του Maximilian Popp
Ο Hasan Hirsi μαθαίνει γερμανικά εδώ και 1,5 χρόνο. Πρόσφατα άρχισε να παρακολουθεί και μια τάξη 5 ώρες τη μέρα, από τη 1μμ μέχρι τις 6 μμ. Ωστόσο, δεν έχει λόγια να περιγράψει αυτό που του συνέβη πριν φτάσει στη Γερμανία.
Ο Hirsi, ένας 21χρονος πρόσφυγας από τη Σομαλία, κάθεται στριμωγμένος σε έναν καναπέ σε ένα διαμέρισμα στο Landau, μια μικρή πόλη στη νοτιοδυτική Γερμανία, που μοιράζεται με τρεις άλλους Σομαλούς αιτούντες άσυλο. Φοράει ένα γκρι φούτερ και έχει κοντά, μαύρα μαλλιά. Ένας συνταξιούχος από το Landau που προσφέρθηκε εθελοντικά να βοηθήσει τους πρόσφυγες κάθεται δίπλα του. Θέλει να βοηθήσει τον Hirsi να οργανώσει τη νέα του ζωή στην Ευρώπη.
Αλλά ο Hirsi δυσκολεύεται να ξεχάσει το παρελθόν. Εξακολουθεί να έχει εφιάλτες για την Ουκρανία, ένα μέρος όπου εγκλωβίστηκε για μεγάλο χρονικό διάστημα στο ταξίδι του προς την Ευρώπη. Τώρα αναφέρεται στη χώρα ως «κόλαση». Κοιτάζοντας το πάτωμα, ο Hirsi λέει: «Είναι δύσκολο.» Επαναλαμβάνει την ίδια λέξη, «δύσκολο», σε διαφορετικές γλώσσες.
Αφού έφυγε από τη Σομαλία, το καλοκαίρι του 2008, ο Hirsi προσπάθησε αρκετές φορές να φτάσει στην Ευρώπη μέσω Ουκρανίας. Συνελήφθη από ουκρανικές και ουγγρικές περιπόλους στα σύνορα και δύο φορές από την αστυνομία στη Σλοβακία. Οι δυνάμεις ασφαλείας της Ουκρανίας τον λήστεψαν, τον χτύπησαν και τον βασάνισαν, μας λέει. Μετά πέρασε σχεδόν τρία χρόνια σε 4 διαφορετικές ουκρανικές φυλακές – για τη διάπραξη του εγκλήματος της αναζήτησης καταφυγίου και προστασίας στην Ευρώπη.
Οι περισσότεροι μετανάστες φτάνουν στην Ευρώπη μέσω Ιταλίας ή Ελλάδας και πολλοί από αυτούς πεθαίνουν στο δρόμο. Μια ευρεία συμμαχία, που εκτείνεται από τον Πάπα Φραγκίσκο μέχρι τον Γερμανό Πρόεδρο Joachim Gauck, απαιτεί καλύτερη προστασία για τους πρόσφυγες στα νότια σύνορα της Ευρώπης και η υπηρεσία του ΟΗΕ για τους πρόσφυγες, η UNHCR, περιγράφει τη διαδρομή της Μεσογείου ως την πιο θανατηφόρα του κόσμου. Αλλά όταν πρόκειται για την ανατολική οδό, και την τύχη των μεταναστών όπως ο Hasan Hirsi, το ενδιαφέρον είναι μέχρι στιγμής περιορισμένο.
Το SPIEGEL και η «Έκθεση Μainz,» ένα πρόγραμμα στο γερμανική δημόσια τηλεόραση ARD , ρίχνουν τώρα μια πιο προσεκτική ματιά στις ιστορίες των προσφύγων που κρατήθηκαν στις ουκρανικές φυλακές για μήνες κατά το ταξίδι τους στην Ευρώπη.
Φυλάκιση των μεταναστών χωρίς χαρτιά
Η Ευρωπαϊκή Ένωση έχει παράσχει στην Ουκρανία 30 εκατομμύρια ευρώ (34 εκατομμύρια δολάρια) τα οποία το Κίεβο χρησιμοποιεί για να χτίσει και να ανακαινίσει κέντρα κράτησης μεταναστών, μαζί με άλλες εγκαταστάσεις προσωρινής στέγασης. Ο Διεθνής Οργανισμός για τη Μετανάστευση έλαβε αρκετά εκατομμύρια ευρώ για να στηρίξει τις ουκρανικές αρχές σε τομείς όπως ο εγκλεισμός των μεταναστών χωρίς χαρτιά. Οι Βρυξέλλες προφανώς ελπίζουν ότι έτσι θα μειωθεί ο αριθμός των αιτούντων άσυλο στην Ευρώπη – χωρίς να προσελκύσουν ιδιαίτερη προσοχή.
Το 2010 η οργάνωση ανθρωπίνων δικαιωμάτων Human Rights Watch άσκησε κριτική στην Ε.Ε. για τη σπατάλη εκατομμυρίων ευρώ για την εκτροπή της εισροής προσφύγων από την Ευρώπη προς την Ουκρανία τη στιγμή που παραμελεί να λάβει επαρκή μέτρα για την εξασφάλιση ανθρώπινης μεταχείρισης των προσφύγων στην Ουκρανία.
Η προσφυγική κρίση κατά μήκος του ανατολικού άκρου της Ευρώπης θα μπορούσε να κλιμακωθεί τώρα με τη σύγκρουση στην Ουκρανία. Η κυβέρνηση στο Κίεβο έχει να αντιμετωπίσει μια κατάσταση με σχεδόν ένα εκατομμύριο εσωτερικά εκτοπισμένους που εγκαταλείπουν τις περιοχές των μαχών μεταξύ του κυβερνητικού στρατού και των εξεγερμένων ανταρτών στην Ανατολική Ουκρανία. Μετά βίας μπορεί να ενδιαφερθεί για τους αιτούντες άσυλο από τη Μέση Ανατολή και τις αφρικανικές χώρες, όπως προειδοποιεί ο Ilya Todorovich, εκπρόσωπος της UNΗCR στην Ουκρανία.
O Hasan Hirsi ήταν 15 χρονών όταν αναγκάστηκε να φύγει από το σπίτι του. Οι ένοπλοι της τρομοκρατικής οργάνωσης Al-Shabab επιτέθηκαν στο χωριό του στη Νότια Σομαλία και δολοφόνησαν τον πατέρα του, αναγκάζοντας τον ίδιο και τη μητέρα του να φύγουν για την πρωτεύουσα Μογκαντίσου. «Φύγε. Δεν είσαι ασφαλής σε αυτή τη χώρα» τον παρακάλεσε η μητέρα του. Συγκέντρωσε τα λιγοστά της χρήματα και δανείστηκε από συγγενείς και φίλους για να εξασφαλίσει πλαστά έγγραφα για τον γιο της στη μαύρη αγορά στο Μογκαντίσου. Ο Hirsi στη συνέχεια πέταξε για τη Μόσχα και από εκεί μεταφέρθηκε στην Ουκρανία με ένα αυτοκίνητο που οδηγούσαν διακινητές.
Ο Hirsi χαμογελά δύσπιστα όταν περιγράφει την άφιξή του στο Κίεβο. Πριν από την φυγή μακρυά από την Al-Shabab, ποτέ δεν είχε εγκαταλείψει το χωριό του για μεγάλο χρονικό διάστημα, όμως τώρα ήταν ξαφνικά στη μέση μιας τεράστιας μητρόπολης. Όταν οι διακινητές τον άφησαν έξω από ένα συγκρότημα πολυόροφων κατοικιών στα προάστια της πόλης, δεν είχε ιδέα πού να πάει. Πέρασε αρκετές μέρες περιφερόμενος άσκοπα μέσα στους άνετους δρόμους, με τους πεζούς να πέφτουν πάνω του και τα αυτοκίνητα να περνούν βιαστικά δίπλα του. Τη νύχτα κοιμόταν σε πάρκα ή κάτω από γέφυρες. Όταν άρχισε το ταξίδι προς τη Δύση, συνελήφθη από την αστυνομία και οδηγήθηκε στο Pavshino, ένα στρατόπεδο συγκέντρωσης για μετανάστες χωρίς χαρτιά στη δυτική Ουκρανία.
Τότε το Pavshino είχε τη φήμη μεταξύ των προσφύγων ως “το Γκουαντανάμο της Ανατολής”. Οργανώσεις ανθρωπίνων δικαιωμάτων ανέφεραν ότι οι εγκαταστάσεις ήταν υπερπλήρεις και οι συνθήκες υγιεινής καταστροφικές. Ήδη από το 2005, η Επιτροπή για την πρόληψη των βασανιστηρίων του Συμβουλίου της Ευρώπης ήταν ιδιαίτερα επικριτική προς την Ουκρανία για την απάνθρωπη και εξευτελιστική μεταχείριση των προσφύγων. Ο Hirsi πέρασε μήνες στη φυλακή-στρατόπεδο, όπου αναγκαζόταν να κοιμάται στο πάτωμα και υπέστη ξυλοδαρμούς επανειλημμένα. Αφέθηκε ελεύθερος το φθινόπωρο του 2008, λίγο πριν το Pavshino κλείσει μετά από διεθνείς διαμαρτυρίες. Ο Hirsi με μια ομάδα Σομαλών κατευθύνθηκε τότε προς τα σύνορα της Ε.Ε.
Επίπονη ορεινή διαδρομή
Η πόλη της δυτικής Ουκρανίας Uzhgorod αποτελεί σημείο διέλευσης για μετανάστες από όλο τον κόσμο. Ακόμη και πέρυσι, παρά την ένοπλη σύγκρουση στην Ουκρανία, εκατοντάδες άνθρωποι προσπάθησαν να περάσουν στην Ε.Ε. από την Ανατολική Ευρώπη. Πρόσφυγες συχνά παραμένουν για μήνες στην Uzhgorod, περιμένοντας από τους συγγενείς τους να τους στείλουν χρήματα για το επόμενο κομμάτι του ταξιδιού τους. Για αρκετές εκατοντάδες ευρώ, Ουκρανοί μεταφέρουν μετανάστες από την Uzhgorod κατά μήκος των συνόρων στην Ουγγαρία ή τη Σλοβακία, επιλέγοντας συνήθως κρυφά μονοπάτια μέσα από τα Καρπάθια Όρη. Πρόσφυγες πεθαίνουν από το κρύο σχεδόν κάθε χειμώνα κατά μήκος της επίπονης ορεινής διαδρομής.
Κατά την πρώτη του προσπάθεια, ο Hasan Hirsi πέρασε από τον ποταμό Tisza στην Ουγγαρία μέσα σε μια βάρκα που οδηγούσαν διακινητές. Τα κράτη μέλη της Ε.Ε. υποχρεούνται να εξετάζουν αιτήματα χορήγησης ασύλου, αλλά οι χώρες κατά μήκος των εξωτερικών συνόρων της, όπως η Ουγγαρία και η Ελλάδα, συχνά αγνοούν τον κανονισμό και στέλνουν τους πρόσφυγες πίσω στις χώρες μη μέλη. Ο Hirsi είπε πολλές φορές στους Ούγγρους συνοριοφύλακες ότι σκόπευε να υποβάλει αίτημα ασύλου στην Ουγγαρία, αλλά εκείνοι απλώς τον οδήγησαν πίσω στην Ουκρανία. Η UNHCR γνωρίζει πολύ καλά αυτές τις περιπτώσεις επαναπροωθήσεων στην περιοχή των συνόρων της Ε.Ε. με την Ουκρανία.
Οι δυνάμεις ασφαλείας της Ουκρανίας φυλάκισαν τον Hirsi σε έναν αχυρώνα κοντά στα σύνορα, μαζί με δεκάδες άλλους πρόσφυγες. Τα χέρια και η φωνή του τρέμουν όταν περιγράφει πώς βασανίστηκε στο κέντρο κράτησης. Τους είχαν κλείσει σε ένα σκοτεινό, κρύο δωμάτιο, λέει, και οι φρουροί αρνήθηκαν να τους επιτρέψουν να χρησιμοποιήσουν την τουαλέτα. Πολλοί πρόσφυγες ουρούσαν σε μπουκάλια ή στο πάτωμα, και δεν τους έδιναν τίποτα να φάνε για μέρες. «Μας συμπεριφέρονταν σαν σε ζώα», λέει ο Hirsi.
Όταν οι μετανάστες συλλαμβάνονται στην Ουκρανία, μεταφέρονται συνήθως σε ημι-επίσημα κρατητήρια για μερικές μέρες προτού οδηγηθούν σε φυλακές. Λίγοι πρόσφυγες έχουν την ευκαιρία να μιλήσουν με δικηγόρο.
Οι συνοριοφύλακες ανέκριναν τον Hirsi αρκετές φορές. Από πού είσαι; ρωτούσαν. Ποιος σε πέρασε λαθραία στα σύνορα; Αν δεν απαντούσε αμέσως, λέει Hirsi, τον έπνιγαν και τον χτυπούσαν στο πρόσωπο με τις γροθιές τους. Τα χέρια και τα πόδια του ήταν πολύ συχνά δεμένα ενώ του έκαναν και ηλεκτροσόκ.
«Με κλότσησαν στο λαιμό»
Ο Hirsi δεν μπορεί να αποδείξει τους ισχυρισμούς του ενάντια στις δυνάμεις ασφαλείας της Ουκρανίας, αλλά η μαρτυρία του συμπίπτει με τις πληροφορίες που δίνουν οργανώσεις ανθρωπίνων δικαιωμάτων. Το 2010 η Human Rights Watch δημοσιοποίησε μια έκθεση σχετικά με την κακοποίηση και τα βασανιστήρια σε βάρος προσφύγων από την ουκρανική συνοριοφυλακή. «Με χτύπησαν στο κεφάλι με ένα πιστόλι. Ήμουν ξαπλωμένος στο έδαφος, αναίσθητος. Με έσυραν μέσα στο χιόνι. Με κλότσησαν στο λαιμό», ανέφερε στην οργάνωση ένας μετανάστης από το Πακιστάν.
Αρκετοί πρόσφυγες είπαν στη Human Rights Watch ότι είχαν βασανιστεί με ηλεκτροσόκ. «Με έδεσαν σε μια καρέκλα. Συνέδεσαν ηλεκτρόδια στα αυτιά μου και μου έκαναν ηλεκτροσόκ» δήλωσε ένας Αφγανός πρόσφυγας. Ένας Σομαλός παραπονέθηκε ότι οι δυνάμεις ασφαλείας της Ουκρανίας τον είχαν ληστέψει και απείλησαν να τον σκοτώσουν. «Άκου προσεκτικά. Είσαι τώρα στην Ουκρανία, όχι στη Γερμανία, ούτε στην Αγγλία. Δεν υπάρχει δημοκρατία εδώ», φέρεται να του είπε ένας Ουκρανός κατά την ανάκριση. «Αν λες ψέματα, δεν θα φύγεις από εδώ ζωντανός.»
Όταν ενημερώθηκε, η ουκρανική κυβέρνηση δήλωσε ότι δεν είχε καμία αξιόπιστη απόδειξη για βία κατά των προσφύγων τα τελευταία χρόνια. Οι αξιωματούχοι σημείωσαν ότι οι συνοριοφύλακες υπόκεινται σε αυστηρή εποπτεία από κυβερνητικές και μη κυβερνητικές οργανώσεις.
Η Human Rights Watch πιστεύει ότι οι ισχυρισμοί των προσφύγων είναι αξιόπιστοι. Οι μαρτυρίες τους είναι πειστικές και ακριβείς, σύμφωνα με την έκθεση του 2010. Συμπίπτουν επίσης με ξεχωριστές παρατηρήσεις από μια άλλη οργάνωση ανθρωπίνων δικαιωμάτων, την Ουγγρική Επιτροπή του Ελσίνκι.
Η Ευρωπαϊκή Ένωση έχει στηριχτεί στις γειτονικές της χώρες όπως η Σερβία, το Μαρόκο και η Τουρκία στην προσπάθειά της για την απόκρουση των μεταναστών και των προσφύγων. Αλλά η εξωτερική ανάθεση της πολιτικής ασύλου της Ε.Ε. είναι πιο αναπτυγμένη κατά μήκος του ανατολικού άκρου της Ευρώπης από οπουδήποτε αλλού.
Ήδη από το 2000 ως το 2006, η Ουκρανία έλαβε 35 εκατομμύρια ευρώ από ένα ταμείο για την ενίσχυση πρώην Σοβιετικών κρατών, με τα χρήματα να προορίζονται κυρίως για τη βελτίωση της ασφάλειας κατά μήκος των συνόρων. Σύμφωνα με τη Human Rights Watch, περίπου τα ¾ των χρημάτων κατέληξαν σε ιδιωτικές εταιρείες ασφαλείας. Το 2010 επεκτάθηκε το πεδίο εφαρμογής μιας συμφωνίας επανεισδοχής μεταξύ της Ε.Ε. και της Ουκρανίας για να συμπεριλαμβάνει και πολίτες από άλλες χώρες. Από τότε το Κίεβο πρέπει να δέχεται πίσω τους πρόσφυγες που εισέρχονται στην ΕΕ μέσω της Ουκρανίας. Σε αντάλλαγμα, η Ε.Ε. έχει καταστήσει ευκολότερο για τους Ουκρανούς πολίτες το να εισέλθουν στην Ευρώπη.
Άρνηση περίθαλψης των προσφύγων
Ο Ali Jaga, πρόσφυγας πολέμου από τη Σομαλία, συνελήφθη το 2009 κατά τη διάρκεια μιας προσπάθειας να περάσει τα σύνορα Ουκρανίας-Σλοβακίας, μόνο για να καταλήξει στο ίδιο μπουντρούμι με τον Hasan Hirsi. Οι δύο άνδρες έγιναν φίλοι και αργότερα μοιράζονταν ένα δωμάτιο στην Uzhgorod για μερικούς μήνες. «Ήμασταν σαν αδέλφια», λέει ο Jaga. Όμως ενώ ο Hirsi συνέχισε να προσπαθεί να φτάσει στην Ευρώπη τα επόμενα χρόνια, ο Jaga εγκατέλειψε μετά τη δεύτερη αποτυχημένη προσπάθεια. «Φοβόμουν να περάσω την υπόλοιπη ζωή μου στις ουκρανικέ φυλακές», λέει.
Ένα πρωινό του Ιανουαρίου, ο 26χρονος Jaga κάθεται σε ένα καφέ σε μια πόλη κοντά στην Uzhgorod. Ζει τώρα σε ένα ανοικτό στρατόπεδο για πρόσφυγες μαζί με τη σύζυγό του, που επίσης κατέφυγε στην Ουκρανία από τη Σομαλία, και το γιό τους, που γεννήθηκε στο ουκρανικό στρατόπεδο. Οι πρόσφυγες ζουν υπό αφόρητες συνθήκες στην Ουκρανία, λέει ο Jaga, με το φαγητό μόλις και μετά βίας να επαρκεί για την επιβίωσή τους. Ο γιος του είναι άρρωστος και χρειάζεται βοήθεια αλλά οι περισσότεροι γιατροί αρνούνται να περιθάλψουν πρόσφυγες.
Η γερμανική οργάνωση ανθρωπίνων δικαιωμάτων οργάνωση Pro Asyl περιγράφει to ουκρανικό σύστημα παροχής ασύλου ως εξαιρετικά διεφθαρμένο. «Δεν έχει σημασία αν εξασφαλίζει την απελευθέρωση από τη φυλακή, τη χορήγηση εγγράφων ή την εύρεση ενός κρεβατιού σε ένα στρατόπεδο, οι πρόσφυγες πολύ δύσκολα μπορούν να τα πετύχουν αυτά στην Ουκρανία χωρίς να δωροδοκήσουν». διαβάζουμε στην έκθεση. Η ουκρανική κυβέρνηση υποστηρίζει ότι καταπολεμά αποτελεσματικά τη διαφθορά.
Τον Ιανουάριο του 2012, ο Hasan Hirsi ήταν έτοιμος να πεθάνει. Μετά την πρώτη αποτυχημένη απόπειρα διαφυγής, προσπάθησε άλλες τρεις φορές, και κάθε φορά τον έπιαναν και τον φυλάκιζαν και πάλι για αρκετούς μήνες. Στη συνέχεια ξεκίνησε απεργία πείνας μαζί με αρκετές δεκάδες κρατουμένων στη φυλακή Zhuravychi.
Η φυλακή Zhuravychi βρίσκεται σε μια απομακρυσμένη περιοχή στα σύνορα με τη Λευκορωσία στη βόρεια Ουκρανία, 50 χιλιόμετρα από την πόλη Luzk. Η περιοχή είναι έρημη, χωρίς κτίρια κατά μήκος των δρόμων όπου επίσης δεν κυκλοφορούν αυτοκίνητα. Ένας ανώμαλος χωματόδρομος οδηγεί μέσα από χωράφια, βάλτους και νεκρούς κορμούς δέντρων σε ένα δάσος κωνοφόρων.
Ο ουκρανικός στρατός χρησιμοποιούσε κάποτε τη Zhuravychi ως στρατώνες, αλλά σήμερα η κυβέρνηση στεγάζει μετανάστες στα κτίριά της. Η πλειονότητα των κρατουμένων στη Zhuravychi είναι πρόσφυγες που συνελήφθησαν στην προσπάθεια να διασχίσουν τα εξωτερικά σύνορα της Ε.Ε. Κρατούνται στο στρατόπεδο μέχρι και ένα χρόνο, με κάποιους να οδηγούνται εδώ περισσότερες από μία φορές. Οι δραστικές ποινές έχουν ως στόχο να αποτρέψουν τους πρόσφυγες από το να επιχειρήσουν να εισέλθουν στην Ε.Ε., λέει ο Marc Speer από την ομάδα bordermonitoring.eu.
Δουλεύοντας ως μηχανικός
Επισήμως οι πολιτικοί στις Βρυξέλλες και στο Κίεβο δεν αναφέρονται σε στρατόπεδα σαν της Zhuravychi ως φυλακές, αλλά ως “καταλύματα”. Ωστόσο, είναι στρατόπεδα εγκλεισμού που οι πρόσφυγες δεν επιτρέπεται να εγκαταλείψουν.
Οι κρατούμενοι στη φυλακή Zhuravychi ζουν πίσω από συρματοπλέγματα και συμπαγείς τοίχους και άνδρες με στρατιωτική περιβολή φρουρούν τις εγκαταστάσεις. Κάποιοι από αυτούς, όπως ο Hasan Hirsi, τράπηκαν σε φυγή λόγω των πολέμων στη Σομαλία και το Αφγανιστάν. Η σύλληψή τους δεν εξυπηρετεί “νόμιμους σκοπούς” και συνιστά παραβίαση της Ευρωπαϊκής Σύμβασης για τα ανθρώπινα δικαιώματα, σύμφωνα με την UNHCR.
Το 2011, η Ευρωπαϊκή Ένωση δήλωσε ότι είχε την πρόθεση να εξασφαλίσει ανθρωπιστικά πρότυπα για τους πρόσφυγες, με την παροχή χρηματοδότησης για τις εγκαταστάσεις κράτησης. Η Ευρωπαϊκή Επιτροπή δεν είχε σχολίασε σχετικά με τις τρέχουσες κατηγορίες μέχρι τη δημοσίευση αυτού του κειμένου.
Κατά τη διάρκεια της απεργίας πείνας ο Hirsi δεν έφαγε σχεδόν τίποτα για έξι βδομάδες. Τελικά, όμως, τον υποχρέωσαν με τη βία να φάει, όπως και τους άλλους φυλακισμένους. Όταν αφέθηκε ελεύθερος 8 μήνες αργότερα, έφτασε για μια ακόμη φορά στη συνοριακή πόλη Uzhgorod. Το 2013 κατάφερε να φτάσει στη Γερμανία μέσω Σλοβακίας. Ήταν η πέμπτη του προσπάθεια, πέντε χρόνια αφότου είχε αφήσει το Μογκαντίσου.
Ο νεαρός Σομαλός σχεδιάζει τώρα να τελειώσει την εκπαίδευσή του στο Landau και να βρει δουλειά ως μηχανικός. Ο Hirsi διπλώνει τα χέρια του. Βουρκωμένος, λέει ότι έχει μια ακόμη ευχή: ο φίλος του Ali Jaga να μπορέσει μια μέρα να ξεφύγει από την Ουκρανία, ακριβώς όπως κι ο ίδιος.
Μετάφραση: Κίτσου Νικολέττα
Πηγή:http://www.spiegel.de/international/europe/ukraine-receives-eu-funds-to-block-asylum-seekers-from-reaching-europe-a-1018907.html
