της Νικολέτας Γεροντάκη Πάνω κάτω γνωρίζουμε όλοι οι άνθρωποι τις φρικαλεότητες που έλαβαν χώρα στον Β’παγκόσμιο. Έχουμε ακούσει για τον τρόμο του Ολοκαυτώματος, τα στρατόπεδα συγκέντρωσης που βασανίστηκαν τόσες ευπαθείς ομάδες και κυρίως Εβραίοι. Αποδίδεται όμως σε όλα τα θύματα η ίδια αξία; Είναι όλα τα θύματα αρκετά αναγνωρισμένα; Μάλλον όχι, αν σκεφτούμε το πλήθος ομοφυλόφιλων που καταδικάστηκαν, αλλά αναγνωρίστηκαν ως θύματα μόλις το 2002 απ’τη Γερμανία.
Ας ξεκινήσουμε λοιπόν από τα βασικά. Οι κρατούμενοι στα στρατόπεδα συγκέντρωσης είχαν διακριτικά. Αυτά ήταν τρίγωνα με χρώματα, ανάλογα με την κοινωνική ομάδα που ανήκε ο καθένας. Ενδεικτικά, οι Εβραίοι είχαν κίτρινο χρώμα, οι πολιτικοί αντίπαλοι κόκκινο, όσοι ήταν κοινωνικά απροσαρμοστοι μαύρο (και κάποιες λεσβίες ανήκουν εδώ), οι ποινικοι πράσινο, μάρτυρες του Ιεχωβά λιλά, τσιγγάνοι καφέ και οι ομοφυλόφιλοι ροζ τρίγωνο.
Σύμφωνα με αβέβαια στατιστικά, υπολογίζεται ότι συνέβαλαν περίπου 100.000 ομοφυλόφιλους. Από αυτούς, λέγεται ότι οι μισοί καταδικάστηκαν για ομοφυλοφιλία και στάλθηκαν σε φυλακές και περίπου 15.000 στάλθηκαν στα γνωστά, στρατόπεδα συγκέντρωσης.
Ας ξεκινήσουμε λοιπόν από τα βασικά. Οι κρατούμενοι στα στρατόπεδα συγκέντρωσης είχαν διακριτικά. Αυτά ήταν τρίγωνα με χρώματα, ανάλογα με την κοινωνική ομάδα που ανήκε ο καθένας. Ενδεικτικά, οι Εβραίοι είχαν κίτρινο χρώμα, οι πολιτικοί αντίπαλοι κόκκινο, όσοι ήταν κοινωνικά απροσαρμοστοι μαύρο (και κάποιες λεσβίες ανήκουν εδώ), οι ποινικοι πράσινο, μάρτυρες του Ιεχωβά λιλά, τσιγγάνοι καφέ και οι ομοφυλόφιλοι ροζ τρίγωνο.
Σύμφωνα με αβέβαια στατιστικά, υπολογίζεται ότι συνέβαλαν περίπου 100.000 ομοφυλόφιλους. Από αυτούς, λέγεται ότι οι μισοί καταδικάστηκαν για ομοφυλοφιλία και στάλθηκαν σε φυλακές και περίπου 15.000 στάλθηκαν στα γνωστά, στρατόπεδα συγκέντρωσης.
•Τι εννοούμε καταδίκη για ομοφυλοφιλία;
Στην Γερμανία υπήρχε η παράγραφος 175 στη νομοθεσία που αφορούσε την απαγόρευση της ομοφυλοφιλίας. Είχε θεσμοθετηθεί από το 1871, ενώ ο Χίτλερ ήρθε στην εξουσία το 1933. Τότε ουσιαστικά εκμεταλλεύτηκε και εκείνος, επιδιώκοντας τον αφανισμό τους ή την «διόρθωση» τους, αποσκοπώντας στη δημιουργία της Αρείας φυλής. Γενικότερα, εκείνη την περίοδο καταστράφηκαν πολλά βιβλία που είχαν αναφορά σε ομοφυλοφιλία, lgbtqi friendly μαγαζιά και οτιδήποτε μπορούσε να συσχετιστεί καθώς θεωρήθηκε προπαγάνδα. Μέχρι και το Ινστιτούτο σεξουαλικής έρευνας του Βερολίνου καταστράφηκε. Γενικά, οι διώξεις πήρανε διάφορες μορφές.
Αξιοσημείωτο να αναφερθεί είναι ότι 28 Ιουνίου 1935, το Υπουργείο Δικαιοσύνης αναθεώρησε το άρθρο 175. Οι αναθεωρήσεις δημιούργησαν μια νομική βάση για την αύξηση των διώξεων.
Έτσι συμπεριλαμβάνονται πλέον όλες οι πράξεις που ίσως ενέχουν ομοφυλοφιλία. Μέχρι και η πρόθεση/σκέψη ήταν αρκετή για μια καταδίκη αν υπήρχε υποψία και κατηγορία. 26 Οκτωβρίου 1936 ιδρύθηκε κεντρικό γραφείο του Ράιχ για: καταπολέμηση ομοφυλοφιλίας και εκτρώσεων, μέσα στις αστυνομικές δυνάμεις, με επικεφαλή τον Josef Meisinger. Απ’το 37′ λοιπόν άρχισαν επιδρομές σε γκέι στέκια, είχαν μυστικούς πράκτορες για να ανακαλύπτουν ομοφυλόφιλα άτομα. Υπήρχαν μέχρι και «ροζ λίστες». 4/4/1938 λοιπόν άρχισαν να καταστρατηγούν δικαιώματα ομοφυλοφιλων σε μεγαλύτερο βαθμό καθώς όσοι δεν «διορθωνονταν» είχαν μια θέση στα στρατόπεδα.
Στην Γερμανία υπήρχε η παράγραφος 175 στη νομοθεσία που αφορούσε την απαγόρευση της ομοφυλοφιλίας. Είχε θεσμοθετηθεί από το 1871, ενώ ο Χίτλερ ήρθε στην εξουσία το 1933. Τότε ουσιαστικά εκμεταλλεύτηκε και εκείνος, επιδιώκοντας τον αφανισμό τους ή την «διόρθωση» τους, αποσκοπώντας στη δημιουργία της Αρείας φυλής. Γενικότερα, εκείνη την περίοδο καταστράφηκαν πολλά βιβλία που είχαν αναφορά σε ομοφυλοφιλία, lgbtqi friendly μαγαζιά και οτιδήποτε μπορούσε να συσχετιστεί καθώς θεωρήθηκε προπαγάνδα. Μέχρι και το Ινστιτούτο σεξουαλικής έρευνας του Βερολίνου καταστράφηκε. Γενικά, οι διώξεις πήρανε διάφορες μορφές.
Αξιοσημείωτο να αναφερθεί είναι ότι 28 Ιουνίου 1935, το Υπουργείο Δικαιοσύνης αναθεώρησε το άρθρο 175. Οι αναθεωρήσεις δημιούργησαν μια νομική βάση για την αύξηση των διώξεων.
Έτσι συμπεριλαμβάνονται πλέον όλες οι πράξεις που ίσως ενέχουν ομοφυλοφιλία. Μέχρι και η πρόθεση/σκέψη ήταν αρκετή για μια καταδίκη αν υπήρχε υποψία και κατηγορία. 26 Οκτωβρίου 1936 ιδρύθηκε κεντρικό γραφείο του Ράιχ για: καταπολέμηση ομοφυλοφιλίας και εκτρώσεων, μέσα στις αστυνομικές δυνάμεις, με επικεφαλή τον Josef Meisinger. Απ’το 37′ λοιπόν άρχισαν επιδρομές σε γκέι στέκια, είχαν μυστικούς πράκτορες για να ανακαλύπτουν ομοφυλόφιλα άτομα. Υπήρχαν μέχρι και «ροζ λίστες». 4/4/1938 λοιπόν άρχισαν να καταστρατηγούν δικαιώματα ομοφυλοφιλων σε μεγαλύτερο βαθμό καθώς όσοι δεν «διορθωνονταν» είχαν μια θέση στα στρατόπεδα.
•Ποια ήταν η γενική πεποίθηση των Ναζί Γερμανών για τους ομοφυλόφιλους;
Δεν θεωρούσαν τόσο στόχο τις λεσβίες, αλλά τους γερμανούς ομοφυλόφιλους ή τους μη γερμανούς που είχαν όμως σχέση με κάποιον Γερμανό. Δεχόντουσαν πρώην ομοφυλόφιλους υπό προϋποθέσεις. Δύο βασικές ήταν να έχουν αφήσει πίσω τον τρόπο ζωής τους και να ενστερνιστουν «φυλετική συνείδηση». Θεωρούσαν ουσιαστικά πώς οι γκέι ήταν αδύναμοι, «θηλυπρεπεις» οι οποίοι δεν ταίριαζαν με το γερμανικό έθνος- «άλλωστε δεν ήταν ικανοί να παλέψουν για αυτό». Επίσης, δεν μπορούσαν να κάνουν παιδιά οπότε αποτελούσαν κίνδυνο για τη διαιώνιση της Αριας φυλής.
Δεν θεωρούσαν τόσο στόχο τις λεσβίες, αλλά τους γερμανούς ομοφυλόφιλους ή τους μη γερμανούς που είχαν όμως σχέση με κάποιον Γερμανό. Δεχόντουσαν πρώην ομοφυλόφιλους υπό προϋποθέσεις. Δύο βασικές ήταν να έχουν αφήσει πίσω τον τρόπο ζωής τους και να ενστερνιστουν «φυλετική συνείδηση». Θεωρούσαν ουσιαστικά πώς οι γκέι ήταν αδύναμοι, «θηλυπρεπεις» οι οποίοι δεν ταίριαζαν με το γερμανικό έθνος- «άλλωστε δεν ήταν ικανοί να παλέψουν για αυτό». Επίσης, δεν μπορούσαν να κάνουν παιδιά οπότε αποτελούσαν κίνδυνο για τη διαιώνιση της Αριας φυλής.
•Βασανιστήρια και «θεραπείες»:
Οι ομοφυλοφιλία θεωρούνταν ψυχική διαταραχή γενικώς ως το 1973. Συνεπώς οι Ναζί είχαν σχεδιάσει διάφορες «θεραπείες». Ήταν διάφορες όπως ο ευνουχισμος, η έναρξη ορμονοθεραπειας, ο εξευτελισμός, η απομόνωση, η σκληρή δουλειά ώστε να «γίνουν άνδρες», η σωματική και σεξουαλική κακοποίηση. Πέρα από τις θεραπείες, οι ομοφυλόφιλοι ήταν αποκλεισμένοι τόσο από την κοινωνία κ την ίδια την οικογένεια ή και φίλους που όλοι δίσταζαν να πουν τον πραγματικό λόγο κράτησης, τόσο και από τους υπόλοιπους κρατουμενους άλλων ομάδων που φοβόντουσαν ότι θα τους θεωρήσουν ίδιους οι Ναζί ή απλά τους κακοποιουσαν και αυτοί. Συχνά βασανιστήρια ήταν οι σκληρές, απάνθρωπες, θανατηφόρες εργασίες, το ότι τους βγάζανε τα νύχια, οι επιθέσεις άγριων σκύλων, οι εξευτελιστικοι βιασμοί. Σε πολλά στρατόπεδα (Σαξενχάουζεν, Μαουτχάουζεν κτλ), υπήρχαν βασανιστήρια σε λατομεία.
Ένα συχνό βασανιστήριο ήταν ότι ανεξάρτητα απ’τις καιρικές συνθήκες, αναγκάζονταν να μεταφέρουν απλά πέτρες από το ένα σημείο στο άλλο. Αυτό, πέρα απ’τη σωματική κούραση λόγω ζέστης ή κρύου και βάρους των πετρών, είχε ως απόρροια και τη ψυχολογική τους επιβάρυνση καθώς αυτή η δουλειά δεν είχε κάποιο σκοπό, νόημα. Τους επεβλεπαν φύλακες και σε περίπτωση που κάνανε διάλειμμα, μπορούσαν μέχρι και να τους πυροβολήσουν. Ένα πολύ κατατοπιστικό παράδειγμα υπάρχει στην ταινία Bent. Επιπρόσθετα, ένα βιβλίο-βιογραφία που αξίζει να ανατρέξετε είναι το «άνδρες με το ροζ τρίγωνο». Γενικότερα, λέγεται πως πέρα από διορθωτικές θεραπείες, δοκιμάστηκαν πάνω τους διάφορα ιατρικά πειράματα, χρησιμοποίησαν όργανα τους, χωρίς καν αναισθησία, πάντοτε λες και δεν άξιζε η ζωή τους. Αυτά τα πειράματα προκάλεσαν ακρωτηριασμούς, ακόμα και ασθένειες. Τέλος, πολλοί βασανίστηκαν μέχρι θανάτου ώστε να αποκαλύψουν και άλλους ομοφυλόφιλους.
Πολλοί έχασαν τη ζωή τους, κυρίως από τις εργασίες και τα πειράματα. Ο στιγματισμός λοιπόν ήταν το λιγότερο.
Οι ομοφυλοφιλία θεωρούνταν ψυχική διαταραχή γενικώς ως το 1973. Συνεπώς οι Ναζί είχαν σχεδιάσει διάφορες «θεραπείες». Ήταν διάφορες όπως ο ευνουχισμος, η έναρξη ορμονοθεραπειας, ο εξευτελισμός, η απομόνωση, η σκληρή δουλειά ώστε να «γίνουν άνδρες», η σωματική και σεξουαλική κακοποίηση. Πέρα από τις θεραπείες, οι ομοφυλόφιλοι ήταν αποκλεισμένοι τόσο από την κοινωνία κ την ίδια την οικογένεια ή και φίλους που όλοι δίσταζαν να πουν τον πραγματικό λόγο κράτησης, τόσο και από τους υπόλοιπους κρατουμενους άλλων ομάδων που φοβόντουσαν ότι θα τους θεωρήσουν ίδιους οι Ναζί ή απλά τους κακοποιουσαν και αυτοί. Συχνά βασανιστήρια ήταν οι σκληρές, απάνθρωπες, θανατηφόρες εργασίες, το ότι τους βγάζανε τα νύχια, οι επιθέσεις άγριων σκύλων, οι εξευτελιστικοι βιασμοί. Σε πολλά στρατόπεδα (Σαξενχάουζεν, Μαουτχάουζεν κτλ), υπήρχαν βασανιστήρια σε λατομεία.
Ένα συχνό βασανιστήριο ήταν ότι ανεξάρτητα απ’τις καιρικές συνθήκες, αναγκάζονταν να μεταφέρουν απλά πέτρες από το ένα σημείο στο άλλο. Αυτό, πέρα απ’τη σωματική κούραση λόγω ζέστης ή κρύου και βάρους των πετρών, είχε ως απόρροια και τη ψυχολογική τους επιβάρυνση καθώς αυτή η δουλειά δεν είχε κάποιο σκοπό, νόημα. Τους επεβλεπαν φύλακες και σε περίπτωση που κάνανε διάλειμμα, μπορούσαν μέχρι και να τους πυροβολήσουν. Ένα πολύ κατατοπιστικό παράδειγμα υπάρχει στην ταινία Bent. Επιπρόσθετα, ένα βιβλίο-βιογραφία που αξίζει να ανατρέξετε είναι το «άνδρες με το ροζ τρίγωνο». Γενικότερα, λέγεται πως πέρα από διορθωτικές θεραπείες, δοκιμάστηκαν πάνω τους διάφορα ιατρικά πειράματα, χρησιμοποίησαν όργανα τους, χωρίς καν αναισθησία, πάντοτε λες και δεν άξιζε η ζωή τους. Αυτά τα πειράματα προκάλεσαν ακρωτηριασμούς, ακόμα και ασθένειες. Τέλος, πολλοί βασανίστηκαν μέχρι θανάτου ώστε να αποκαλύψουν και άλλους ομοφυλόφιλους.
Πολλοί έχασαν τη ζωή τους, κυρίως από τις εργασίες και τα πειράματα. Ο στιγματισμός λοιπόν ήταν το λιγότερο.
•Υπήρχαν κάπο ομοφυλόφιλοι;
Κάπο θεωρούνταν οι επιλεγμένοι κρατούμενοι απο ναζί ως υπεύθυνοι των κρατουμένων. Όχι δεν υπήρχαν. Οι μόνοι ομοφυλόφιλοι που ίσως είχαν πιο ευνοϊκές συνθήκες, ήταν νέοι, όμορφοι άνδρες οι οποίοι είχαν επιλεχθεί παροδικά ως σύντροφοι από τους φρουρούς. Ακόμα τους εδερναν άλλοι κ πολλές φορές οι φρουροί τους σκότωναν για να αντικατασταθούν.
Μάλιστα, οι κάπο ήθελαν να γλιτώσουν τους υπόλοιπους κρατούμενους που θεωρούσαν ότι δεν είναι άρρωστοι, έτσι όλες οι βαριές δουλειές δίνονταν σε γκέι άνδρες. Δεν είχαν θέση σε κανένα δίκτυο αλληλεγγύης κρατουμένων και μάλιστα συνήθως οι ποινικοι δε τους μιλούσαν καν.
Κάπο θεωρούνταν οι επιλεγμένοι κρατούμενοι απο ναζί ως υπεύθυνοι των κρατουμένων. Όχι δεν υπήρχαν. Οι μόνοι ομοφυλόφιλοι που ίσως είχαν πιο ευνοϊκές συνθήκες, ήταν νέοι, όμορφοι άνδρες οι οποίοι είχαν επιλεχθεί παροδικά ως σύντροφοι από τους φρουρούς. Ακόμα τους εδερναν άλλοι κ πολλές φορές οι φρουροί τους σκότωναν για να αντικατασταθούν.
Μάλιστα, οι κάπο ήθελαν να γλιτώσουν τους υπόλοιπους κρατούμενους που θεωρούσαν ότι δεν είναι άρρωστοι, έτσι όλες οι βαριές δουλειές δίνονταν σε γκέι άνδρες. Δεν είχαν θέση σε κανένα δίκτυο αλληλεγγύης κρατουμένων και μάλιστα συνήθως οι ποινικοι δε τους μιλούσαν καν.
•Γιατί οι ομοφυλόφιλοι θεωρούνται απτά χειρότερα θύματα του Ολοκαυτώματος;
Δεν είναι υπερβολή να ειπωθεί πώς οι γκέι υπέστησαν ίσως τα χειρότερα κατά τη διάρκεια του Ναζισμού. Αυτό συμπεραίνεται από πολλούς παράγοντες. Πέρα απτά όσα προαναφέρθηκαν σχετικά με τον κοινωνικό στιγματισμό, τα πειράματα/θεραπείες, τις διακρίσεις που δέχθηκαν ακόμα και από άλλους κρατούμενους, υπήρξε άλλος ένας σημαντικός παράγοντας. Μετά τη πτώση της κυβέρνησης Χίτλερ, η Γερμανία ζήτησε δημόσια συγγνώμη από κοινωνικές ομάδες που αποτέλεσαν θύματα ναζισμού. Έδωσαν και αποζημιώσεις σε πολλούς που ζούσαν ακόμα ή σε οικογένειες θυμάτων. Δεν ίσχυε όμως το ίδιο για τους ομοφυλόφιλους διότι δεν αναγνωρίστηκαν αρχικά ως θύματα του Ολοκαυτώματος γενικότερα. Βλέπετε, ίσχυε ακόμη η παράγραφος 175. Αυτό έδωσε πάτημα στους δικαστές να θεωρήσουν πώς δεν είναι θύματα, αφού η ομοφυλοφιλία σύμφωνα με τον ποινικό κώδικα ήταν παράνομη, άρα η φυλάκισή σε στρατόπεδα συγκέντρωσης ήταν μέρος της λογικής ποινής που έπρεπε να επιβληθεί. Φυσικά, όλες οι κοινωνικές ομάδες έφυγαν απτά στρατόπεδα, όμως βάσει της νομοθεσίας 175, οι περισσότεροι ομοφυλόφιλοι που επιβίωσαν, φυλακίστηκαν ώσπου να εκτίσουν το υπόλοιπο της ποινής τους. Μέχρι το 1969 ίσχυσε αυτή η περιβόητη παράγραφος και τα βάσανα τους άρχισαν να γίνονται γνωστά στις δεκαετίες του 70′-80′ και κυρίως το 2000.
Δεν είναι υπερβολή να ειπωθεί πώς οι γκέι υπέστησαν ίσως τα χειρότερα κατά τη διάρκεια του Ναζισμού. Αυτό συμπεραίνεται από πολλούς παράγοντες. Πέρα απτά όσα προαναφέρθηκαν σχετικά με τον κοινωνικό στιγματισμό, τα πειράματα/θεραπείες, τις διακρίσεις που δέχθηκαν ακόμα και από άλλους κρατούμενους, υπήρξε άλλος ένας σημαντικός παράγοντας. Μετά τη πτώση της κυβέρνησης Χίτλερ, η Γερμανία ζήτησε δημόσια συγγνώμη από κοινωνικές ομάδες που αποτέλεσαν θύματα ναζισμού. Έδωσαν και αποζημιώσεις σε πολλούς που ζούσαν ακόμα ή σε οικογένειες θυμάτων. Δεν ίσχυε όμως το ίδιο για τους ομοφυλόφιλους διότι δεν αναγνωρίστηκαν αρχικά ως θύματα του Ολοκαυτώματος γενικότερα. Βλέπετε, ίσχυε ακόμη η παράγραφος 175. Αυτό έδωσε πάτημα στους δικαστές να θεωρήσουν πώς δεν είναι θύματα, αφού η ομοφυλοφιλία σύμφωνα με τον ποινικό κώδικα ήταν παράνομη, άρα η φυλάκισή σε στρατόπεδα συγκέντρωσης ήταν μέρος της λογικής ποινής που έπρεπε να επιβληθεί. Φυσικά, όλες οι κοινωνικές ομάδες έφυγαν απτά στρατόπεδα, όμως βάσει της νομοθεσίας 175, οι περισσότεροι ομοφυλόφιλοι που επιβίωσαν, φυλακίστηκαν ώσπου να εκτίσουν το υπόλοιπο της ποινής τους. Μέχρι το 1969 ίσχυσε αυτή η περιβόητη παράγραφος και τα βάσανα τους άρχισαν να γίνονται γνωστά στις δεκαετίες του 70′-80′ και κυρίως το 2000.
Στο βιβλίο «οι άνδρες με το ροζ τρίγωνο» που προαναφέρθηκε, το θύμα του στρατοπέδου διηγείται την ιστορία και επιθυμεί να διατηρήσει την ανωνυμία του, χωρίς να δώσει ενα ολόκληρο ονοματεπώνυμο, αλλά το «Γιόζεφ Κ.». Διηγήθηκε την ιστορία του το 1965 στον Χάιντς Χέγκερ. Όπως αναφέρεται στη περίληψη του βιβλίου: «Παρά το γεγονός ότι ο Γιόζεφ Κ. συνέχισε να αγωνίζεται για την ηθική, πολιτική και οικονομική αποκατάστασή του μέχρι το θάνατό του το 1994, προτίμησε να διατηρήσει την ανωνυμία του σε έναν κόσμο που εξακολουθούσε να είναι εχθρικός και να ιεραρχεί την «αξία» των θυμάτων.». Αυτό μας δείχνει πόσο επικίνδυνο ήταν ακόμα μέχρι και να σπάσει αυτή η σιωπή. Για αυτο είναι σημαντικό να θυμόμαστε. Φυσικά δεν απαξιώνεται ο πόνος και τα βασανιστήρια άλλων κοινωνικών ομάδων εξαιτίας του Ναζισμού. Η Γερμανία ζήτησε επίσημα συγγνώμη απ’την ομοφυλοφιλική κοινότητα, μόλις το 2002. Αν σκεφτούμε ότι αυτό ήταν 16 χρόνια πριν, μπορεί και να ανατριχιασουμε, σκεπτόμενοι το μίσος των ανθρώπων.
9.721
