Ποιoς θυμάται την Μιλέβα Μάριτς ;

του Παναγιώτη Παπανικολάου

Η Μιλέβα Μάριτς (1875 – 1948) γεννήθηκε και πέρασε τα παιδικά της χρόνια στην Βοϊβοντίνα που τότε ανήκε στην Αυστροουγγαρία. Ήταν τόσο προικισμένη ως μαθήτρια στην Φυσική, στα Μαθηματικά και στην Χημεία που είχε γίνει δεκτή για φοίτηση στην Πολυτεχνική Σχολή της Ζυρίχης και στο Πανεπιστήμιο της Χαϊδελβέργης. Όμως μέχρι εκεί … η αστική κοινωνία της εποχής της δεν μπορούσε να ανεχτεί μια γυναίκα που ήθελε να είναι ταυτόχρονα ερωτευμένη, μητέρα και επιστήμονας. Παρ’ όλα αυτά η ιδιοφυΐα της Μάριτς έλαμψε το 1905 όταν είχε αποφασιστική συμβολή στην μαθηματική τεκμηρίωση και στην συγγραφή των εργασιών που έκαναν διάσημο τον σύζυγό της Αλβέρτο Αϊνστάϊν : ερμηνεία του φωτοηλεκτρικού φαινομένου με όρους κβαντικής φυσικής (εργασία για την οποία χρόνια αργότερα τιμήθηκε με το Νόμπελ Φυσικής), ερμηνεία της κίνησης Brown και απόδειξη της μοριακής δομής της ύλης, και φυσικά η περίφημη δημοσίευση «περί της ηλεκτροδυναμικής των κινούμενων σωμάτων» (Ειδική Σχετικότητα) που τάραξε τα θεμέλια της Νευτώνειας φυσικής και άλλαξε ριζικά τον τρόπο που βλέπουμε τον κόσμο. Οι ιδέες, η φυσική, τα νοητικά πειράματα, η αντισυμβατική ρηξικέλευθη σκέψη ήταν αποκλειστικά υπόθεση του ίδιου του Αϊνστάϊν ο οποίος όμως τότε στην πρακτική μαθηματική τεκμηρίωση και στην συγγραφή μια επιστημονικής δημοσίευσης συγκροτημένα με αρχή, μέση και τέλος είναι λίαν αμφίβολο αν θα τα κατάφερνε μόνος (αποκομμένος από τα πανεπιστήμια και απλός δημόσιος υπάλληλος) μέσα σε λίγους μήνες με 4 τόσο σημαντικές εργασίες.

Ο ίδιος ο Αϊνστάϊν (παρά το γεγονός πως σε όλα τα άλλα κοινωνικά θέματα ήταν ριζικά αντισυμβατικός και πρωτοπόρος) συνέβαλε με την σιωπή του στην παραγνώριση της συμβολής της συζύγου του. Γιατί όπως και να το κάνουμε το δόγμα «καλός ο σοσιαλισμός αλλά έξω από το σπίτι μας» είναι αρκετά βολικό. Και τότε και τώρα.

Αυτό δείχνει άλλωστε το πόσο πραγματικά πρωτοπόρος ήταν τότε για την εποχή του ο Πιέρ Κιουρί που είχε δηλώσει ευθαρσώς το 1903 πως δεν αποδέχεται το Νόμπελ Φυσικής για την ανακάλυψη της ραδιενέργειας αν δεν συμπεριληφθεί σε αυτό η σύζυγός του Μαρία αφού η βασική συμβολή στην έρευνα ήταν η δική της.

Αυτό άλλωστε μάλλον αποδείχτηκε τα επόμενα χρόνια 1909 – 1915 όταν συνέβησαν ταυτόχρονα δυο γεγονότα : η συγκλονιστική έμπνευση του Αϊνστάϊν για την συσχέτιση επιτάχυνσης – βαρυτητας που οδήγησε στην Γενική Σχετικότητα και τα βαρειά σύννεφα στην σχέση του Άλμπερτ και της Μιλέβα. Αν και τότε (αντίθετα με το 1905) ο Αϊνστάϊν ήταν καταξιωμένος, περιδιάβαινε τις ακαδημαϊκές αυλές και περιστοιχιζόταν από μερικούς από τους καλύτερους Μαθηματικούς και Φυσικούς της εποχής, βολόδερνε χωρίς την Μιλέβα δίπλα του έξι ολόκληρα βασανιστικά χρόνια μέχρι να καταφέρει να τεκμηριώσει μαθηματικά την Γενική Σχετικότητα το 1915.

Δυστυχώς ακόμα και σήμερα μετά σχεδόν έναν αιώνα οι φραγμοί και οι προκαταλήψεις υπάρχουν ακόμα. Η γυναίκα – αντικείμενο, η γυναίκα κουζίνα – κρεββάτι, η γυναίκα «που κούνησε την ουρά της γι’ αυτό προωθήθηκε, τα ξέρουμε δα αυτά», η γυναίκα «που τα ήθελε ο πισινός της», η γυναίκα που δεν έχει δικαίωμα να ορίζει το ίδιο της το σώμα.

Και μάλλον θα υπάρχουν μέχρι η ριζική κοινωνική ανατροπή και η κατάργηση κάθε είδους εκμετάλλευσης θα πετάξει όλους τους αναχρονισμούς οριστικά στον σκουπιδοτενεκέ της Ιστορίας.