25 Δεκέμβρη του 1848 (6 Ιανουαρίου με το νέο ημερολόγιο) και στο Καλόφερ της τουρκοκρατούμενης Βουλγαρίας η οικογένεια του διδάσκαλου και συγγραφέα Μπότιο Πετκόφ αποκτά το πρώτο από τα 9 της παιδιά ,τον Χρίστο …
Στύλωσε και το δικό μου χέρι,
όταν εγερθεί ο σκλάβος,
μέσα στις γραμμές τ’ αγώνα
να βρώ κι εγώ τον τάφο!Απόσπασμα από το αριστουργηματικό ποίημα ‘Η προσευχή μου’ που ο γεννημένος τα Χριστούγεννα του 1848 Χρίστο θα γράψει γύρω στα 22 του χρόνια και είναι ένα από τα 20 μόλις ποιήματα του. 20 ποιήματα που στάθηκαν αρκετά να τον κατατάξουν στην κορυφή της Βουλγάρικης ποίησης και να τον κάνουν μαζί με τον ένοπλο του αγώνα εθνικό ήρωα της Βουλγαρίας…
‘Η προσευχή μου’ όπου ο νεαρός ποιητής εκφράζει το φιλοσοφικοεπαναστατικό του πιστεύω ,καταγγέλλει τον Θεό των τυράννων και απευθύνει την προσευχή του στο Θεό των σκλάβων, της αλήθειας και της ελευθερίας, προς το Θεό της επανάστασης , το μοναδικό Θεό, άξιο και ικανό να ακούσει τον ενδόμυχο πόθο του επαναστάτη, του ποιητή και του ανθρώπου… Στίχοι-όπως και όλη η ποίηση του Μπότεφ- όπλο στον αγώνα για την απελευθέρωση του Έθνους από τον Τούρκικο ζυγό…( ‘Η προσευχή μου’ θεωρείται ποίημα σπάνιας ποιητικής ωραιότητας).
Ο Μπότιο Πετκόφ εθνοδιδάσκαλος του Βουλγάρικου έθνους δάσκαλος στο Καλόφερ για 25 χρόνια διδάσκει στο γιο του Χρίστο τα πρώτα γράμματα, τη Ρωσική και Γαλλική γλώσσα και κατόπιν τον στέλνει να σπουδάσει-με υποτροφία- στην Οδησσό. Ρωσικό κλασσικό Γυμνάσιο της Οδησσού, αργότερα φοίτηση σε Πανεπιστημιακή Σχολή – που δεν θα την τελειώσει λόγω φτώχειας -ζωή για τον νεαρό Χρίστο γεμάτη ένταση, ανέχεια και πάθος για τα γράμματα, τον κομμουνισμό και την επανάσταση του λαού του κατά των Τούρκων… Εδώ, στην Οδησσό όπου και βρίσκετε ο Χρίστο από τα 16 του χρόνια, εδώ θα γνωρίσει τους περισσότερους από τους εξόριστους Ρώσους επαναστάτες και διανοούμενους που θα τον επηρεάσουν βαθύτατα. Εδώ θα γράψει το πρώτο του ποίημα με τίτλο: ‘Στη μάνα μου’ που κατέπληξε με την καλλιτεχνική αρτιότητα του, εδώ θα διαμορφωθεί σιγά-σιγά σαν επαναστάτης με ξεκάθαρη ιδεολογία.
Δείχνει ο λαός κι’ απάνω στην ταφόπετρα
ιδρώτας απ’ το μέτωπο κυλάει ματωμένος,
σε ζωντανό κορμί ο σταυρός μπηγμένος,
και κατατρώει σκουριά ροκανισμένα κόκκαλα…
Η συγκλονιστικότερη εικόνα της λαϊκής τυραννίας μέσα σε λίγους στίχους του Χρίστο…
Για πές μου, πές μου φτωχέ λαέ,
σ’ αυτό το λίκνο της σκλαβιάς ποιος σε λικνίζει…
Ο Χρίστο Μπότεφ το 1866 επέστρεψε στην Βουλγαρία και εργάστηκε σαν δάσκαλος. «Ήρθε από τη Ρωσία –αφήγηση συμπολίτη του- εντελώς αλλιώτικος. Έλεγε πως πρέπει να ελευθερωθούμε. Φτάνει πια η τόση τυραννία, φτάνει πια που κυβέρνησαν οι Τούρκοι… Έλεγε πως πρέπει να βγαίνομε και να ασκούμαστε στα όπλα, πως πρέπει να ετοιμαζόμαστε… να έχομε φρόνημα… και τότε η Ρωσία μπορεί να έρθει να βοηθήσει…. Συχνά μιλούσε για σοσιαλισμό… Η νεολαία τον άκουγε με προσοχή και αρχίσαμε να προετοιμαζόμαστε».
Ο Χρίστο,γράφει ποιήματα με έντονο εθνικισμό που τον φέρνουν σε μεγάλο κίνδυνο, οι Τούρκοι τον καταδιώκουν και ο νεαρός ποιητής καταφεύγει στην Ρουμανία όπου και θα εργαστεί σαν δάσκαλος μέχρι το 1876 μιας και δεν έχει την οικονομική δυνατότητα να ταξιδέψει στη Ρωσία να συνεχίσει τις σπουδές του όπως ήταν η επιθυμία του. Η συναναστροφή του στη Βραΐλα με τους Ρώσους εξόριστους αλλά και τους Βούλγαρους πολιτικούς πρόσφυγες, οι επικεντρωμένες στον εθνικοκοινωνικό αγώνα της πατρίδας του δράσεις του προκαλούν την φυλάκιση του στις Ρουμάνικες φυλακές, (οι Ρουμάνοι που παρακολουθούσαν την επαναστατική προπαγανδιστική δράση της ομάδας του τον συνέλαβαν για να την συντρίψουν),όπου και θα περάσει δυο μήνες από την αγωνιστική του ζωή…. Όταν βγήκε ίδρυσε μαζί με τον επαναστάτη ποιητή και συμπατριώτη του Καρβέλοφ 2 εφημερίδες τις: Ανεξαρτησία και Ελευθερία όπου και τα μαχητικά χρονογραφήματα του Μπότεφ.
Απρίλης του 1871, όταν ήδη στο Παρίσι έχει συμβεί ένα γεγονός που άφησε εποχή… Παρισινή Κομμούνα. Ο Χρίστο θα ιδρύσει στο Γαλάτσι τη Βουλγάρικη Κομμούνα και θα στείλει εγκάρδιο χαιρετισμό στην επιτροπή της Παρισινής Κομμούνας και θα γράψει το <Σύμβολο – πιστεύω της Βουλγάρικης Κομμούνας>.Εθνική και κοινωνική απελευθέρωση ο σκοπός του διεθνιστή επαναστάτη ποιητή που εκτός από την απερίγραπτη φτώχεια του θα εμφανιστεί στη ζωή του και σοβαρή ασθένεια…
Και σ’ αυτό το βασίλειο του αιμάτου και της αμαρτίας
βασίλειο υπουλότητας, διαφθοράς και δακρύων,
βασίλειο θρήνων-δεινών χωρίς άκρη!-
Κοχλάζει ο αγώνας και με βήματα γοργά
τραβάει προς το άγιο τέρμα του…
Εμείς θα βροντοφωνάξουμε: <Ψωμί ή μολύβι!>.
Στο 1875 στο Βουκουρέστι η Κεντρική Επιτροπή των Βούλγαρων προσφύγων και στην γενική της συνέλευση αποφάσισε να κηρύξει γενική επανάσταση στην Βουλγαρία. Ο Μπότεφ κορυφαίο στέλεχος ,που πίστευε ότι η επανάσταση ήταν κι η μόνη σωτηρία ,ανέλαβε σοβαρή αποστολή εξέγερσης των Βούλγαρων προσφύγων στην Ρωσία μα η απόπειρα αυτή σημείωσε αποτυχία.
Από άρθρο του Χρίστο Μπότεφ:
Για την κατάκτηση της πλέριας και τέλειας ελευθερίας μας υπάρχει μόνο ένας δρόμος- ο δρόμος της επανάστασης, που είναι η μοναδική σωτηρία του λαού μας, και μάλιστα επανάστασης λαϊκής, άμεσης, μέχρις εσχάτων, που να ξεκαθαρίσει τη Βαλκανική χερσόνησο όχι μονάχα από τους Τούρκους… αλλά και από όλα τα στοιχεία που μπορούνε να βλάψουν τις πραγματικές μας επιδιώξεις για πλέρια και απόλυτη ανθρώπινη ελευθερία. Τούτη η ελευθερία θα πραγματοποιηθεί με την κοινωνική επανάσταση, οπόταν οι λαοί θα αποτινάξουν κάθε σκλαβιά και θα απαλαγούν από το ζυγό κάθε εκμετάλλευσης.
Στο κάλεσμα για επανάσταση, ο μεγάλος Βούλγαρος πατριώτης αποκαλύπτει κι όλο το βάθος του διεθνισμού του. Τα όνειρά του για την απελευθέρωση της πατρίδας γίνονται ένα με τα όνειρα του για … την ελευθερία και το καλό όλης της ανθρωπότητας. Και ο Μπότεφ τελειώνει τη σκέψη του με απέραντη ετοιμότητα για αυτοθυσία:.. Δε μπορεί να εξουσιάζει κανένας εκείνο το κεφάλι που είναι έτοιμο να χωριστεί από τους ώμους του στο όνομα της Ελευθερίας και για το καλό όλης της ανθρωπότητας.
Παρά την καθυστέρηση της Βουλγάρικης κοινωνίας εκείνου του καιρού, ο Μπότεφ είχε σωστές αντιλήψεις για την ουσία του καπιταλισμού ως κοινωνικού συστήματος. Χωρίς να αρνιέται τα πλεονεκτήματα του απέναντι στο φεουδαρχισμό, ξεσκέπαζε τα ελαττώματα του και προέβλεψε την αναπόδραστη καταστροφή του. Ήταν ο μόνος που στην περίοδο πριν την απελευθέρωση έβλεπε καθαρά τις ανειρήνευτες αντιθέσεις ανάμεσα στην εργασία και το κεφάλαιο και τόνιζε τη μαζική φτώχυνση του πληθυσμού. <Κοιτάξτε όλες τις πολιτισμένες χώρες της Ευρώπης– έγραφε ο Μπότεφ-, αφουγκραστείτε τις οιμωγές και τους θρήνους , που ακούγονται πίσω από τα επίσημα παραβάν ης ανθρώπινης προόδου, δώστε σοβαρή προσοχή στον απεγνωσμένο αγώνα ανάμεσα στην εργασία και το κεφάλαιο τόσο στην Ευρώπη όσο και στην Αμερική και θα πειστείτε για την αλήθεια των λόγων μας και θα ομολογήσετε με την γερή λογική, πως στη σημερινή κοινωνία και στο σημερινό πολιτικό σύστημα της ανθρωπότητας ο φτωχός παντού είναι σκλάβος, και ο σκλάβος είναι παντού φτωχός..
Ο Μπότεφ έβλεπε τη ρίζα του κακού σε εκείνη την ανώμαλη τάξη πραγμάτων , που δημιουργεί πάμπλουτους και πάμφτωχους ανθρώπους. Πεπεισμένος ότι ο καπιταλισμός και οι καταπιεστές του ανθρώπινου γένους είναι καταδικασμένοι από την ιστορία , ο Μπότεφ δεν έβλεπε άλλη διέξοδο σωτηρίας από το δρόμο της παγκόσμιας επανάστασης και στηρίζοντας τις ελπίδες του στην απελευθερωτική αποστολή της Διεθνούς, ο Χρίστο προσεγγίζει τον επιστημονικό σοσιαλισμό και εμφανίζεται πρόδρομος του στη Βουλγαρία. Ο μεγάλος επαναστάτης πιθανόν να είχε διαβάσει τον πρώτο τόμο του ‘Κεφαλαίου’ στη ρωσική μετάφραση του 1872(άποψη του ερευνητή Ι. Ουντζίεφ) .
Διεθνιστής, πατριώτης και κομμουνιστής ο Χρίστο Μπότεφ τον Απρίλη του 1876 μπαίνει στην Βουλγαρία επικεφαλής ομάδας ανταρτών –τσετά-που προερχόταν από τους κόλπους της Βουλγάρικης προσφυγιάς στη Ρουμανία, κάνοντας κατάληψη στο ποταμόπλοιο του Δούναβη Ραντέτσκι για να αποβιβαστούν τελικά σε βουλγάρικη όχθη-στο Κοζλοντούη-, και να αρχίσει η Επανάσταση…
Σφοδρές μάχες έναντι Τούρκων και Τσετσένων, αγώνας άνισος,μάχες αιματηρές σχεδόν ένα μήνα… ο Χρίστο στις 20 του Μάη (1 Ιουνίου ν.η) 1876 στη θέση Βόλα της Βράτσα στον Αίμο, και πάνω σε μάχη θα γράψει την τελευταία σελίδα της ζωής του…Είναι μόλις 28 ετών…
Στο θάνατο αδελφέ, στο θάνατο να βαδίσουμε…
Με τη διόραση που διακρίνει όλους τους πνευματικούς ανθρώπους έχει ήδη προβλέψει το θάνατό του…
Και τότε ας παγώσει το αίμα στις φλέβες,
και τότε ας λειώσει το κορμί μου στο μνήμα!…
Ο Βούλγαρος ερευνητής Ιβάν Ουντζίεφ γράφει στη βιογραφία του Χ. Μπότεφ:
Το ζήτημα του μέλλοντος του λαού συγκινούσε βαθιά τον Μπότεφ. Γι’ αυτόν η ανελέητη λαϊκή επανάσταση αποτελούσε όχι μονάχα την αποκλειστική διέξοδο για την πολιτική απαλλαγή από το δεσποτισμό, από ζυγό ανήκουστο στην ιστορία των λαών, αλλά και τη ριζική στροφή, πύλη θριάμβου προς το φωτεινό μέλλον για κάθε λαό, ιδιαίτερα για το δικό μας, που δεν έχει παρελθόν, δεν έχει παρόν, αλλά έχει μόνο μέλλον, μέλλον φωτεινό, γιατί με τους άλλους Σλάβους, θα έχει τι να πει στην οικουμένη, τι να εισφέρει στην ανθρωπότητα. Για να εξασφαλιστεί, όμως, τούτο το μέλλον ο αγώνας πρέπει να μεταναπτυχθεί σε κοινωνική επανάσταση, που θα απελευθερώσει τις καταπιεζόμενες και υποδουλωμένες λαϊκές μάζες από το κοινωνικό σύστημα που δεσπόζει.
Το φωτεινό μέλλον των λαών ο Μπότεφ το έβλεπε στην υλοποίηση των ιδεών του κομμουνισμού και ήταν βαθειά πεπεισμένος πως μόνο η ενιαία κομμουνιστική κοινωνική τάξη πραγμάτων θα σώσει όλους τους λαούς από τα βάσανα και τα δεινά μέσον της αδελφικής δουλειάς , της λευτεριάς και της ισότητας. Ήταν απόλυτα πεποισμένος, όπως ο ίδιος γράφει στο <Σύμβολο-πιστεύω της Βουλγαρικής Κομμούνας>, στην επιτυχία και τον θρίαμβο του κομμουνισμού μέσον της επανάστασης και στην ενιαία και αδιαίρετη πατρίδα όλων των ανθρώπων, καθώς και στην κοινή ιδιοκτησία πάνω σ’ όλες τις περιουσίες. Πανηγυρικός ύμνος για δίκαιο κοινωνικό σύστημα , το <Σύμβολο-πιστεύω> εκφράζει την ιστορική αισιοδοξία του Μπότεφ τον διεθνισμό του και την ακατάλυτη πίστη του στην τελική νίκη του κομμουνισμού στον δρόμο της κοινωνικής επανάστασης.
Ο μεγάλος επαναστάτης –συνεχίζει ο ερευνητής-γνώριζε το Κομμουνιστικό Μανιφέστο των Μαρξ και Ένγκελς και, παρ’ όλο που η στενότητα των ιστορικών συνθηκών δεν του επέτρεπε να διεισδύσει στις βασικές θέσεις του μαρξισμού, διαισθάνθηκε το φωτεινό ιδανικό της κομμουνιστικής κοινωνία του μέλλοντος.(Ι. Ουντζίεφ).
Γραμμένο κάτω από την επίδραση των ιδεών και του αγώνα της Παρισινής Κομμούνας, καρπός πρωτότυπου νού, το Σύμβολο-πιστεύω είναι το πρώτο ντοκουμέντο που φανερώνει τις σοσιαλιστικές αντιλήψεις του Μπότεφ.
Εκεί, εκει η θύελλα κλωνιά τσακίζει,
και το σπαθί στεφάνια πλέκει:
Άγριες χάσκουν ρεματιές και μέσα τους
στριγγλίζουν σκάγια από μολύβι,
κι’ ο θάνατος εκει’ ναι χαμογέλιο τρυφερό
κι’ ο κρύος τάφος- ξαπόσταμα γλυκό!-
…Σου παραδίδω αυτή τη σημαία, φίλησε την και κράτησε την έτσι που να πεθάνεις μαζί της και ο εχθρός να μην μπορεί να την πάρει από τα χέρια σου…
Τα λόγια του Μπότεφ στον σημαιοφόρο του αντάρτικου σώματος-τσετά- που ηγείτο, η δε σημαία που παρέδωσε ήταν σε πράσινο χρώμα με ένα λιοντάρι από τη μια πλευρά και την επιγραφή Λευτεριά ή θάνατος από την άλλη.
Και σα βραδιάσει, βγει το φεγγάρι,
σορπίσουν άστρα σ’ όλο το θόλο,
θροΐσουν δάση, φυσήξει αγέρι:
κλεφτών τραγούδι ο Αίμος ψάλλει!
- Η παλιά προφορά του ονόματος του επαναστάτη ποιητή ήταν Μπότιοφ που άλλαξε σε Μπότεφ μετά τη φωνητική μεταρύθμιση.
- Η εμπνευσμένη ποίηση του Χρίστο Μπότεφ 20 μόλις ποιήματα που αποδεικνύουν το αίσθημα και το πηγαίο του ποιητή ταλέντο, κυκλοφόρησαν αρκετά μετά το θάνατο του σε μια συλλογή με τον τίτλο: Πέσνι ί στιχοτβορένια (τραγούδια και ποιήματα). Η ποίηση του άσκησε μεγάλη επιρροή στην εξέλιξη της νεοβουλγαρικής λογοτεχνίας.
- Η αυτονομία της Βουλγαρίας από τον Τούρκικο ζυγό θα επικυρωθεί με την συνθήκη του Αγίου Στεφάνου 3 Μαρτίου 1878 και τελικά η Βουλγαρία θα κηρύξει την ανεξαρτησία της στις 5 Οκτώβρη του 1908.
- 2 Ιουνίου τιμάται η Ημέρα μνήμης του ποιητή και επαναστάτη Χρίστο Μπότεφ και των λοιπών πεσόντων για την ελευθερία της Βουλγαρίας.
- Το ατμόπλοιο Ραντέτσκι σήμερα λειτουργεί σαν Μουσείο και είναι το μόνο πλωτό Μουσείο στα Βαλκάνια.
- Ελάχιστο, σχεδόν ανύπαρκτο το μεταφρασμένο στην Ελληνική έργο του Μπ, ξεχωρίζουν οι μεταφράσεις 3 ποιημάτων του από την Ρίτα Μπούμη – Παππά στην ανθολογία της καθώς και οι μεταφράσεις 4 ποιημάτων του από τον Άρη Δικταίο επίσης στην ανθολογία του.
_____________________________________________________________________
Βοηθήματα: Παύλου Δρανδάκη-Μεγάλη Ελληνική Εγκυκλοπαίδεια,τ. 17.
Ιβάν Ουντζίεφ & Τσφέτα Ουντζίεβα: Χρίστο Μπότεφ/Η Ζωή και το έργο του.-τυπογραφείο BALKAN.
- Χρίστο Μπότεφ
- Καλόρεφ, η γεννέτειρα του ποιητή με το μνημείο του.
- Αίμος. Άγαλμα του ποιητή επαναστάτη στον τόπο που έχασε τη ζωή του.
- Ατμόπλοιο Ραντέτσκι.
- Εσωτερικά αίθουσα μουσείου. Τασσώ Γαΐλα //
Αρθρογράφος-Ερευνήτρια πηγή:atexnos.gr
