Πώς έφτασε ως εδώ η ολλανδική ακροδεξιά;

Για μήνες, τα γκά­λοπ έδει­χναν ότι η Ολ­λαν­δία θα ήταν η επό­με­νη χώρα όπου θα νι­κή­σει η ακρο­δε­ξιά. Το γε­γο­νός λοι­πόν ότι το Κόμμα Ελευ­θε­ρί­ας (PVV) του Γκέ­ερτ Βίλ­ντερς τερ­μά­τι­σε τε­λι­κά δεύ­τε­ρο μπό­ρε­σε να πα­ρου­σια­στεί ως νίκη για τις πο­λι­τι­κά με­τριο­πα­θείς δυ­νά­μεις. Αλλά η Αρι­στε­ρά δεν μπο­ρεί να είναι τόσο ευ­χα­ρι­στη­μέ­νη.

Τα εκλο­γι­κά απο­τε­λέ­σμα­τα, που πα­νη­γυ­ρί­στη­καν από φι­λε­λεύ­θε­ρους σχο­λια­στές ως επι­τυ­χία του κέ­ντρου, στην πραγ­μα­τι­κό­τη­τα ση­μα­το­δο­τούν μια διπλή νίκη για την ακρο­δε­ξιά.

Πρώ­τον, το PVV κέρ­δι­σε σε από­λυ­τα αριθ­μη­τι­κούς όρους. Ο Βίλ­ντερς κα­τά­φε­ρε να αυ­ξή­σει το πο­σο­στό του σε 13%, κερ­δί­ζο­ντας 20 από τις 150 έδρες. Στο με­τα­ξύ, τα δυο κυ­βερ­νη­τι­κά κόμ­μα­τα -το νε­ο­φι­λε­λεύ­θε­ρο συ­ντη­ρη­τι­κό Λαϊκό Κόμμα για την Ελευ­θε­ρία και τη Δη­μο­κρα­τία (VVD) και το κε­ντρο­α­ρι­στε­ρό Ερ­γα­τι­κό Κόμμα (PvDA)- έχα­σαν ση­μα­ντι­κά.

Το VVD έπεσε από τις 41 στις 33 έδρες. Παρά τις απώ­λειες, πα­ρα­μέ­νει το με­γα­λύ­τε­ρο κόμμα σε ένα τε­λεί­ως κα­τα­κερ­μα­τι­σμέ­νο κοι­νο­βού­λιο που μοι­ρά­ζε­ται σε 13 κόμ­μα­τα. Το Ερ­γα­τι­κό Κόμμα υπέ­στη μια ιστο­ρι­κή τα­πεί­νω­ση. Έχασε 29 έδρες, κρα­τώ­ντας μόλις 9.

Στο κέρ­δος των 5 εδρών για το PVV, θα έπρε­πε να προ­σθέ­σου­με και τις δυο έδρες που κα­τέ­κτη­σε το νέο «Φό­ρουμ για τη Δη­μο­κρα­τία» -το ολ­λαν­δι­κό αντί­στοι­χο της «Εναλ­λα­κτι­κής Δε­ξιάς» (Alt-Right) των ΗΠΑ. Κατά τη διάρ­κεια της εκ­στρα­τεί­ας του, ο ηγέ­της αυτού του κόμ­μα­τος Τίερι Μπά­ου­ντετ, κα­λού­σε να στα­μα­τή­σει η «ομοιο­πα­θη­τι­κή αλ­λοί­ω­ση του Ολ­λαν­δι­κού λαού» από τους ξέ­νους. Επί­σης έχει ισχυ­ρι­στεί σε κεί­με­νά του ότι όλες οι γυ­ναί­κες κατά βάθος αρέ­σκο­νται να τις βιά­ζουν.

Πέρα από αυτά τα αριθ­μη­τι­κά οφέλη, η ακρο­δε­ξιά κα­τά­φε­ρε να επι­βά­λει την ατζέ­ντα της σε όλη την προ­ε­κλο­γι­κή πε­ρί­ο­δο. Τόσο το VVD όσο και oι Χρι­στια­νο­δη­μο­κρά­τες (CDA, που πήρε 19 έδρες) διε­ξή­γα­γαν την πιο ανοι­χτά ρα­τσι­στι­κή και ισλα­μο­φο­βι­κή εκλο­γι­κή εκ­στρα­τεία από ποτέ άλ­λο­τε.

Ο πρω­θυ­πουρ­γός Μαρκ Ρούτε πρό­τει­νε ότι οι με­τα­νά­στες (ή τα παι­διά τους ή τα εγ­γό­νια τους) θα πρέ­πει να «ξα­πο­στέλ­νο­νται» στις χώρες κα­τα­γω­γής τους αν αρ­νού­νται να εναρ­μο­νι­στούν με τις ολ­λαν­δι­κές αξίες –ή, όπως το έθεσε, «να φέ­ρο­νται φυ­σιο­λο­γι­κά». Μια δια­φη­μι­στι­κή πι­να­κί­δα του VVD πε­ριέ­γρα­φε το χι­τζάμπ ως «πα­τσα­βού­ρα στο κε­φά­λι», μια φράση που επι­νό­η­σε ο Βίλ­ντερς.

Εν τω με­τα­ξύ, ο ηγέ­της του CDA, έτοι­μος τώρα να μπει στον κυ­βερ­νη­τι­κό συ­να­σπι­σμό με το VVD, προ­χώ­ρη­σε στον απί­στευ­το ισχυ­ρι­σμό ότι το Ισλάμ έρ­χε­ται σε αντί­φα­ση με «την χρι­στια­νο-εβραϊ­κή πα­ρά­δο­ση χι­λιά­δων χρό­νων ισό­τη­τας με­τα­ξύ αντρών και γυ­ναι­κών». Πέρα από το ζή­τη­μα των πε­πραγ­μέ­νων της ιστο­ρί­ας του χρι­στια­νι­σμού, μπο­ρού­με με ασφά­λεια να πούμε ότι το CDA και οι πο­λι­τι­κοί πρό­γο­νοί του δεν ήταν ακρι­βώς στην πρώτη γραμ­μή των αγώ­νων για τη γυ­ναι­κεία απε­λευ­θέ­ρω­ση τον προη­γού­με­νο αιώνα.

Αυτή η προ­θυ­μία των υπο­τι­θέ­με­νων με­τριο­πα­θών δυ­νά­με­ων να με­τα­τρέ­ψουν τη ρη­το­ρι­κή του Βίλ­ντερς σε πραγ­μα­τι­κή πο­λι­τι­κή έγινε οφθαλ­μο­φα­νής τις τε­λευ­ταί­ες μέρες πριν τις εκλο­γές, όταν οι κυ­βερ­νή­σεις της Ολ­λαν­δί­ας και της Τουρ­κί­ας τρο­φο­δό­τη­σαν ένα σο­βα­ρό δι­πλω­μα­τι­κό επει­σό­διο για τα δικά τους εθνι­κι­στι­κά συμ­φέ­ρο­ντα.

Σε αυτό το πλαί­σιο, ίσως η πιο απο­κα­λυ­πτι­κή δή­λω­ση τη νύχτα των εκλο­γών ήρθε από τον Ρούτε, που επα­να­λάμ­βα­νε ότι το εκλο­γι­κό σώμα απέρ­ρι­ψε «το λάθος είδος λαϊ­κι­σμού». Η έμ­με­ση απο­δο­χή ενός «σω­στού εί­δους λαϊ­κι­σμού» δεν ήταν με τί­πο­τα τυ­χαία: Αυτός και ο Χάλ­μπε Ζίλ­στρα, ο ηγέ­της της κοι­νο­βου­λευ­τι­κής ομά­δας του VVD, προ­σπα­θούν συ­στη­μα­τι­κά να κα­τευ­θύ­νουν το κόμμα τους όλο και πιο κοντά στη ρα­τσι­στι­κή γραμ­μή του PVV.

Έτσι, ο Βίλ­ντερς κέρ­δι­σε τόσο σε αριθ­μούς όσο και σε πο­λι­τι­κή επιρ­ροή. Έχασε μόνο σε σύ­γκρι­ση με τα ακόμα με­γα­λύ­τε­ρα οφέλη που του έδινε η ει­κο­νι­κή πραγ­μα­τι­κό­τη­τα των εται­ρειών δη­μο­σκο­πή­σε­ων. Αυτό χρή­ζει ιδιαί­τε­ρης ανα­φο­ράς, καθώς τα τε­λευ­ταία χρό­νια οι ίδιες οι εται­ρεί­ες δη­μο­σκο­πή­σε­ων έχουν γίνει ση­μα­ντι­κή δύ­να­μη στην πο­λι­τι­κή σκηνή.

Ας υπο­θέ­σου­με ότι οι χει­ρό­τε­ρες δη­μο­σκο­πι­κές προ­βλέ­ψεις γί­νο­νταν πραγ­μα­τι­κό­τη­τα, και το PVV είχε πράγ­μα­τι εκτο­πί­σει το VVD από την πρώτη θέση. Όσο τρο­με­ρό κι αν θα ήταν αυτό, το κόμμα του Βίλ­ντερς δεν θα έφτα­νε -το πι­θα­νό­τε­ρο- το 20% που έπια­σε το κόμμα του Ρούτε.

Αλλά η ρη­το­ρι­κή έχει με­γα­λύ­τε­ρη ση­μα­σία από τους αριθ­μούς. Το να χα­ρα­κτη­ρί­ζο­νται οι άν­θρω­ποι που ψή­φι­σαν ακρο­δε­ξιά ως «η πραγ­μα­τι­κή φωνή του λαού» έχει πο­λι­τι­κά οφέλη ακόμα και για τα κα­τε­στη­μέ­να κόμ­μα­τα. Νο­μι­μο­ποιεί ακόμα πε­ρισ­σό­τε­ρο την δεξιά με­τα­τό­πι­ση και απο­νο­μι­μο­ποιεί ακόμα και την πιο με­τριο­πα­θή αρι­στε­ρό­στρο­φη ατζέ­ντα. Αλλά αυτό είναι δί­κο­πο μα­χαί­ρι, γιατί ανα­βαθ­μί­ζει ταυ­τό­χρο­να τα δια­πι­στευ­τή­ρια της ακρο­δε­ξιάς.

15 χρό­νια πριν, όταν σκο­τώ­θη­κε από πυ­ρο­βο­λι­σμό ο Ολ­λαν­δός ισλα­μο­φο­βι­κός πο­λι­τι­κός Πιμ Φορ­τού­ιν, οι πε­ρισ­σό­τε­ροι δεν έδω­σαν ση­μα­σία στην εκλο­γι­κή επι­τυ­χία του κι­νή­μα­τός του, θε­ω­ρώ­ντας την ανω­μα­λία. Σή­με­ρα, το PVV εκ­προ­σω­πεί μια στα­θε­ρή πο­λι­τι­κή δύ­να­μη που συχνά δίνει τον τόνο στην κε­ντρι­κή πο­λι­τι­κή συ­ζή­τη­ση.

Ορ­γα­νώ­σεις «του δρό­μου» που κι­νού­νται στις πα­ρυ­φές του, όπως το ολ­λαν­δι­κό τμήμα του PEGIDA, ορ­γα­νώ­νουν δια­μαρ­τυ­ρί­ες με πυρ­σούς έξω από κέ­ντρα προ­σφύ­γων. Οι επι­τυ­χί­ες του κόμ­μα­τος του Βίλ­ντερς έχουν οδη­γή­σει σε αύ­ξη­ση των επι­θέ­σε­ων σε τζα­μιά και με­τα­νά­στες. Το PVV δεν χρειά­ζε­ται να γίνει το με­γα­λύ­τε­ρο κόμμα για να απο­τε­λεί κίν­δυ­νο: είναι ήδη κίν­δυ­νος εδώ και μια δε­κα­ε­τία.

Αν η στα­θε­ρή άνο­δος του PVV δεν εκ­φρά­ζει μια βαθιά πο­λι­τι­κή τομή, η ολο­κλη­ρω­τι­κή κα­τάρ­ρευ­ση του Ολ­λαν­δι­κού Ερ­γα­τι­κού Κόμ­μα­τος σί­γου­ρα απο­τε­λεί μια τέ­τοια. Τα τε­λευ­ταία 15 χρό­νια κό­στι­σαν ένα βαρύ τί­μη­μα για το κόμμα που κά­πο­τε απο­τε­λού­σε, καλώς ή κακώς, το πο­λι­τι­κό κέ­ντρο βά­ρους ολό­κλη­ρου του ερ­γα­τι­κού κι­νή­μα­τος.

Από το 2002, το Ερ­γα­τι­κό Κόμμα (PvdA) ανέ­βαι­νε και έπε­φτε. Από το ιστο­ρι­κό χα­μη­λό των 23 εδρών το 2002 -τη χρο­νιά της δο­λο­φο­νί­ας του Φόρ­τουιν- έφτα­σε τις 42 έδρες ένα χρόνο αρ­γό­τε­ρα. Μετά από αρ­κε­τές εκλο­γι­κές ήττες, ανέ­καμ­ψε στις 30 έδρες το 2010 και κέρ­δι­σε άλλες 8 το 2012. Σή­με­ρα έχει πέσει στις 9 έδρες -εκ­προ­σω­πώ­ντας μόλις το 5,7% των ψή­φων- κάτι που δεν έχει προη­γού­με­νο στην Ολ­λαν­δι­κή κοι­νο­βου­λευ­τι­κή ιστο­ρία.

Η σήψη είναι ακόμα βα­θύ­τε­ρη: το PvdA δεν ήρθε πρώτο ούτε σε ένα δήμο, τερ­μα­τί­ζο­ντας στην 4η θέση στο Άμ­στερ­ναμ και στην πέμ­πτη σε μέρη όπως το Ζά­αν­σταντ και το Γκρό­νι­γκεν, κά­πο­τε κά­στρα του Ολ­λαν­δι­κού σο­σια­λι­στι­κού κι­νή­μα­τος. Στο ερ­γα­τι­κής σύν­θε­σης Ρό­τερ­νταμ, που πα­ρα­μέ­νει το με­γα­λύ­τε­ρο λι­μά­νι της Ευ­ρώ­πης και είναι η πόλη που κά­πο­τε η σο­σιαλ­δη­μο­κρα­τία ήταν από­λυ­τα ηγε­μο­νι­κή, το PvdA ήρθε 7ο.

Το PvdA μπο­ρεί να ξα­να­κερ­δί­σει ένα τμήμα του χα­μέ­νου εκλο­γι­κού εδά­φους κά­ποια στιγ­μή. Υπάρ­χουν πα­ρα­δείγ­μα­τα στην Ευ­ρώ­πη που δεί­χνουν ότι, όπως το Dybbuk του αρ­χαί­ου εβραϊ­κού μύθου, το πνεύ­μα της νε­κρής πα­ρα­δο­σια­κής σο­σιαλ­δη­μο­κρα­τί­ας βρί­σκει συ­νε­χώς και­νούρ­για «οχή­μα­τα» για να συ­νε­χί­σει να κυ­κλο­φο­ρεί στον κόσμο των ζω­ντα­νών. Αλλά το Ερ­γα­τι­κό Κόμμα δεν θα ξα­να­κερ­δί­σει ποτέ τη συ­μπα­γή ερ­γα­τι­κή του βάση.

Δεν είναι δύ­σκο­λο να εξη­γή­σου­με το γιατί, αλλά οι στρα­τη­γι­κοί ανα­λυ­τές (ΣτΜ: του PvdA) εξα­κο­λου­θούν να πι­στεύ­ουν ότι μπο­ρούν να πλα­σά­ρουν τις τε­ρά­στιες επι­θέ­σεις στο κοι­νω­νι­κό κρά­τος και την αυ­ξα­νό­με­νη ανι­σό­τη­τα ως σο­σια­λι­στι­κά προ­γράμ­μα­τα, όσο μπο­ρούν να δια­φη­μί­ζουν τη «δη­μο­σιο­νο­μι­κή υπευ­θυ­νό­τη­τα» αυτών των πο­λι­τι­κών.

Από τα μέσα του ’80, το PvdA -όπως και τα αντί­στοι­χα κόμ­μα­τα σε όλη την Ευ­ρώ­πη- έγινε βα­σι­κό ερ­γα­λείο για την υλο­ποί­η­ση των νε­ο­φι­λε­λεύ­θε­ρων πο­λι­τι­κών. Στη δε­κα­ε­τία του ’90 και των αρχών του 2000, συ­νέ­βα­λε στο ξή­λω­μα των κοι­νω­νι­κών πα­ρο­χών και την ιδιω­τι­κο­ποί­η­ση των σι­δη­ρο­δρό­μων, των τα­χυ­δρο­μι­κών υπη­ρε­σιών και της κοι­νω­νι­κής ασφά­λι­σης, με­τα­ξύ άλλων.

Κατά την τε­λευ­ταία δια­κυ­βέρ­νη­ση, η δεξιά στρο­φή του PvdA απέ­κτη­σε τε­λεί­ως και­νού­ρια ση­μα­σία. Το κόμμα κέρ­δι­σε ση­μα­ντι­κό έδα­φος στις εκλο­γές του 2012 με το επι­χεί­ρη­μα ότι η ψήφος στους Ερ­γα­τι­κούς ήταν ο μόνος τρό­πος για να απο­φευ­χθεί μια κυ­βέρ­νη­ση λι­τό­τη­τας που θα κα­θο­δη­γεί­ται από το VVD. Αμέ­σως μετά τις εκλο­γές, έκανε κω­λο­τού­μπα και άρ­χι­σε να δια­πραγ­μα­τεύ­ε­ται για το σχη­μα­τι­σμό συ­γκυ­βέρ­νη­σης με αυ­τούς τους υπο­τι­θέ­με­νους από­λυ­τους αντι­πά­λους.

Αυτή η συ­γκυ­βέρ­νη­ση εξα­πέ­λυ­σε ένα θη­ριώ­δες πρό­γραμ­μα λι­τό­τη­τας, προ­χω­ρώ­ντας σε πε­ρι­κο­πές σχε­δόν 50 δι­σε­κα­τομ­μυ­ρί­ων ευρώ. Οι υπουρ­γοί του Ερ­γα­τι­κού Κόμ­μα­τος πε­ρη­φα­νεύ­ο­νταν που ανέ­λα­βαν κά­ποια από τα πιο δύ­σκο­λα πόστα, όπως αυτό των Κοι­νω­νι­κών Υπο­θέ­σε­ων και Ερ­γα­σί­ας (ο ηγέ­της του PvdA Λό­ντε­βικ Άσχερ) και το Οι­κο­νο­μι­κών (Γε­ρούν Ντάι­σελ­μπλουμ). Στέ­λε­χος του PvdA, ως υπουρ­γός Εσω­τε­ρι­κών, εφάρ­μο­σε τις αντι­προ­σφυ­γι­κές πο­λι­τι­κές του VVD. Και ο Ντάι­σελ­μπλουμ όχι μόνο εφάρ­μο­σε με εν­θου­σια­σμό τη δη­μο­σιο­νο­μι­κή αυ­στη­ρό­τη­τα της ΕΕ στην Ολ­λαν­δία, αλλά ως πρό­ε­δρος του Eurogroup, έγινε και ο βα­σι­κός υπε­ρα­σπι­στής της απέ­να­ντι στην κυ­βέρ­νη­ση ΣΥ­ΡΙ­ΖΑ στην Ελ­λά­δα.

Τί­πο­τα δεν θα μπο­ρού­σε να πε­ρι­γρά­ψει κα­λύ­τε­ρα τη νε­ο­φι­λε­λεύ­θε­ρη στρο­φή του PvdA από το γε­γο­νός ότι ο Αλε­ξά­ντερ Πέ­χτολντ, ο ηγέ­της των κε­ντρώ­ων «Δη­μο­κρα­τών-66» επα­νει­λημ­μέ­να πρό­τει­νε να συ­νε­χί­σει ο Ντάι­σελ­μπλουμ να εκ­προ­σω­πεί την Ολ­λαν­δία στις Βρυ­ξέλ­λες «για να τε­λειώ­σει τη δου­λειά».

Ση­μαί­νει αυτό ότι το κέ­ντρο δεν μπο­ρεί να αντέ­ξει, όπως λένε τόσοι πολ­λοί στην προ­σπά­θεια να ανα­λύ­σουν τη ση­με­ρι­νή πο­λι­τι­κή συ­γκυ­ρία; Τα απο­τε­λέ­σμα­τα των ολ­λαν­δι­κών εκλο­γών  δεν επι­βε­βαιώ­νουν τη θέση αυτή, και η διε­θνής αρι­στε­ρά πρέ­πει να προ­σέ­ξει ιδιαί­τε­ρα.

Ο ίδιος θυμός και οι ίδιες ανη­συ­χί­ες που έχουν προ­κα­λέ­σει βίαια σοκ στο πο­λι­τι­κό σύ­στη­μα –από τα οποία η κα­τάρ­ρευ­ση του PvdA είναι μόνο το τε­λευ­ταίο δείγ­μα- συ­νε­χί­ζουν ταυ­τό­χρο­να να οδη­γούν με­γά­λους αριθ­μούς αν­θρώ­πων στο να ψη­φί­ζουν για υπο­τι­θέ­με­να «ασφα­λή» κόμ­μα­τα που -λαν­θα­σμέ­να πι­στεύ­ουν ότι- του­λά­χι­στον δεν θα κά­νουν τα πράγ­μα­τα χει­ρό­τε­ρα.

Στην πραγ­μα­τι­κό­τη­τα, οι απώ­λειες του VVD και του PvdA ανα­πλη­ρώ­θη­καν του­λά­χι­στον εν μέρει από την άνοδο των Χρι­στια­νο­δη­μο­κρα­τών και των Δ-66 (από 13 στις 19 έδρες και από 12 στις 19 αντί­στοι­χα). Αυτά τα δύο κόμ­μα­τα είναι εξί­σου αφο­σιω­μέ­να στις νε­ο­φι­λε­λεύ­θε­ρες πο­λι­τι­κές όσο και το VVD και το PvdA.

Και ο με­γά­λος νι­κη­τής-έκ­πλη­ξη των εκλο­γών, ο Γιέσε Κλά­βερ της Πρά­σι­νης Αρι­στε­ράς (GL), δεν έκανε προ­ε­κλο­γι­κή εκ­στρα­τεία μόνο στη βάση της «ανά­γκης για αλ­λα­γή», αλλά και στη βάση του ότι απο­τε­λεί «υπεύ­θυ­νο και αξιό­πι­στο» πο­λι­τι­κό εταί­ρο σε μελ­λο­ντι­κές κυ­βερ­νή­σεις συ­νερ­γα­σί­ας, πα­ρου­σιά­ζο­ντας ρητά τον εαυτό του ως αξιό­πι­στο κε­ντρο­α­ρι­στε­ρό υπο­ψή­φιο.

Σε σύ­γκρι­ση με την πο­λι­τι­κή σκηνή όπως αυτή δια­μορ­φώ­θη­κε στο δεύ­τε­ρο μισό του αιώνα μετά τον Β’ Πα­γκό­σμιο Πό­λε­μο, το πο­λι­τι­κό κέ­ντρο έχει γίνει πολύ πιο εύ­θραυ­στο και κα­τα­κερ­μα­τι­σμέ­νο. Αλλά δεν έχει κα­ταρ­ρεύ­σει, ούτε βρι­σκό­μα­στε στα πρό­θυ­ρα της κα­τάρ­ρευ­σής του.

Αυτό που δεί­χνουν όντως οι εκλο­γές είναι ότι η πα­ρα­μο­νή στο κέ­ντρο δεν εγ­γυά­ται πλέον στα­θε­ρό­τη­τα: τα κε­ντρώα κόμ­μα­τα μπο­ρεί να εκτι­νάσ­σο­νται και μετά να βυ­θί­ζο­νται από εκλο­γές σε εκλο­γές. Αλλά τα κόμ­μα­τα που βρί­σκο­νται στα δυο πο­λι­τι­κά άκρα δεν επω­φε­λού­νται αυ­τό­μα­τα από αυτή την αστά­θεια του κέ­ντρου.

Χωρίς κοι­νω­νι­κές εκρή­ξεις που να ανα­σχη­μα­τί­ζουν ρι­ζι­κά το υπαρ­κτό πο­λι­τι­κό πλαί­σιο, τα κόμ­μα­τα που κερ­δί­ζουν πε­ρισ­σό­τε­ρο από αυτή την κρίση του κέ­ντρου είναι συχνά άλλοι κε­ντρώ­οι σχη­μα­τι­σμοί.

Ένας από τους βα­σι­κούς λό­γους που το πο­λι­τι­κό κέ­ντρο μπο­ρεί να αυ­το­συ­ντη­ρεί­ται είναι η δο­μι­κή ανι­κα­νό­τη­τα της Ολ­λαν­δι­κής Αρι­στε­ράς να χτί­σει μια βιώ­σι­μη εναλ­λα­κτι­κή. Το Ερ­γα­τι­κό Κόμμα και η GL δεν θε­ω­ρούν καν ότι είναι απο­στο­λή τους να απα­ντή­σουν σε αυτήν την πρό­κλη­ση. Το Σο­σια­λι­στι­κό Κόμμα προ­σπα­θεί σε αυτήν την κα­τεύ­θυν­ση, αλλά δεν κα­τά­φε­ρε να κερ­δί­σει από την ιστο­ρι­κή κα­τάρ­ρευ­ση του PvdA. Αθροι­στι­κά τα τρία με­γά­λα κόμ­μα­τα της Αρι­στε­ράς (ΣτΜ συ­μπε­ρι­λαμ­βά­νε­ται το PvdA) έχα­σαν 20 έδρες, κερ­δί­ζο­ντας μόνο 37 συ­νο­λι­κά.

Για πρώτη φορά, το PvdA ήρθε τρίτο με­τα­ξύ αυτών των τριών. Το Σο­σια­λι­στι­κό Κόμμα λίγο πολύ δια­τή­ρη­σε τις δυ­νά­μεις του (14 έδρες από 15), ενώ ο Γιέσε Κλά­βερ που θυ­μί­ζει Τζά­στιν Τρι­ντό (ΣτΜ: ο Κα­να­δός πρω­θυ­πουρ­γός που στη­ρί­ζε­ται πολύ στην «φι­λε­λεύ­θε­ρη, προ­ο­δευ­τι­κή» ει­κό­να του) κα­τά­φε­ρε να φέρει την GL από τις 4 στις 14 έδρες.

Αν και η επι­τυ­χία του Κλά­βερ αντι­με­τω­πί­στη­κε με αρ­κε­τό εν­θου­σια­σμό τόσο εντός όσο και εκτός Ολ­λαν­δί­ας, ο ισχυ­ρι­σμός του ότι θα ηγη­θεί της Αρι­στε­ράς είναι κού­φιος.

Στα μέσα του ’80, η Πρά­σι­νη Αρι­στε­ρά δη­μιουρ­γή­θη­κε από τη συγ­χώ­νευ­ση ενός αριθ­μού μι­κρό­τε­ρων αρι­στε­ρών κομ­μά­των, συ­μπε­ρι­λαμ­βα­νο­μέ­νου του Ολ­λαν­δι­κού Κομ­μου­νι­στι­κού Κόμ­μα­τος. Τότε ήταν συν­δε­δε­μέ­νη με τα ανα­δυό­με­να αντι­πο­λε­μι­κά και οι­κο­λο­γι­κά κι­νή­μα­τα, αλλά έκανε μια ιστο­ρι­κή δεξιά στρο­φή στα τέλη του ’90, υιο­θε­τώ­ντας τον σο­σιαλ­φι­λε­λευ­θε­ρι­σμό και υπο­στη­ρί­ζο­ντας την στρα­τιω­τι­κή επέμ­βα­ση τόσο στη Σερ­βία όσο και στο Αφ­γα­νι­στάν.

Ο Κλά­βερ έγινε ηγέ­της του κόμ­μα­τος εν μέσω της δη­μό­σιας συ­ζή­τη­σης για τις πε­ρι­κο­πές στην τρι­το­βάθ­μια εκ­παί­δευ­ση, κατά τη διάρ­κεια της οποί­ας η  GL έκανε ενερ­γη­τι­κή κα­μπά­νια για την κα­τάρ­γη­ση των φοι­τη­τι­κών υπο­τρο­φιών.

Η από­φα­ση του κόμ­μα­τος να τρέ­ξει μια προ­ε­κλο­γι­κή κα­μπά­νια με κέ­ντρο την «αλ­λα­γή» προ­έ­κυ­ψε έπει­τα από συ­ζη­τή­σεις με εκ­προ­σώ­πους και συμ­βού­λους του Δη­μο­κρα­τι­κού Κόμ­μα­τος των ΗΠΑ. Αυτοί συμ­βού­λε­ψαν τον Κλά­βερ να ση­κώ­νει τα μα­νί­κια του όπως ο Τρι­ντό και να μιλά όπως ο Ομπά­μα. Σε μια πε­ρί­πτω­ση, ο Κλά­βερ πήρε τις συμ­βου­λές τους κυ­ριο­λε­κτι­κά και αντέ­γρα­ψε ολό­κλη­ρα τμή­μα­τα ενός λόγου του Ομπά­μα.

Φυ­σι­κά, η απο­λύ­τρω­ση/εξι­λέ­ω­ση είναι δυ­να­τή ακόμα και στην Αρι­στε­ρά. Αλλά η στρο­φή της GL συ­νέ­βη χωρίς ου­σια­στι­κή συ­ζή­τη­ση, στιγ­μές ανα­στο­χα­σμού ή ρήξης με το πα­ρελ­θόν. Ο Κλά­βερ ξε­κί­νη­σε την εκ­στρα­τεία του πλαι­σιω­μέ­νος από όλη την ηγε­σία των τε­λευ­ταί­ων δε­κα­πέ­ντε χρό­νων, που τον χει­ρο­κρο­τού­σαν. Όταν ρω­τή­θη­κε ευ­θέ­ως, αρ­νή­θη­κε επί­μο­να να απο­κλεί­σει ότι θα συμ­με­τέ­χει σε κυ­βέρ­νη­ση συ­να­σπι­σμού με το VVD.

Βε­βαί­ως, πολ­λοί ψή­φι­σαν GL από ει­λι­κρι­νή επι­θυ­μία για αλ­λα­γή. Η ικα­νό­τη­τα του κόμ­μα­τος να προ­ω­θή­σει μια ει­κό­να νε­α­νι­κής αντι­πο­λί­τευ­σης απέ­να­ντι στη δεξιά έγινε εφι­κτή κυ­ρί­ως λόγω της απου­σί­ας πραγ­μα­τι­κής αντι­πο­λί­τευ­σης. Κι εδώ είναι που φέρει πολύ με­γά­λες ευ­θύ­νες το Σο­σια­λι­στι­κό Κόμμα.

Σε αντί­θε­ση με την GL, το ΣΚ αντι­πά­λε­ψε στα­θε­ρά τις νε­ο­φι­λε­λεύ­θε­ρες πο­λι­τι­κές σε εθνι­κό επί­πε­δο και δια­θέ­τει μια ση­μα­ντι­κή βάση υπο­στή­ρι­ξης στην αρι­στε­ρή πτέ­ρυ­γα του ερ­γα­τι­κού κι­νή­μα­τος. Δια­δή­λω­σε ενά­ντια στους πο­λέ­μους σε Αφ­γα­νι­στάν και Ιράκ και την χρο­νιά που πέ­ρα­σε έχτι­σε μια με­γά­λη κα­μπά­νια στους δρό­μους ενά­ντια στην ιδιω­τι­κο­ποί­η­ση της κοι­νω­νι­κής ασφά­λι­σης. Ωστό­σο, η συ­νο­λι­κό­τε­ρη δύ­να­μη και πα­ρου­σία του στις κι­νη­το­ποι­ή­σεις έχει μειω­θεί σο­βα­ρά την τε­λευ­ταία δε­κα­ε­τία.

Η εμ­μο­νή του κόμ­μα­τος να αντι­κα­τα­στή­σει το PvdA και να γίνει «κυ­βερ­νη­τι­κό» εξα­σθέ­νη­σε την ακτι­βί­στι­κή του πτέ­ρυ­γα. Στο Άμ­στερ­νταμ, συμ­με­τεί­χε στην το­πι­κή κυ­βέρ­νη­ση με το VVD, ένα μο­τί­βο που επα­να­λή­φθη­κε και σε άλλες πό­λεις. Σε εθνι­κό επί­πε­δο, αυτή η άποψη με­τα­φρά­στη­κε στο πα­ρά­λο­γο προ­ε­κλο­γι­κό σύν­θη­μα «να πά­ρου­με την εξου­σία».  Όταν έγινε κα­θα­ρό ότι το ΣΚ θα πή­γαι­νε για άλλη μια φορά κα­τώ­τε­ρα από τις προσ­δο­κί­ες του, οι ηγέ­τες του εγκα­τέ­λει­ψαν αυτό το σύν­θη­μα σιω­πη­λά.

Αλλά η κα­μπά­νια του ΣΚ είχε κι ένα άλλο κρί­σι­μο μειο­νέ­κτη­μα.  Εξαι­τί­ας της κυ­ρί­ως «ερ­γα­τί­στι­κης» άπο­ψής του, το κόμμα έχει συν­δυά­σει τη δέ­σμευ­σή του σε ένα πα­ρα­δο­σια­κό σο­σιαλ­δη­μο­κρα­τι­κό πρό­γραμ­μα με πολ­λές υπο­χω­ρή­σεις στο ρα­τσι­σμό και τον εθνι­κι­σμό. Για πα­ρά­δειγ­μα, οι κα­μπά­νιες του ενά­ντια στην ΕΕ επι­κέ­ντρω­ναν πά­ντο­τε στην «απώ­λεια της εθνι­κής κυ­ριαρ­χί­ας της Ολ­λαν­δί­ας» αντί να απο­κη­ρύσ­σουν το νε­ο­φι­λε­λευ­θε­ρι­σμό και το μι­λι­τα­ρι­σμό της ΕΕ.

Ακόμα πιο προ­βλη­μα­τι­κή είναι η διαρ­κής άρ­νη­ση του κόμ­μα­τος να έρθει σε ευ­θεία αντι­πα­ρά­θε­ση με την ακρο­δε­ξιά. Κατά τη διάρ­κεια μιας προ­ε­κλο­γι­κής πε­ριό­δου που σε με­γά­λο βαθμό εξε­λισ­σό­ταν με κέ­ντρο τις επι­θέ­σεις του Βίλ­ντερς ενά­ντια στους με­τα­νά­στες και τους μου­σουλ­μά­νους, το ΣΚ υιο­θε­τού­σε κά­ποια από τις τρεις πα­ρα­κά­τω επι­λο­γές: είτε να σιωπά, είτε να κάνει θολές ανα­φο­ρές στην ανά­γκη «να ζή­σου­με μαζί», είτε -το χει­ρό­τε­ρο απ’ όλα- να απο­δέ­χε­ται αυτές τις επι­θέ­σεις.

Για πολ­λούς, ο από­λυ­τος πάτος έφτα­σε όταν το Νο 3 του κόμ­μα­τος, Λί­λιαν Μα­ρί­νι­σεν, απο­κά­λε­σε τη νίκη του Τραμπ «ανα­ζω­ο­γο­νη­τι­κή». Αν και αρ­γό­τε­ρα δι­καιο­λο­γή­θη­κε ως λε­κτι­κό ολί­σθη­μα, τέ­τοιου εί­δους σχό­λια από ηγε­τι­κά στε­λέ­χη του ΣΚ ήταν πολύ συχνά για να αγνοη­θούν.

Και το κόμμα τα πλή­ρω­σε ακρι­βά. Για πολλά χρό­νια, η εκλο­γι­κή στρα­τη­γι­κή του κόμ­μα­τος επι­κέ­ντρω­νε στο να κερ­δί­σει τη βάση του Ερ­γα­τι­κού Κόμ­μα­τος. Και όταν αυτή η βάση έγινε επι­τέ­λους διεκ­δι­κή­σι­μη, το ΣΚ δεν μπό­ρε­σε να κερ­δί­σει ούτε μια έδρα.

Σε αντί­θε­ση με το πα­γκό­σμιο μο­τί­βο, το ΣΚ ήταν λι­γό­τε­ρο δη­μο­φι­λές ανά­με­σα στους νέους ψη­φο­φό­ρους από ότι στους με­γα­λύ­τε­ρους. Σύμ­φω­να με μια με­τε­κλο­γι­κή δη­μο­σκό­πη­ση, πάνω από το ένα τρίτο των ψη­φο­φό­ρων της Πρά­σι­νης Αρι­στε­ράς ήταν κάτω των 35, ενώ λι­γό­τε­ρο από το 16% του ίδιου εκλο­γι­κού σώ­μα­τος υπο­στή­ρι­ξε το ΣΚ. Από τα με­γά­λα κόμ­μα­τα, μόνο το Ερ­γα­τι­κό Κόμμα είχε ακόμα μι­κρό­τε­ρη υπο­στή­ρι­ξη στη νε­ο­λαία.

Όλα αυτά δεί­χνουν ότι η Ολ­λαν­δι­κή Αρι­στε­ρά βρί­σκε­ται σε κρίση. Αλλά ακρι­βώς όπως ο εφη­συ­χα­σμός για τη δεύ­τε­ρη θέση του PVV οδη­γεί κά­ποιους να υπο­τι­μούν σο­βα­ρά τον κίν­δυ­νο της ακρο­δε­ξιάς, έτσι θα μπο­ρού­σε και η Αρι­στε­ρά να απο­κοι­μη­θεί από το «να­νού­ρι­σμα» της επι­φα­νεια­κής επι­τυ­χί­ας του Κλά­βερ και της ικα­νό­τη­τάς του ΣΚ να πε­ριο­ρί­σει τις απώ­λειές του.

Οι εκλο­γές απο­κά­λυ­ψαν ένα τέ­τοιο επί­πε­δο κα­τα­κερ­μα­τι­σμού στη ρι­ζο­σπα­στι­κή αρι­στε­ρά που θα είναι δύ­σκο­λο να το κα­τα­λά­βουν οι άν­θρω­ποι εκτός Ολ­λαν­δί­ας. Το οι­κο­λο­γι­κό Κόμμα των Ζώων κέρ­δι­σε 3 έδρες και τώρα βρί­σκε­ται στις πέντε. Το DENK (ΣτΜ: στα ολ­λαν­δι­κά ση­μαί­νει «Σκέ­ψου» και στα τουρ­κι­κά «ισό­τη­τα»), ένα κόμμα με­τα­να­στών που προ­ήλ­θε από διά­σπα­ση του Ερ­γα­τι­κού Κόμ­μα­τος, κέρ­δι­σε επί­σης 3 έδρες. Αυτό το κόμμα έχει μια ισχυ­ρή αντι­ρα­τσι­στι­κή πλατ­φόρ­μα, αλλά είναι κα­θα­ρά νε­ο­φι­λε­λεύ­θε­ρο, και οι ηγέ­τες του δια­τη­ρούν αμ­φι­λε­γό­με­νους δε­σμούς με το κα­θε­στώς Ερ­ντο­γάν στην Τουρ­κία.

Μια διά­σπα­ση αυτής της διά­σπα­σης, με όνομα «Άρθρο 1», πρό­σφε­ρε μια αχτί­δα ελ­πί­δας για όσους θέ­λουν πραγ­μα­τι­κή ανα­νέ­ω­ση στα αρι­στε­ρά. Συν­δύ­α­ζε μια ισχυ­ρή αντι­ρα­τσι­στι­κή πλατ­φόρ­μα με ακτι­βι­στι­κή πα­ρου­σία στους δρό­μους για μια σειρά θε­μά­των χει­ρα­φέ­τη­σης. Το κόμμα κέρ­δι­σε 2,7% των ψήφων στο Άμ­στερ­νταμ, αλλά, έχο­ντας ιδρυ­θεί μόλις λί­γους μήνες πριν από τις εκλο­γές, δεν κέρ­δι­σε ούτε μια κοι­νο­βου­λευ­τι­κή έδρα.

Παρ’ όλα αυτά, υπάρ­χει ακόμα διά­θε­ση για αγώ­νες. Το Σάβ­βα­το πριν τις εκλο­γές, στο Άμ­στερ­νταμ έγινε μια Πο­ρεία Γυ­ναι­κών ενά­ντια στον Τραμπ και τον Βίλ­ντερς. Αν και δεν κα­λού­σε καμιά από τις «επί­ση­μες» αρι­στε­ρές ορ­γα­νώ­σεις, συ­γκε­ντρώ­θη­καν 20.000 άν­θρω­ποι, συν­θέ­το­ντας μια από τις με­γα­λύ­τε­ρες αρι­στε­ρές δια­δη­λώ­σεις τα τε­λευ­ταία χρό­νια.

Νέες γυ­ναί­κες, άν­θρω­ποι όλων των φυλών και ΛΟΑΤ ακτι­βι­στές ήταν ο κύ­ριος όγκος της δια­δή­λω­σης. Επί­σης έκανε την εμ­φά­νι­σή της μια μα­ζι­κή αντι­προ­σω­πεία του συν­δι­κά­του των οι­κια­κών βοη­θών. Τα συν­θή­μα­τα ήταν μα­χη­τι­κά, φε­μι­νι­στι­κά, αντι­κα­πι­τα­λι­στι­κά και πο­λι­τι­κά.

Πολ­λοί από αυ­τούς γύ­ρι­σαν σπίτι από τη δια­δή­λω­ση σκε­φτό­με­νοι να ψη­φί­σουν την Πρά­σι­νη Αρι­στε­ρά ή να δώ­σουν μια τε­λευ­ταία ευ­και­ρία στο ΣΚ. Άλλοι επι­βρά­βευ­σαν την με­γά­λη ομάδα των υπο­ψη­φί­ων του  «Άρ­θρου 1» που δια­δή­λω­σε μαζί τους. Ακόμα πε­ρισ­σό­τε­ροι μπα­λαν­τσά­ρι­ζαν από τη μια άποψη στην άλλη και πάλι πίσω.

Αν η ρι­ζο­σπα­στι­κή αρι­στε­ρά θέλει να ξε­πε­ρά­σει αυτόν τον κα­τα­κερ­μα­τι­σμό και να δη­μιουρ­γή­σει μια πραγ­μα­τι­κή βάση για να επη­ρε­ά­σει σο­βα­ρά τα πράγ­μα­τα στην Ολ­λαν­δι­κή πο­λι­τι­κή σκηνή, πρέ­πει να συν­δυά­σει τον αντι-νε­ο­φι­λε­λευ­θε­ρι­σμό του ΣΚ με τη ζω­ντά­νια, τη μα­χη­τι­κό­τη­τα και τον αντι­ρα­τσι­σμό που εκ­φρά­στη­καν σε αυτή τη δια­δή­λω­ση. Με δε­δο­μέ­νο τον συ­ντη­ρη­τι­σμό και την ισχύ των «κα­θιε­ρω­μέ­νων» αρι­στε­ρών δυ­νά­με­ων, ο δρό­μος για μια τέ­τοια ανα­διορ­γά­νω­ση (στΜ στην Αρι­στε­ρά) θα είναι σί­γου­ρα δύ­σκο­λος. Αλλά τα εκλο­γι­κά απο­τε­λέ­σμα­τα δεν πα­ρέ­χουν στην Ολ­λαν­δι­κή Αρι­στε­ρά την πο­λυ­τέ­λεια να αφή­σει αυτή την κρίση να συ­νε­χί­σει να σι­γο­βρά­ζει…

*Επί­κου­ρος κα­θη­γη­τής ιστο­ρί­ας στο Ελεύ­θε­ρο Πα­νε­πι­στή­μιο του Άμ­στερ­νταμ