Ο Μπασίρ νόμιζε ότι μπορούσε να τα καταφέρει. Ήταν 18 χρονών, υγιής και ήξερε πώς να κολυμπήσει. Αλλά το πέρασμα στον ποταμό Έβρο έχει πολλά θύματα.Βρεγμένοι, παγωμένοι, κουρασμένοι και χαμένοι, μια μητέρα και ο γιος της που πέρασαν επιτυχώς τον Έβρο, ξαπλώνουν στην όχθη του ποταμού. Η υποθερμία τους σκότωσε και τους δύο. Μια άλλη οικογένεια έθαψε την τετράχρονη κόρη τους κοντά στο ποτάμι, αφού χτυπήθηκε από τρένο όταν η οικογένεια περπατούσε κοντά στις γραμμές.
Για τους μετανάστες που αποδρούν από τη βία ή που αναζητούν καλύτερες οικονομικές συνθήκες, ο ποταμός Έβρος είναι ένα σημαντικό ορόσημο. Πηγάζοντας από τα βουλγαρικά βουνά, ο ποταμός οριοθετεί τα μήκους 150 χλμ. σύνορα μεταξύ Τουρκίας και Ελλάδας πριν εκβάλλει στο Αιγαίο πέλαγος.
Οικόγενειες, συχνά σέρνοντας μαζί τους παιδιά και ηλικιωμένους, διασχίζουν αυτή την υδάτινη πύλη προς την Ελλάδα και συνεπακόλουθα την Ευρωπαϊκή Ένωση. Μερικοί χρησιμοποιούν ξεχαρβαλωμένες βάρκες που διατίθενται από διακινητές. Άλλοι, όπως ο Μπασίρ, προσπαθούν να κολυμπήσουν.
Αλλά ο ποταμός, ορόσημο αλλά και πύλη, μπορεί να μεταβληθεί σε ένα υδάτινο νεκροταφείο. Πολλοί μετανάστες πεθαίνουν εδώ, συμπεριλαμβανομένων εκατοντάδων που δεν έχουν ταυτοποιηθεί ακόμα. Το Κίνημα του Ερυθρού Σταυρού στηρίζει τις ιατροδικαστικές υπηρεσίες ώστε να προσφέρει αξιοπρέπεια στα θύματα και απαντήσεις στις οικογένειες που αγωνιούν.
Το σώμα του Μπασίρ ανακαλύφθηκε ένα μήνα αφότου βυθίστηκε στα κρύα νερά του Έβρου. Τα μόνα έγγραφα που βρέθηκαν πάνω του ήταν μια τηλεκάρτα και ένα μη αναγνώσιμο διαβατήριο, που σήμαινε ότι οι αρχές δεν μπορούσαν να τον ταυτοποιήσουν.
«Ο Έβρος έχει τον μεγαλύτερο αριθμό μη ταυτοποιημένων μεταναστών που τάφηκαν στην Ελλάδα,» λέει ο Δρ. Παύλος Παυλίδης, ιατροδικάστής παθολόγος στο Γενικό Νοσοκομείο Αλεξανδρούπολης που έχει εργαστεί σε αρκετές περιπτώσεις νεκρών μεταναστών.
Ο Δρ. Παύλος Παυλίδης, Δικαστικός Παθολόγος στο Γενικό Νοσοκομείο της Αλεξανδρούπολης
Πολλοί από τους μετανάστες που προσπαθούν να περάσουν όταν η στάθμη είναι υψηλή, δεν ξεφεύγουν από το πολύ γρήγορο ρεύμα, λέει ο Δρ. Παυλίδης. Τα σώματά τους ανακαλύπτονται όταν η στάθμη του ποταμού πέφτει πάλι.
Οι στατιστικές για τον αριθμό των ανθρώπων που διασχίζουν το ποτάμι είναι σπάνιες, και αξιόπιστες πληροφορίες για αυτούς που πεθαίνουν είναι ακόμα πιο σπάνιες. Ο ΟΗΕ λέει ότι περίπου 6.500 μετανάστες περιμένουν να περάσουν τον Έβρο από την Τουρκία, ένα πέρασμα που έγινε ακούσια πιο δημοφιλές μετά την συμφωνία της ΕΕ με την Τουρκία για τον περιορισμό των δια θαλάσσης αφίξεων στα ελληνικά νησιά.
Οι πρόσφυγες αφήνουν συχνά πίσω τους προσωπικά τους αντικέιμενα
Η διάσχιση του Έβρου είναι πιο ασφαλής αλλά ο ποταμός κρύβει ακόμα κινδύνους.
Οικογένειες που ζουν στην ελληνική πλευρά του ποταμού αναφέρουν ότι είναι πολύ συχνό φαινόμενο να βλέπουν μετανάστες να διασχίζουν τη γη τους. Αυτές οι αγροτικές κοινότητες πολύ συχνά ανοίγουν τις πόρτες τους και προσφέρουν φαγητό και νερό σε όσους το χρειάζονται. Μερικές φορές σώζουν κυριολεκτικά ζωές.
Μια παγωμένη χειμωνιάτικη μέρα, μία ομάδα αγροτών που ψάρευε κατά μήκος του ποταμού εντόπισε έναν νεαρό Πακιστανό βρεγμένο και επικίνδυνα παγωμένο. «Ο καημένος ήταν τόσο βρεγμένος. Έτρεμε και δεν μπορούσε να μιλήσει» λέει ο Τάσος Σαλικυριάκης, 43, κάτοικος κοντά στον ποταμό.
Ένας αγρότης έδωσε στον Πακιστανό άντρα το μπουφάν του, ένας άλλος του έδωσε ένα παντελόνι και κάποιος άλλος ένα ζευγάρι κάλτσες. Τον έβαλαν στο αυτοκίνητό τους για να ζεσταθεί. Ο Πακιστανός νιώθοντας χαμένος ζήτησε ένα τσιγάρο.
«Δεν σταμάτησε να μας ευχαριστεί μετά από αυτό. Μας αγκάλιαζε που του παρέχαμε ρούχα.» λέει ο Σαλικυριάκης. «Του δώσαμε καινούρια ρούχα και του είπαμε ότι τον ντύσαμε γαμπρό».
Οι άντρες ήταν έτοιμοι να φύγουν όταν ο νεαρός μετανάστης, με σπαστά αγγλικά, τους είπε ότι υπήρχαν κι άλλοι άνθρωποι στον ποταμό. Αμέσως οι αγρότες κάλεσαν τους συνοριοφύλακες, που άναψαν μια φωτιά για να περιθάλψουν τους παγωμένους -και τρομαγμένους- μετανάστες και να τους μοιράσουν ζεστά και στεγνά ρούχα.
Τους καλοκαιρινούς μήνες οι περισσότεροι θάνατοι μεταναστών οφείλονται σε πνιγμό. Τον χειμώνα, ο μεγαλύτερος κίνδυνος είναι η υποθερμία, λέει ο ιατροδικαστής παθολόγος Παυλίδης.
«Όταν οι άνθρωποι διασχίζουν τον ποταμό και φτάνουν στην όχθη, νομίζουν ότι είναι ασφαλείς επειδή τα χειρότερα πέρασαν. Τις περισσότερες φορές βρίσκουν καταφύγιο σε εγκαταλελειμένες φάρμες για να περάσουν την νύχτα, κοιμούνται με τα βρεγμένα ρούχα και δεν ξυπνούν ποτέ» λέει ο Παυλίδης.
Είναι ακριβώς αυτές οι περιπτώσεις που προκαλούν ανατριχίλα στην Πόπη Λαζαρίδη, βοηθό στο νεκροτομείο. Ένας πατέρας, μια μητέρα και ο γιος τους πέρασαν τον Έβρο τον χειμώνα. Η μητέρα, της οποίας τα άκρα είχαν παγώσει, δεν μπορούσε να περπατήσει άλλο, οπότε ο πατέρας τους άφησε και πήγε να φέρει βοήθεια.
Η Πόπη Λαζαρίδη, βοηθός στο νεκροτομείο
Όταν όμως επέστρεψε δεν μπορούσε να τους βρει. Όταν τελικά τους εντόπισαν, ήταν και οι δύο νεκροί. Είναι το χειρότερο που έχει δει η Λαζαρίδη στην εργασία της.
«Δεν υπάρχει κάτι χειρότερο από ένα παιδί που πρέπει να μείνει με την νεκρή μητέρα του έξω στο κρύο τη νύχτα», λέει. «Έκλαιγα για τρεις μέρες μετά από αυτή την περίπτωση. Προσευχόμουν στο Θεό και ήλπιζα το αγόρι να πέθανε πριν τη μητέρα του.»
Όλα τα μη ταυτοποιημένα σώματα στην περιοχή εξετάζονται στο Γενικό Νοσοκομείο Αλεξανδρούπολης, της πλησιέστερης μεγάλης πόλης στο πέρασμα του ποταμού. Δείγμα DNA συλλέγεται και φυλάσσεται σε μια εθνική DNA βάση δεδομένων.
Το σώμα του Μπασίρ -του 18χρονου που προσπάθησε να διασχίσει κολυμπώντας τον ποταμό- ήταν ανάμεσα σε αυτά που εξετάστηκαν από τον Παυλίδη. Κράτησε δείγμα DNA και καταχώρισε τον αριθμό του εφήβου για την περίπτωση που η οικογένειά του τον αναζητούσε ποτέ.
Τρεις μήνες αργότερα ένας άντρας απευθύνθηκε στην Διεύθυνση Αναζητήσεων του Ελληνικού Ερυθρού Σταυρού προσπαθώντας να βρει το γιο του. Με την υποστήριξη της Διεθνούς Επιτροπής του Ερυθρού Σταυρού (ICRC), οι Έλληνες αξιωματούχοι πήραν δείγμα DNA που ταίριαξε με τον Μπασίρ.
Η επιβεβαίωση του θανάτου ενός αγνοούμενου μέλους της οικογένειας είναι πάντα μια τραγική κατάληξη, λέει ο Jan Bikker, περιφερειακός ειδικός πραγματογνώμονας της ICRC. «Αλλά τουλάχιστον η οικογένεια μπόρεσε να βάλει τέλος στην αγωνία της και να έχει ένα μέρος να θρηνήσει τον χαμένο τους γιο. Αυτό είναι το πρώτο βήμα στο μακρύ ταξίδι για την επούλωση των πληγών.»
Δυστυχώς δεν έχουν όλες οι περιπτώσεις τέτοια κατάληξη. Από το 2000 έως το 2017 βρέθηκαν 352 πτώματα στην περιοχή, αλλά μόνο τα 105 ταυτοποιήθηκαν. Οι μετανάστες μπορεί να μην φέρουν τα έγγραφά τους και συχνά αποσπώνται από την ομάδα με την οποία ταξιδεύουν, καθιστώντας έτσι δύσκολο να συλλεγούν πληροφορίες για αυτούς. Αποσυντεθιμένα σώματα περιπλέκουν περαιτέρω την διαδικασία ταυτοποίησης.
Τα μη ταυτοποιημένα σώματα φυλάσσονται στα ψυγεία του νοσοκομείου Αλεξανδρούπολης για έως τέσσερις μήνες. Αν δεν ταυτοποιηθούν ως τότε, μεταφέρονται στο Σιδηρό, ένα χωριό 65 χλμ βόρεια της Αλεξανδρούπολης, για να ταφούν από τον μουφτή του χωριού, καθώς πολλοί μετανάστες προέρχονται από χώρες με ως επί το πλείστον μουσουλμανικό πληθυσμό.
Η ομάδα των ειδικών πραγματογνωμόνων της ICRC στην Ελλάδα βοηθά τις αρχές όχι μόνο στην κατάλληλη ταυτοποίηση των νεκρών μεταναστών αλλά για να εξασφαλίσει την αρμόζουσα διαχείριση και την αξιοπρεπή ταφή.
«Τα σώματα των ανθρώπων που αποβιώνουν κατά τη διάσχιση του ποταμού ή αμέσως μετά, συχνά παραμένουν μη ταυτοποιημένα για ένα μεγάλο διάστημα και οι συγγενείς δεν γνωρίζουν τι συνέβη στα μέλη των οικογενειών τους. Η τύχη τους παραμένει αβέβαιη αλλά οι άνθρωποι έχουν το δικαίωμα να γνωρίζουν» λέει ο Bikker. «Όταν συλλέγονται τα σώματα είναι σημαντικό να ταυτοποιούνται και να θάβονται με αξιοπρεπή τρόπο και έτσι ώστε να μπορούν να αναγνωριστούν και να εντοπιστούν αργότερα.»
Τα προσωπικά αντικείμενενα των προσφύγων προσφέρουν ένα τρόπο ταυτοποίησης
Οι Έλληνες κάτοικοι κοντά στον Έβρο είναι εξοικειωμένοι με τους κινδύνους κατά τη μετανάστευση. Αν και συχνά μοιράζουν δωρεάν φαγητό και ρούχα, μερικές φορές αναλαμβάνουν το θλιβερό καθήκον να οργανώσουν μια κηδεία.
Μια οικογένεια που διέφυγε τον τρόμο της βίας στο Χαλέπι της Συρίας, πέρασε τον ποταμό με τα τέσσερα παιδιά τους τον Νοέμβριο του 2015, θυμάται ο κάτοικος της περιοχής Άκης Αρμπαρζανής. Η οικογένεια πλήρωσε $20,000 σε διακινητές για να τους φέρει στην Ελλάδα.
Γύρω στις 10μ.μ. εκείνη τη νύχτα του Νοέμβρη, η οικογένεια περπατούσε στις σιδηροδρομικές γραμμές κοντά στον ποταμό όταν ένα τρένο πλησίασε. Η τετράχρονη κόρη της οικογένειας παραπάτησε όταν περνούσε το τρένο, το οποίο τη χτύπησε στο κεφάλι.
«Η οικογένεια έτρεξε στο χωριό που ήμασταν» λέει ο Αρμπαρζανής. «Έκλαιγαν και ούρλιαζαν, προσπαθώντας να εξηγήσουν τι συνέβη.»
Διασώστες προσπάθησαν ανεπιτυχώς να επαναφέρουν το παιδί. Οι κάτοικοι βοήθησαν να καλυφθούν τα έξοδα της κηδείας. Οι Σύριοι έχουν πλεον εγκατασταθεί στην Γαλλία, αλλά επιστρέφουν μερικές φορές στον Έβρο για να επισκεφθούν τον τάφο του παιδιού τους, απόδειξη της ισχυρής επιθυμίας των οικογενειών όχι απλά να ξέρουν την τύχη κάποιου αγαπημένου προσώπου, αλλά να ξέρουν και το τελικό μέρος ανάπαυσής του.
Γίνονται κάποια βήματα στην Ελλάδα για την ανάπτυξη ενός νομικού πλαισίου καλύτερα εφοδιασμένου για να συντονίζει τη διαχείριση των μη ταυτοποιημένων σωμάτων. Η ICRC βοηθά στη διαχείριση των αγνώστου ταυτότητας νεκρών δωρίζοντας μια μονάδα καταψύκτη, σακούλες περισυλλογής σωμάτων και DNA kits για να ενισχύσει τον Δρ. Παυλίδη και την ομάδα του.
«Άνθρωποι αποδρούν από τον πόλεμο και την φτώχεια αναζητώντας ασφάλεια και μια καλύτερη ζωή, αλλά πολλοί βρίσκουν μόνο τον θάνατο» λέει ο Bikker. «Μέσα από τη δουλειά μας προσπαθούμε τουλάχιστον να αποκαταστήσουμε την αξιοπρέπεια και τον σεβασμό που τους αρμόζει.»
