Σαν σήμερα το 1917 οι μπολσεβίκοι του Λένιν καταλαμβάνουν την εξουσία στην Ρωσία

Του Κωνσταντίνου ΖΑΓΑΡΑ*

Παραμονές της ενενηκοστής επετείου από την Οκτωβριανή Επανάσταση, θα άξιζε ίσως να συνεχίσουμε μια κουβέντα που το νήμα της ιστορίας άφησε ημιτελή.
Ήταν 25 Οκτώβρη (7 Νοέμβρη με το νέο ημερολόγιο) του 1917 όταν η κοινωνική κατάσταση της Ρωσίας, το πολιτικό κλίμα, οι συσχετισμοί των δυνάμεων, ο πόλεμος που διεξαγόταν από άκρη σ’ άκρη των ευρωπαϊκών εδαφών, η όξυνση των κοινωνικών αντιθέσεων και η αναταραχή που επικρατούσε τότε οδήγησαν σε ένα κοσμοϊστορικό γεγονός που τράνταξε πραγματικά όλη την υφήλιο, δεν ήταν άλλο από την κορύφωση της Οκτωβριανής Επανάστασης με την κατάληψη των χειμερινών ανακτόρων και την ανατροπή της προσωρινής κυβέρνησης. Έκτοτε έχει περάσει ένας αιώνας παρά μια δεκαετία, όπου πολύ νερό έχει κυλήσει στο αυλάκι της παγκόσμιας πορείας με τις εικόνες του τότε να φαντάζουν στο κυρίαρχο μεταμοντερνιστικό κλίμα που ζούμε ως θολή ανάμνηση μιας ξεπερασμένης και άχρωμης περιόδου.
Είναι αλήθεια πως υπάρχει απέραντη σχετική βιβλιογραφική ύλη και μαρτυρίες προσώπων για το τι συνέβη τότε, με όλο τον αντίκτυπο που είχε αυτό στον υπόλοιπο πλανήτη, όπως και διάφορες θεωρητικές εκτιμήσεις για την πρακτική των μπολσεβίκων. Προτού ωστόσο τη κατάρρευση του τείχους του Βερολίνου μαζί και των καθεστώτων του «υπαρκτού σοσιαλισμού» είχε ήδη ξεκινήσει από τα χείλη και την πένα αρκετών να αναφέρεται πως ό,τι έλαβε χώρα το ’17 δεν ήταν σε καμία περίπτωση χαρακτηριστικό επαναστατικής διαδικασίας αλλά πραξικόπημα. Ακόμη, πως η λενινιστική σκέψη και πρακτική ήταν ο προθάλαμος του σταλινισμού και η υπαίτια του ολοκληρωτισμού που επικράτησε έπειτα στην ΕΣΣΔ. Στις μέρες μας η οπτική αυτή των πραγμάτων εντείνεται ακόμη περισσότερο, τόσο από την κυρίαρχη αστική ιδεολογία όσο και από κομμάτια ακόμα-ακόμα και της Αριστεράς.
Στην όλη προβληματική θα ήταν καταρχήν μέγιστο λάθος να παραβλέψουμε την ύπαρξη της πάλης των τάξεων με τις επαναστατικές ενέργειες που γεννά αυτή, όπως εξάλλου και τις αντεπαναστατικές. Επιπλέον είναι σφάλμα η προσέγγιση εκείνη που έχει να κάνει με οικονομικά και περιοριστικά απλώς κριτήρια, αδιαφορώντας ή υποβαθμίζοντας άλλους παράγοντες. Δεν πρέπει συν τοις άλλοις να λησμονούμε, ως απάντηση για όσους κάνουν λόγο για μειοψηφίες, την συνεχιζόμενη αύξηση των μελών του μπολσεβίκικου κόμματος, όπως και τον λόγο που η άσκηση της πολιτικής τους έγινε με τα όπλα – ήταν η εποχή όπου ο καθένας, κυρίως οι αντίπαλοί τους, κάνανε κατ’ αυτό τον τρόπο πολιτική. Η διαδικασία όμως εκείνη της πάλης (το σχηματικό επανάσταση – αντεπανάσταση) ωθούσε τους επαναστάτες στο μονοκομματικό σύστημα και την απαγόρευση των αστικών εφημερίδων όχι από κάποια «προγραμματισμένη» ας πούμε επιλογή αλλά από αναγκαιότητα. Τέλος, ο αυταρχικός και συντηρητικός χαρακτήρας της Σοβιετικής Ένωσης των επόμενων χρόνων δεν είχε να κάνει με καμία γραμμική σύνδεση αφετηρίας – εξέλιξης, αφού στο ιστορικό γίγνεσθαι υπάρχουν οι αστάθμητοι παράγοντες και οι τομές εκείνες που δεν μπορούν να προδικάσουν και να προδιαγράψουν εξελίξεις.
Ακόμη και τώρα, 90 χρόνια μετά, όσοι καλούνται να σχολιάσουν τις συγκλονιστικές εκείνες ημέρες τις υποδέχονται με τα ίδια ακριβώς συναισθήματα, άλλοι με θαυμασμό και μερικοί με αποτροπιασμό, κάποιοι ως παράδειγμα – σύμβολο και ορισμένοι ως παράδειγμα προς αποφυγή. Ήταν όμως η επαναστατική περίοδος του 1917-23 που άναψε το φιτίλι όλων των κινημάτων του κόσμου και πυροδότησε εκρήξεις παντού, αφήνοντας έτσι μια για πάντα τα σημάδια και τη σπορά των ιδεών της ως παρακαταθήκη για το μέλλον και τις επόμενες γενεές. Ο συνδυασμός άμεσης και έμμεσης δημοκρατίας των σοβιέτ με τη λαϊκή συμμετοχή σε αυτά, όπως και το ότι κατάφερε να καταδείξει για πρώτη φορά πως ο καπιταλισμός δεν είναι ακούνητος αλλά ανατρεπτέος, είναι μερικά μόνο απ’ τα επίκαιρα μηνύματα του κόκκινου Οκτώβρη.
Είναι πια καιρός που οφείλουμε να ξεπεράσουμε το μοντέλο οργάνωσης κλειστών οριζόντων και προοπτικών. Να επαναθεμελιώσουμε τις αφετηριακές μας αρχές στην σύγχρονη πραγματικότητα και τις ανάγκες. Στο γεωγραφικό, πολιτικό, οικονομικό και πολιτισμικό περιβάλλον της παγκοσμιοποίησης, σε έναν κόσμο που αλλάζει ολοσχερώς καλούμαστε να επαναφέρουμε το αίτημα του σοσιαλισμού παρά τις όποιες αλγεινές εμπειρίες του παρελθόντος, όπως επίσης και να ορθώσουμε τα προτάγματά μας απέναντι στη σαρωτική επέλαση του νεοφιλελεύθερου καπιταλισμού. Αυτό δεν μπορεί να επιτευχθεί ούτε με ευχολόγια ούτε με μουσειακού-μαυσωλειακού τύπου μεταφορές στη συγκυρία, μα αντίθετα οι γνώσεις και οι εμπειρίες μιας εκατονταετίας θα μπορούσαν να γίνουν μοχλός ανατροφοδότησης του θεωρητικού και πολιτικού διαλόγου με νέες προοπτικές για την Αριστερά στη χώρα μας και την οικουμένη.