Το ξέσπασμα της ισπανικής επανάστασης, τον Ιούλη του 1936, ενθουσίασε και γέμισε ελπίδες χιλιάδες αγωνιστές και αγωνίστριες στην Ευρώπη και τον κόσμο. Ελπίδες ότι ο επερχόμενος πόλεμος και ο φασισμός δεν είναι μονόδρομος, πίστη ότι οι εργάτες και οι «από κάτω» μπορούσαν να τον σταματήσουν, επανεμφάνιση του οράματος για μια κοινωνία χωρίς καταπίεση και εκμετάλλευση.
Στην Ισπανία, το Φλεβάρη του 1936 εκλέχθηκε στην κυβέρνηση το Λαϊκό Μέτωπο, μια εκλογική συμμαχία των δημοκρατικών φιλελεύθερων αστών με τα κόμματα και τις οργανώσεις της εργατικής τάξης (το Σοσιαλιστικό Κόμμα και η εργατική του Ομοσπονδία UGT και το Κομουνιστικό Κόμμα). Το κοινό πρόγραμμα υπέγραψαν με επιφυλάξεις το Εργατικό Κόμμα Μαρξιστικής Ενότητας (POUM) που ήταν αντισταλινικό και μια πτέρυγα της αναρχικής συνομοσπονδίας (CNT). Είχαν προηγηθεί χρόνια εξεγέρσεων, απεργιών και αιματηρών συγκρούσεων από την εργατική τάξη και τους αγρότες ενάντια στο καθεστώς.
Η νέα δημοκρατική κυβέρνηση έσπευσε να δηλώσει, δια του πρωθυπουργού της Αθάνια: «Δεν θέλουμε επικίνδυνες καινοτομίες. Θέλουμε ειρήνη και τάξη. Είμαστε μετριοπαθείς».
Ομως οι εργαζόμενοι/ες και οι αγρότες αγνόησαν τις εκκλήσεις ρεαλισμού της κυβέρνησης. Στους 5 μήνες που ακολούθησαν, έγιναν 113 γενικές απεργίες και 228 περιφεριακές ή κλαδικές, στις οποίες πήραν μέρος εκατομύρια άνθρωποι. Ταυτόχρονα, στην ύπαιθρο εγιναν απαλλοτριώσεις εδαφών και κτημάτων των μεγάλων γαιοκτημόνων, τα οποία ανέλαβαν αυτοδιοικούμενες κολλεκτίβες. Αναρχικοί και αριστεροί αγωνιστές με έφοδο στις φυλακές απελευθέρωσαν χιλιάδες πολιτικούς κρατούμενους.
Πραξικόπημα
Τρομαγμένες οι άρχουσες τάξεις εγκατέλειψαν την κοινοβουλευτική δημοκρατία –που δεν μπορούσε να ελέγξει την κατάσταση– και επέλεξαν το δρόμο του φασιστικού πραξικοπήματος με επικεφαλής τον Φράνκο, για τη διασφάλιση των συμφερόντων τους, τον Ιούλη του 1936.
Η απάντηση της κυβέρνησης του Λαϊκού Μετώπου ήταν δειλή και συμβιβαστική και έδωσε χρόνο στους πραξικοπηματίες. Όμως η λαϊκή αντιφασιστική εξέγερση των μαζών, που εξοπλίστηκαν σπάζοντας στρατιωτικές αποθήκες, κατάφερε να τσακίσει τους φασίστες στις περισσότερες περιοχές.
Στην Καταλωνία, μέσα σε ώρες από τη φασιστική επίθεση οι εργάτες κατέλαβαν 3.000 επιχειρήσεις: όλες τις υπηρεσίες δημοσίων μεταφορών, ναυσιπλοΐα, εταιρείες ηλεκτρικού, ενέργειας, αερίου και νερού, εργοστάσια μηχανών και αυτοκινήτων, ανθρακωρυχεία, τσιμεντοβιομηχανίες, κλωστοϋφαντουργίες, βιομηχανίες χαρτιού κ.ά.
Οι συνδικαλιστικές οργανώσεις οργάνωναν πολιτοφυλακές και τις έστελναν στο μέτωπο. Ήταν οργανωμένες δημοκρατικά, δεν είχαν ιεραρχία και δεν υπήρχαν διακρίσεις μεταξύ ανδρών και γυναικών.
Οι αγρότες οργάνωσαν τις κολλεκτίβες τους και ανέλαβαν να τροφοδοτούν τις πολιτοφυλακές και τις πόλεις.
Η Βαρκελώνη ήταν το σύμβολο της επαναστατικής αλλαγής.
Τεράστια εντύπωση προκάλεσε στους ξένους δημοσιογράφους –που περίμεναν να επικρατήσει χάος μετα την επανάσταση– το γεγονός ότι σε λίγες ώρες τα πάντα δούλευαν ρολόι, κάτω από τον εργατικό έλεγχο, όπως για παράδειγμα τα τραμ της Βαρκελώνης.
Πέντε μέρες μετά τη λήξη των συγκρούσεων, οι γραμμές των τραμ καθαρίστηκαν και επιδιορθώθηκαν και 700 τραμ, δηλαδή εκατό παραπάνω από τα συνήθη εξακόσια, εμφανίστηκαν στο δρόμο. Το φως, οι τηλεπικοινωνίες, το νερό, οι υπηρεσίες, η ιατροφαρμακευτική περίθαλψη, δούλευαν καλύτερα από πριν.
Οι αντιφασιστικές πολιτοφυλακές, οι αγροτικές κολεκτίβες και τα κατειλημμένα εργοστάσια, ακόμη και χωρίς ενιαίο κέντρο, αποτελούσαν τον πόλο της εργατικής εξουσίας.
Εμφανίστηκε λοιπόν και στην Ισπανία –όπως σε όλες τις επαναστασεις– μια κατάσταση «διπλής εξουσίας». Από τη μια η κυβέρνηση του Αθάνια και από την άλλη οι εξεγερμένοι που αποκτούσαν τον έλεγχο της ζωής τους και της κοινωνίας.
Ταυτόχρονα με τον αντιφασιστικό πόλεμο, ξετυλιγόταν και η αδυσώπητη αντιπαράθεση μέσα στο αντιφασιστικό στρατόπεδο μεταξύ εργατικής και αστικής εξουσίας.
Αυτό που παιζόταν το Φθινόπωρο του 1936 ήταν πια από τις δύο εξουσίες θα επικρατήσει. Γιατί η διπλή εξουσία δεν κρατάει ποτέ για πάντα. Στην περίπτωση της Ρώσικης επανάστασης του 1917, η διπλή εξουσία έγειρε προς τη μεριά των επναστατημένων εργατών και των Μπολσεβίκων, γιατί αποφάσισαν να τη διεκδικήσουν ενάντια στην αστική κυβέρνηση, με το σύνθημα: «Όλη η εξουσία στα σοβιέτ».
Δημοκράτες
και σταλινικοί
Αντίθετα, στην περίπτωση της Ισπανίας η επίσημη κυβέρνηση παρέμενε στην εξουσία μόνο χάρη στη στήριξη του ΚΚΙ και του Σοσιαλιστικού Κόμματος. Στις 4 Σεπτέμβρη τα δυο αυτά κόμματα πήραν υπουργεία. Δυστυχώς, λίγο αργότερα οι ηγεσίες της CNT και του POUM μπήκαν επίσης στην κυβέρνηση της Καταλωνίας και μετά στην κεντρική της Μαδρίτης.
Η αστική δημοκρατική εξουσία είχε την άποψη «πρώτα ο πόλεμος και μετά η επανάσταση». Σ’ αυτό βρήκε διασώστη και σύμμαχο το ΚΚΙ. Η γραμμή ήταν: ο αγώνας είναι για την Ισπανία, τη δημοκρατία και τη νομιμότητα ενάντια στη φασιστική ανταρσία και γι’ αυτό η συμμαχία με την προοδευτική αστική τάξη είναι κρίσιμης σημασίας.
Βέβαια, τις μέρες που λέγονταν αυτα, προοδευτική αστική τάξη δεν υπήρχε στην Ισπανία και εκτός ελαχίστων εξαιρέσεων είχε ήδη συνταχτεί με τον Φράνκο. Στην πραγματικότητα, το ΚΚΙ ακολουθούσε την εξωτερική πολιτική του Στάλιν που, θέλοντας να εξασφαλίσει συμμαχία με Γαλλία και Αγγλία, δεν ήθελε να τους «τρομάζει» με επαναστάσεις. Έθετε μόνο θέμα δημοκρατίας!
Το ΚΚΙ, που ξεκίνησε σαν εργατικό κόμμα, στα τέλη του 1936 έγινε μεγάλη πολιτική δύναμη με το κύρος που απολάμβανε από τις σχέσεις με την ΕΣΣΔ. Με τις τράπεζες και τον έλεγχο του χρήματος στραγγάλισε σιγά σιγά τα κατειλημμένα εργοστάσια. Όπου μπορούσε, επέβαλλε λογοκρισία στον επαναστατικό Τύπο για να έχει το μονοπώλιο της προπαγάνδας. Διέλυσε τις πολιτοφυλακές, αφού τις δυσφήμησε. Απαγόρευσε τον εργατικό έλεγχο στη Μαδρίτη και τη Βαλέντσια.
Έτσι έφραξε το δρόμο όχι μόνο στην επανάσταση, αλλά και στη νίκη του αντιφασιστικού αγώνα. Γιατί η μάχη, όταν περιορίστηκε μόνο στο στρατιωτικό σκέλος –αφού σταραγγαλίστηκε και εκδιώχθηκε το πολιτικό– δεν είχε καμία τύχη. Τον Φράνκο στήριζαν (με όπλα, αεροπλάνα, λεφτά και στρατό) η Γερμανία, η Ιταλία και η Πορτογαλία. Τη δημοκρατία κανείς. Η δημοκρατική Δύση (Αγγλία, Γαλλία, ΗΠΑ κ.λπ.) δήλωνε «ουδέτερη», αρνούμενη να πουλήσει όπλα στη νόμιμη κυβέρνηση, αφήνοντας το διεθνή φασισμό να αλωνίζει. Μόνο το Μεξικό και η ΕΣΣΔ έστειλαν κάποια βοήθεια.
Το αδιέξοδο
του Αναρχισμού
Στην Ισπανία δοκιμάστηκε ο αναρχισμός σαν πολιτικό ρεύμα και απέτυχε. Παρά τις ηρωικές παραδόσεις του, παρά την ιστορία του που ήταν γεμάτη από σκληρές και αυθόρμητες απεργίες και ηρωικούς αγωνιστές, δεν μπόρεσε –λόγω ιδεολογικών ανεπαρκειών– να δώσει νικηφόρα λύση στη σύγκρουση. Οι αναρχικοί πάντα διακήρυσσαν ότι ήταν ενάντια σε κάθε εξουσία και κυβέρνηση, ακόμη και των σοβιέτ. Αυτή η αφηρημένη διακήρυξη δεν εμπόδισε την ηγεσία του ισπανικού αναρχισμού να συμμετάσχει με υπουργούς στην ισπανική κυβέρνηση, δίπλα δίπλα με τους εκπροσώπους του σταλινισμού.
Στα γεγονότα του Μάη του 1937 στη Βαρκελώνη, οι αναρχικοί ηγέτες αποκήρυξαν την αυθόρμητη αντίσταση των αναρχικών εργατών και προσπάθησαν να ηρεμήσουν τις μάζες και να τις γυρίσουν πίσω. Αντίστοιχη αντίδραση πυροσβέστη είχε και η ηγεσία του POUM.
Έτσι, παρά τις αντιδράσεις μεγάλων κομματιών της βάσης (αναρχικών, «φίλων του Ντουρούτι», μελών του POUM, ακόμα και νεολαίας του Σοσιαλιστικού Κόμματος), που έβλεπαν πως η κατάσταση δεν πήγαινε έτσι παρακάτω, η υποταγή και το σύρσιμο πίσω από τη «δημοκρατική» κυβέρνηση σήμανε το τέλος της περιόδου της δυαδικής εξουσίας και της ισπανικής επανάστασης. Ακολούθησαν επιθέσεις σε κάθε κατάκτηση των εργαζομένων και ανελέητο κυνήγι κάθε αντιπολίτευσης. Το POUM διαλύθηκε και οι περισσότεροι ηγέτες του δολοφονήθηκαν. Την ίδια μοίρα είχαν και η αριστερή πτέρυγα των αναρχικών και σοσιαλιστών.
Η ισπανική επανάσταση ηττήθηκε πριν τη νίκη των φασιστών του Φράνκο…
Χρονολόγιο της Ισπανικής επανάστασης
1931: Μετά απο γενική απεργία ανατρέπεται η μοναρχία και εγκαθίσταται αστική δημοκρατία.
1934: Εξέγερση 20.000 ανθρακορύχων στις Αστούριες, κατάληψη της περιοχής, καταστολή με 3.000 δολοφονημένους εργάτες.
1935: Η (σταλινική πλέον) 3η Διεθνής εγκαινιάζει την πολιτική του Λαϊκού Μετώπου: Συνεργασία των ΚΚ με «προοδευτικά κομμάτια του αστικού μπλοκ» ενάντια στο φασισμό, διεκδίκηση της δημοκρατίας έναντι της σοσιαλιστικής επανάστασης.
1936
16 Φλεβάρη: Το Λαϊκό Μέτωπο εκλέγεται και γίνεται κυβέρνηση.
17 Ιούλη: Ο στρατηγός Φράνκο ξεκινάει στρατιωτικό πραξικόπημα.
Ξέσπασμα επανάστασης από εργάτες, αγρότες και νεολάιους που απαιτουν όπλα για να αντισταθούν.
21 Ιούλη: Σχηματισμός της Κεντρικής Επιτροπής Αντιφασιστικών Πολιτοφυλακών στην Καταλωνία (όργανο του οπλισμένου προλεταριάτου και της νεολαίας).
4 Σεπτέμβρη: Το ΚΚΙ και το Σοσιαλιστικό Κόμμα παίρνουν υπουργεία στην κυβέρνηση.
18 Σεπτέμβρη: Συμμετοχή του POUM στην κυβέρνηση της Καταλωνίας.
26 Σεπτέμβρη: Συμμετοχή της CNT στην κυβέρνηση της Καταλωνίας.
2 Οκτώβρη: Διάλυση της Επιτροπής Αντιφασιστικών Πολιτοφυλακών.
4 Νοέμβρη: Συμμετοχή POUΜ και αναρχικών στην κεντρική κυβέρνηση της Μαδρίτης (4 υπουργοί).
17 Δεκέμβρη: Το POUM διώχνεται από την κυβέρνηση, μετά από απαίτηση του ΚΚ Ισπανίας.
1937
Μάης: Εξέγερση και συγκρούσεις στη Βαρκελώνη μεταξύ CNT-POUM και ΚΚΙ. Η αντεπανάσταση παίρνει το πάνω χέρι.
Ιούνης: Απαγόρευση της λειτουργίας του POUM και δολοφονία του γραμματέα του, Αντρέ Νιν.
Απρίλης 1939: Τέλος του εμφύλιου. Νίκη του φασίστα Φράνκο.
Πηγη:www.dea.org.gr
