαριάδη με τίτλο «Τα ιδανικά μας» και υπότιτλο «Μια σύντομη ιστορία όλων των εποχών μέχρι και της Επαναστάσεως της 21ης Απριλίου 1967» κυκλοφόρησε τον Δεκέμβριο του 1968: «Δεν πέρασε πολύς καιρός. / Μας φαίνεται σαν τώρα, / που εκινήθη ο Στρατός / και έσωσε τη χώρα. / Τώρα ο Παπαδόπουλος / και ο Στρατός επίσης, / θα επιτύχουν θαύματα / ώστε η Ελλάς να ζήση.»
Για όσους δεν είχαν την οικονομική διάθεση ή την αυτοπεποίθηση να εκδώσουν τις ποιητικές τους συλλογές, φρόντιζε το ίδιο το καθεστώς των συνταγματαρχών. Με τίτλο «Λαϊκή Μούσα» εκδόθηκε το 1969 ανθολόγιο όλων αυτών των ποιητικών εξάρσεων. Για να μη φανεί ο κατευθυνόμενος χαρακτήρας της συλλογής δεν αναγράφεται πουθενά ο επίσημος φορέας που ανέλαβε την αξιοποίηση του υλικού. Προδίδεται όμως από την (ανυπόγραφη) εισαγωγή: «Οι δημοσιευόμενοι στίχοι και οι επιστολές αντιπροσωπεύουν ένα ποσοστόν μόνον από τις εκατοντάδες και χιλιάδες που έφθασαν – και εξακολουθούν να φθάνουν – στις διάφορες κρατικές και δημόσιες υπηρεσίες.» Στην ίδια εισαγωγή περιλαμβάνεται και μια απόπειρα ερμηνείας αυτής της αιφνίδιας πλημμύρας ποιημάτων: «Η Επανάστασις της 21ης Απριλίου 1967 έγινε πηγή εμπνεύσεως και καινούργιων αισθημάτων σε πάρα πολλούς Ελληνες. Η απότομη κατάργησις του παρελθόντος που επέφερε και η αναδημιουργική πνοή που ενεφύσησε εδημιούργησαν αναμφίβολα ικανοποίηση και ένα πλήθος ελπίδων σε χιλιάδες απλούς ανθρώπους. Η Επανάστασις υπήρξε γι’ αυτούς η αφορμή να εκφράσουν σε ποιητικό λόγο αλλά και σε αυθόρμητες επιστολές ό,τι από καιρό συνειδητά ή ασυνείδητα τους κατεπίεζε, ήταν σαν ένα ηφαίστειο που εξερράγη εκτοξεύοντας ψηλά ό,τι καταπιεζόνταν από καιρό στις καρδιές.»
Τα περισσότερα ποιήματα αναφέρονται γενικά στην 21η Απριλίου, χωρίς να κατονομάζουν τους πρωτεργάτες. «Τέτοια μέρα, σαν και τούτη / τ’ Απριλιού εικοσιμιά, / δεν είδ’ άλλη η Ελλάδα / απ’ τα χρόνια τα παλιά.» (Διον. Λιοσάτος, Αθήνα). Χαρακτηριστική η μαντινάδα του Εμμανουήλ Βαμβασάκη απ’ το Βραχάσι Μεραμβέλλου: «Χειρουργική επέμβασις επιτυχώς εδόθη / Και εκ βεβαίου θάνατου ο ασθενής εσώθη / Συγχαίρουμε τους χειρουργούς και αισιοδοξούμε / Πως τελική ανάρρωση στον ασθενή θα δούμε.»
Σημαδεμένη από τη χρονολογία έκδοσής της, η συλλογή δεν περιλαμβάνει ύμνους για το βασιλιά ή τον Κόλλια και τον Σπαντιδάκη. Η λατρεία των «ποιητών» στρέφεται κυρίως προς τον Παπαδόπουλο: «Κύριε Παπαδόπουλε να ζήσης χίλια χρόνια / γιατί προσφέρεις στο λαό αγάπη και συμπόνια.» (Κατίνα Παναγιώτου Μάρκου, Νάξος). «Ελάτε να ενισχύσουμε / τον νέο Κυβερνήτη / τον Γιώργο Παπαδόπουλο / που πήρε το τιμόνι / ν’ αναστηθούν παλιοί καιροί / και δοξασμένοι χρόνοι.» (Δημ. Νικολάου, Πειραιεύς)
Δεν λείπουν οι αναφορές στην τριανδρία. «Ο Γιώργος Παπαδόπουλος κι ο Νίκος Μακαρέζος / κι ο Στυλιανός ο Παττακός γλυτώσανε το γένος», υποστηρίζει ο Ιωάνννης Λεπενός από τη Βόνιτσα. Και η Ευη Μωρίκη από τη Λαμία συμπληρώνει: «Ω τρεις λεβέντες του Μοριά / της Ρούμελης, της Κρήτης, / χρυσές σελίδες γράψατε / μιας νέας μεγάλης νίκης.» Ο Δημήτρης Κουζούνης αναφωνεί: «Λεβέντη Παπαδόπουλε, αετέ μου Μακαρέζο / και παληκάρι Παττακέ με δάφνες φορτωμένο.» Ο ιερεύς Σακελλάριος Πρόδρομος Μιχαηλίδης έχει χριστουγεννιάτικη έμπνευση: «Μεσ’ τον Απρίλη έφθασαν / τρεις μάγοι με τα δώρα. / Ο Γιώργος Παπαδόπουλος / κι ο Παττακός στην ώρα. / Ακόλουθα στέκει πιστός / ο Νίκος Μακαρέζος / που στάθηκε στο ραντεβού / και τώρα σαν Εγγλέζος.»
Υπάρχουν αρκετά ποιήματα με ειδική μνεία στον Παττακό: «Δυο τρανοί συνταγματάρχες / κι ο γενναίος Παττακός / ώρμησαν σαν καταρράχτες / όπως ένας κεραυνός.» (Θεοφάνης Λαζάκης, Κάτω Τιθορέα). «Τρανός αητός ο Παττακός / ψηλά κρατά τη δόξα / τον αγκαλιάζει ο λαός / απ’ όλη την Ελλάδα.» (Οθων Πάγκαλος, Αρτα). «Μέσα εις την κυβέρνηση έχομε ένα κλωνάρι / το λένε Στέλιο Παττακό, της Κρήτης το καμάρι.» (Ιωάννα Μπουτζάλη, Ηράκλειο). Ακόμα και ο Μακαρέζος έχει τους δικούς του πιστούς: «Γεια σου αητέ της Ρούμελης / Νικόλα Μακαρέζο / Γεια σου σαϊνη της Γραβιάς / κι ελάφι της Λαμίας. / Εσύ και οι συνάδελφοί σου / οι τρεις ανδρειωμένοι / Κανείς δεν σας παρέσυρε / για να σας βάλη χέρι.»
Στην εισαγωγή της συλλογής, οι ανώνυμοι προπαγανδιστές της χούντας προαναγγέλλουν δεύτερο τόμο: «Ισως κάποια άλλη έκδοσις ν’ αυξήση τον αριθμό των ήδη δημοσιευομένων δημιουργημάτων και δώση μία αφορμή ικανοποιήσεως σ’ εκείνους που ταχυδρόμησαν τον ενθουσιασμό τους.» Ευτυχώς, όμως, η έμπνευση στέρεψε. Ο Ζωιτάκης, ο Μαρκεζίνης, ο Ανδρουτσόπουλος και ο Ιωαννίδης έμειναν χωρίς δικούς τους ύμνους.
Ο Κύριος χορεύει τον καλαματιανό
Ενα χρόνο μετά το πραξικόπημα, στις 28 Απριλίου 1968, η χούντα γιόρταζε τα πρώτα της γενέθλια. Στη φιέστα που οργανώθηκε στο Παναθηναϊκό Στάδιο ήταν όλοι παρόντες. Το καλλιτεχνικό πρόγραμμα παρουσίασε ο Γ.Οικονομίδης. Την ορχήστρα της ΕΙΡ διεύθυναν κατά σειρά οι Γ.Κατσαρός, Κ.Κλάβας, Τ.Αθηναίος, Τ.Μωράκης και Αν.Χατζηαποστόλου. Τραγούδησαν και έπαιξαν σε σκετς οι Ρ.Βλαχοπούλου, Φ.Δήμας, Μαρινέλλα, Γ.Βογιατζής, Κ.Βουτσάς, Γ.Πουλόπουλος, Νινή Τζάνετ, Ν.Σταυρίδης, Ντίνος Ηλιόπουλος, Σώτος Παναγόπουλος, Τρίο Γκρέκο, Νάντια Κωνσταντοπούλου, Ρένα Ντορ, Τζένη Βάνου, Στ. Κόκοτας, Β.Μοσχολιού, Τ.Μαρούδας, Γ.Ζαμπέτας και Γρ. Μπηθικώτσης.
Είναι γνωστή η εμμονή των απριλιανών στις γιορτές και τα πανηγύρια. Χωρίς ιδιαίτερη φαντασία, θέλησαν να ακολουθήσουν τη δοκιμασμένη συνταγή του άρτου και των θεαμάτων, μιμούμενοι τις φασιστοειδείς καρικατούρες του μεταξικού καθεστώτος. Αλλά οι καλλιτέχνες; Πώς βρέθηκαν όλοι αυτοί τόσο πρόθυμοι να υμνήσουν τους συνταγματάρχες και να στρατευθούν στην υπηρεσία του αναγεννώμενου φοίνικα; Ασφαλώς δεν ισχύει το ίδιο για όλους. Κάποιοι εκβιάστηκαν, κάποιοι φοβήθηκαν, κάποιοι είχαν συνηθίσει να κολακεύουν τους ισχυρούς. Το κλειδί για τη σχέση του απριλιανού καθεστώτος με τους υμνωδούς του, το ανακαλύπτουμε στο βαρύγδουπο «πόνημα» του γνωστού τηλε-φασίστα Κώστα Πλεύρη «Πολιτική Προπαγάνδα». Είναι γραμμένο το 1968 και χρησίμευε τότε ως εγχειρίδιο στις Σχολές Χωροφυλακής και την Σχολή Γενικής Μορφώσεως του ΓΕΣ, όπου δίδασκε ο Πλεύρης, ως βοηθός του Γεωργαλά και γραμματέας του Λαδά. Μας πληροφορεί, λοιπόν, ο Πλεύρης ότι «η οργανωμένη προπαγάνδα εντοπίζει τους ασήμους, αλλά με αξία που δεν έχει ακόμη αναγνωρισθή, καλλιτέχνας και τους διαφημίζει συστηματικώς. Κατ’ αυτόν τον τρόπον κερδίζει την ευγνωμοσύνην τους, την οποίαν μεταφράζει εις προβολήν της ιδέας που επιθυμεί να διαδώση. Ο καλλιτέχνης είναι ευάλωτος εις την κολακείαν. Εξαγοράζεται με ολίγα χειροκροτήματα ή μερικούς επαίνους. Βεβαίως υπάρχουν και οι κοινοί συμφεροντολόγοι. Αυτούς είναι προτιμώτερον να αποφεύγη κανείς να τους χρησιμοποιή, διότι όταν αργότερον μεταπηδήσουν εις την αντίπαλον παράταξιν, και οι καλλιτέχναι συνηθίζουν παρομοίους ασυνεπείας, θα μας προξενήσουν περισσότερον κακόν από όσον καλόν μας συνεισέφεραν με την εργασίαν των.»
Ο Πλεύρης αναλύει και την ανάγκη της χούντας να προσεαιριστεί μια μερίδα καλλιτεχνών: «Η προπαγάνδα προσεταιριζομένη τους καλλιτέχνας συγκροτεί ένα μέτωπο με φιλική της ποίηση, ζωγραφική, μουσική, λογοτεχνία. Το μέτωπο αυτό συνιστά κατά κανόνα το παραπλανητικό επισκεπτήριον με το οποίον εμφανίζεται εις τον ξένον κόσμον. Εις ονομαστός καλλιτέχνης ακούεται με συμπάθεια από οποιοδήποτε είδος ανθρώπων, διότι τους καλλιτέχνας χαρακτηρίζει ένα προσόν, που είναι αδύνατον να διαθέτουν οι πολιτικοί. Δεν έχουν εχθρούς.»
Αλλά οι δικτάτορες δεν αρκούνταν στην υποταγή των καλλιτεχνών. Ηθελαν και τα αποκλειστικά δικά τους τραγούδια. Ηδη από το φθινόπωρο του 1968 είχαν προκηρύξει διαγωνισμό για τη συγγραφή και τη σύνθεση του ύμνου της 21ης Απριλίου. Γνωρίζουμε το αποτέλεσμα: Μέσα στ’ Απρίλη τη γιορτή, το μέλλον χτίζει η νιότη αγκαλιασμένη, δυνατή, μ’ εργάτη, αγρότη, φοιτητή και πρώτο το στρατιώτη (δις). Τραγούδι αγάπης αντηχεί, γελούν όλα τα χείλη και σμίγουν μέσα στη ψυχή, του Εικοσιένα η εποχή κι η Εικοσιμιά τ’ Απρίλη (δις). Μέσ’ τις καρδιές μπαίνει ζεστή του Απριλιού η λιακάδα κι έχουν στα στήθια μας κλεισθεί θρησκεία, οικογένεια και πάνω απ’ όλα Ελλάδα (δις).
Ειδικό εμβατήριο ηχογραφήθηκε και για τις ανάγκες της προπαγάνδας υπέρ του χουντικού συντάγματος: «Ναι στο Σύνταγμα για μια Ελλάδα αιώνια / Ναι στο Σύνταγμα γι’ αγάπη και ομόνοια. / Θα γεμίσεις μ’ ένα Ναι / Γαλανέ μας ουρανέ.»
Και πάλι όμως ο Παπαδόπουλος δεν έμεινε ικανοποιημένος. Επιστρατεύθηκε λοιπόν η λαϊκή μούσα. Σε παραλλαγή γνωστών δημοτικών σκοπών, οι συνταγματάρχες μπορούσαν πλέον να χορεύουν τα δικά τους τραγούδια.
Σε τσάμικο:
Ωρέ η Εθνική Κυβέρνηση
η Εθνική Κυβέρνηση του Εθνους μας σωτήρας
Ωρέ με Γιώργο Παπαδόπουλο
με Γιώργο Παπαδόπουλο και Παττακό λεβέντη
Ωρέ Εικοσιμιά του Απριλιού εικοσιμιά του Απριλιού εστήσανε το γλέντι.
Σε καλαματιανό:
Στις Εικοσιμιά τ’ Απρίλη σηκωθήκανε έξι φίλοι
του στρατού μας οι φωστήρες και του έθνους οι σωτήρες.
Να μας ζήσει ο στρατός, Σπαντιδάκης, Παττακός,
Παπαδόπουλος ο Γιώργος, Κόλλιας ο πρωθυπουργός.
Μακαρέζος, Αγγελής κι όλοι οι επιτελείς.
Να μας ζήσει ο στρατός, Σπαντιδάκης, Παττακός.
Οι εργάτες και αγρότες που με αίμα και ιδρώτες
στη σκληρή δουλειά μοχθούνε, τώρα τη στοργή θα βρούνε.
Να μας ζήσει ο στρατός, κλπ.
Μας ζηλεύουν κι οι εχθροί μας για τη δόξα τη δική μας
και το μέλλον το λαμπρό μας θα χρωστάμε στο στρατό μας.
Να μας ζήσει ο στρατός, κλπ.
Ισως αυτά τα τραγούδια να είχε κατά νου ο Πλεύρης, όταν έγραφε ότι «το ομαδικό τραγούδι έχει την ικανότητα να διαλύη την ατομικότητα εντός του συνόλου, με αποτέλεσμα να δημιουργή την μαζοψυχή. Το ομαδικό τραγούδι, ενόσον μάλιστα συνοδεύεται και από μουσική υπόκρουσι, παρουσιάζει εξηρμένα όλα τα συμπτώματα της υποβολής. Οι ύμνοι εις το τέλος των εκδηλώσεων από προπαγανδιστικής απόψεως σημαίνουν την οριστικήν επισφράγισιν του ψυχολογικού ενιαίου των ατόμων.»
Το δειλινό μιας καριέρας
Στη διάρκεια της πρώτης μεγάλης δίκης της ισχυρότερης αντιστασιακής οργάνωσης της εποχής, του ΠΑΜ, είδε το φώς της δημοσιότητας ένα σημείωμα του Μίκη Θεοδωράκη, γραμμένο τον Ιούλιο του ’67, προς τον Γρ. Μπιθικώτση. Κανείς δεν ξέρει πώς έπεσε στα χέρια των χαφιέδων του καθεστώτος. Οι ανακριτές του Μίκη στη Μπουμπουλίνας, μερικές βδομάδες αργότερα, του είπαν για ένα «δικό τους» γκαρσόνι του μαγαζιού που τραγουδούσε ο Μπιθικώτσης. Το θέμα του ήταν η στάση του δημοφιλούς τραγουδιστή έναντι των πραξικοπηματιών.
Από τον «Ελεύθερο Κόσμο» (16.11.1967), όπου και εντοπίσαμε την επιστολή, αντιγράφουμε: «Γρηγόρη. Διάβασα με κατάπληξη ότι πρόκειται να τραγουδήσεις στα «Δειλινά» τον «Υμνο της Επαναστάσεως». Νομίζω ότι είσαι αρκετά μεγάλος για να καταλαβαίνεις τί πρόκειται να κάνεις. Πόσες ευθύνες επωμίζεσαι και σε τι σοβαρούς κινδύνους μπαίνεις. Κάθησε σπίτι σου με αξιοπρέπεια. Μη γκρεμίζεις με μια κλωτσιά αυτό που χτίσαμε μαζί τόσα χρόνια. Μην ακούς τους κερδοσκόπους και τους προσκυνημένους. Μη ρίχνεις στο βούρκο το όνομά σου και το όνομα των παιδιών σου, που σε λίγο θα ντρέπωνται για σένα. Κάνε τον άρρωστο. Φύγε για το εξωτερικό. Εκεί μπορείς ν’ αρχίσεις μια καινούργια καριέρα. Η Μελίνα σε περιμένει.
Γιατί αν εσύ ο Μπιθικώτσης, το πρωτοπαλλήκαρο του Θεοδωράκη, γίνεις επίσημος τραγουδιστής της Δικτατορίας τραγουδώντας αυτό το άθλιο κατασκεύασμα θα πρέπει να ξέρεις ότι θα γίνεις ο πιο αχάριστος και τιποτένιος προδότης που γέννησε ο Λαός μας. Στο όνομα της φιλίας μας και για χάρη της γυναίκας σου, των παιδιών σου και όλων των αμέτρητων φίλων μας, σε ικετεύω να μ’ ακούσεις για τελευταία φορά. Μετά την Πέμπτη θα είναι αργά. Πάρα πολύ αργά. (Υπογραφή Μίκης Θεοδωράκης) Αθήναι, Ιούλιος 1967″.
Η συνέχεια είναι γνωστή. Ο Μίκης πιάστηκε λίγο αργότερα (21 Αυγούστου 1967), κι ακολούθησε το «δρομολόγιο» Μπουμπουλίνας – ταράτσα κι απομόνωση – Νοσοκομείο – Αβέρωφ – Ζάτουνα – Ωρωπός κλπ, ο δε Μπιθικώτσης (που μάλλον δεν πείστηκε από το φλογερό μήνυμα του συνθέτη) έφτιαξε σόλο καριέρα. Ως «Σερ Μπιθί», πλέον, πέρασε από τα καλύτερα μαγαζιά της εποχής: «Καν-Καν», «Δειλινά» και βεβαίως από τις φιέστες της Εθνοσωτηρίου στην «πίστα» του Καλλιμάρμαρου ή στα στούντιο της ΥΕΝΕΔ…
Πηγή: iospress.gr
