Ο πραγματικός Μάρτιν Λούθερ Κινγκ

Πε­νή­ντα χρό­νια πριν, στις 4 Απρί­λη του 1968, ο Μάρ­τιν Λού­θερ Κινγκ δο­λο­φο­νού­νταν στο Μέμ­φις. Πέ­θα­νε στο­χο­ποι­η­μέ­νος από το FBI (με τον δια­βό­η­το διοι­κη­τή του Έντ­γκαρ Χού­βερ να έχει πραγ­μα­τι­κή εμ­μο­νή ενα­ντί­ον του), εγκα­τα­λειμ­μέ­νος από τους πα­λιούς συ­νο­μι­λη­τές του στο Δη­μο­κρα­τι­κό Κόμμα και από αρ­κε­τούς από τους πα­λιούς συ­νο­δοι­πό­ρους του στο Κί­νη­μα για τα Πο­λι­τι­κά Δι­καιώ­μα­τα. Κι όμως, οι πο­λι­τι­κοί επί­γο­νοι όλων αυτών «τι­μούν» τον Δρα Κινγκ κάθε χρόνο. Στην πραγ­μα­τι­κό­τη­τα τι­μούν έναν «αγιο­ποι­η­μέ­νο» Μάρ­τιν Λού­θερ Κινγκ, κομ­μέ­νο και ραμ­μέ­νο στα μέτρα του συ­στή­μα­τος. Ποιος ήταν όμως ο πραγ­μα­τι­κός Μάρ­τιν Λού­θερ Κινγκ;

Ο μαύ­ρος ιε­ρέ­ας από την Ατλά­ντα απο­τέ­λε­σε κε­ντρι­κή φυ­σιο­γνω­μία του κι­νή­μα­τος των μαύ­ρων για ισό­τη­τα και πο­λι­τι­κά δι­καιώ­μα­τα. Ενε­πλά­κη σε αυτό από τα πρώτα του βή­μα­τα, το 1955, όταν η άρ­νη­ση της Ρόζα Παρκς να πα­ρα­χω­ρή­σει την μπρο­στι­νή θέση της σε λευκό επι­βά­τη στο λε­ω­φο­ρείο πυ­ρο­δό­τη­σε το μποϊ­κο­τάζ των λε­ω­φο­ρεί­ων του Μο­ντ­γκό­με­ρι. Ένας αγώ­νας που κρά­τη­σε 385 μέρες, στον οποίο ο Κινγκ ηγή­θη­κε (με τί­μη­μα την πυρ­πό­λη­ση του σπι­τιού του και τη σύλ­λη­ψή του) και ο οποί­ος κα­τέ­λη­ξε σε μια νίκη που τερ­μά­τι­ζε τον φυ­λε­τι­κό δια­χω­ρι­σμό στα λε­ω­φο­ρεία. Αυτή η νίκη ενέ­πνευ­σε αντί­στοι­χες δρά­σεις πο­λι­τι­κής ανυ­πα­κο­ής από μαύ­ρους ακτι­βι­στές σε όλο τον αμε­ρι­κα­νι­κό Νότο ενά­ντια στους φυ­λε­τι­κούς δια­χω­ρι­σμούς (π.χ. με κα­τα­λή­ψεις και κα­θι­στι­κές δια­μαρ­τυ­ρί­ες σε χώ­ρους «μόνο για λευ­κούς»), ενώ με­τέ­τρε­ψε τον Μάρ­τιν Λού­θερ Κινγκ σε πα­νε­θνι­κής εμ­βέ­λειας ηγέτη του νέου κι­νή­μα­τος.

Το 1957 ίδρυ­σε το Συ­νέ­δριο Νό­τιας Χρι­στια­νι­κής Ηγε­σί­ας (Southern Christian Leadership Conference, SCLC), μια ορ­γά­νω­ση για τα πο­λι­τι­κά δι­καιώ­μα­τα που θα έπαι­ζε ση­μα­ντι­κό ρόλο σε μια σειρά αγώ­νες σε πολ­λές πε­ριο­χές του Νότου τα επό­με­να χρό­νια. Η SCLC πί­στευε σε «μη βί­αιες» κι­νη­το­ποι­ή­σεις, που θα απο­κά­λυ­πταν το ρα­τσι­σμό στο Νότο, θα κέρ­δι­ζαν τη συ­μπά­θεια του κό­σμου και θα οδη­γού­σαν την ομο­σπον­δια­κή κυ­βέρ­νη­ση σε δια­πραγ­μα­τεύ­σεις στις οποί­ες θα επι­λύ­ο­νταν τα ζη­τή­μα­τα. Ήταν ένα δί­κτυο «επαγ­γελ­μα­τιών ακτι­βι­στών», που εμ­φα­νί­ζο­νταν σε κάθε πόλη και χωριό όπου υπήρ­χε το­πι­κός αγώ­νας για να πα­ρέ­χουν ηγε­σία.

Τον Αύ­γου­στο του 1963 πραγ­μα­το­ποι­ή­θη­κε μία από τις κο­ρυ­φαί­ες κι­νη­το­ποι­ή­σεις του Κι­νή­μα­τος για τα Πο­λι­τι­κά Δι­καιώ­μα­τα και η πιο διά­ση­μη στιγ­μή του Μάρ­τιν Λού­θερ Κινγκ: η Πο­ρεία στην Ουά­σινγ­κτον, όταν μπρο­στά σε ένα τε­ρά­στιο κοινό που συ­νέρ­ρευ­σε την πρω­τεύ­ου­σα από κάθε γωνιά της χώρας, ο Μάρ­τιν Λού­θερ Κινγκ έβγα­λε τον λόγο που έγινε διά­ση­μος με τη φράση «I have a dream…».

Μετά το 1965, και αφού πέ­ρα­σε ο Νόμος για τα Πο­λι­τι­κά Δι­καιώ­μα­τα που κα­ταρ­γού­σε τη ρα­τσι­στι­κή νο­μο­θε­σία που επι­βί­ω­νε στις πο­λι­τεί­ες του Νότου, ο Μάρ­τιν Λού­θερ Κινγκ θα αφο­σιω­νό­ταν σε αγώ­νες που θα επι­χει­ρού­σαν να επι­βά­λουν την εφαρ­μο­γή της νο­μο­θε­σί­ας, με τις ίδιες ακρι­βώς τα­κτι­κές: μη βί­αιες κι­νη­το­ποι­ή­σεις, που αντι­μέ­τω­πες με τη ρα­τσι­στι­κή βία είτε των Αρχών είτε των ακρο­δε­ξιών ορ­γα­νώ­σε­ων, θα πί­ε­ζαν την ομο­σπον­δια­κή κυ­βέρ­νη­ση να πα­ρέμ­βει για να επι­βά­λει το νόμο.

Σε αυτήν τη δια­δρο­μή, ο Μάρ­τιν Λού­θερ Κινγκ βρι­σκό­ταν στη με­τριο­πα­θή πτέ­ρυ­γα του κι­νή­μα­τος. Η δογ­μα­τι­κή προ­σή­λω­ση στη «μη βία» ερ­χό­ταν σε αντί­φα­ση με την οργή χι­λιά­δων μαύ­ρων που βί­ω­ναν την κα­τα­στο­λή και έβρι­σκαν έμπνευ­ση στο σύν­θη­μα «By any means necessary» (Mε οποιο­δή­πο­τε ανα­γκαίο μέσο) ενός άλλου μαύ­ρου ηγέτη, του Μάλ­κολμ Χ. Ανά­με­σά τους ακόμα και ακτι­βι­στές της μα­ζι­κής ορ­γά­νω­σης SNCC (Φοι­τη­τι­κή Μη Βίαιη Συ­ντο­νι­στι­κή Επι­τρο­πή), που είχε ξε­κι­νή­σει με πολύ με­τριο­πα­θέ­στε­ρους στό­χους. Η SNCC επι­χεί­ρη­σε να εκλέ­ξει μαύ­ρους αντι­προ­σώ­πους στο Συ­νέ­δριο των Δη­μο­κρα­τι­κών στην Ατλά­ντα. Ο πρό­ε­δρος Τζόν­σον αρ­νή­θη­κε να απο­δε­χτεί τους μαύ­ρους συ­νέ­δρους, ενώ η αστυ­νο­μία διέ­λυ­σε τη συ­γκέ­ντρω­ση της SNCC έξω από το συ­νε­δρια­κό κέ­ντρο. Μέσα από τέ­τοιες εμπει­ρί­ες ρι­ζο­σπα­στι­κο­ποι­ή­θη­καν πολ­λοί αγω­νι­στές, με εμ­βλη­μα­τι­κό τον Στό­ου­κλι Κάρ­μαϊκλ, που έγινε υπο­στη­ρι­κτής του συν­θή­μα­τος της «Μαύ­ρης Δύ­να­μης» και επι­κρι­τής του Μάρ­τιν Λού­θερ Κινγκ. Η πρα­κτι­κή των «επαγ­γελ­μα­τιών ακτι­βι­στών» της SCLC να εμ­φα­νί­ζο­νται επι­τό­που για να προ­σφέ­ρουν «ηγε­σία» δε­χό­ταν κρι­τι­κή από ακτι­βι­στές που επι­κε­ντρώ­νο­νταν στη συ­στη­μα­τι­κή προ­σπά­θεια να ανα­δει­χθούν νέες, το­πι­κές ηγε­σί­ες. Η ίδια η με­γα­λειώ­δης Πο­ρεία στην Ουά­σινγ­κτον «αυ­το­λο­γο­κρί­θη­κε» έπει­τα από πιέ­σεις του προ­έ­δρου Λί­ντον Τζόν­σον ως προς τον τόνο της και το ύφος της, κά­νο­ντας τον Μάλ­κολμ Χ να μι­λή­σει καυ­στι­κά για «φάρσα της Ουά­σινγ­κτον».

Δεν ήταν απλώς η «μη βία» το ζή­τη­μα της αντι­πα­ρά­θε­σης μέσα στο κί­νη­μα, αλλά η πο­λι­τι­κή στρα­τη­γι­κή στην οποία αυτή λο­γο­δο­τού­σε: μια μο­νο­θε­μα­τι­κό­τη­τα γύρω από τη νο­μο­θε­σία για τους μαύ­ρους, που απέ­κλειε κάθε πο­λι­τι­κή γε­νί­κευ­ση και κρι­τι­κή «για να μη δια­τα­ρα­χθούν οι σχέ­σεις με την κυ­βέρ­νη­ση», η λο­γι­κή του «λό­μπινγκ» στο Δη­μο­κρα­τι­κό Κόμμα, με τον Μάρ­τιν Λού­θερ Κινγκ να επι­χει­ρεί να «πεί­σει» την κυ­βέρ­νη­ση και να λει­τουρ­γεί ως δια­με­σο­λα­βη­τής ανά­με­σα σε αυτήν και τη λαϊκή οργή («πρέ­πει να μου δώ­σε­τε κά­ποιες νίκες για να μπο­ρέ­σω να συ­νε­χί­σω να κη­ρύτ­τω»).

Αυτές τις πτυ­χές της ζωής και της δρά­σης του Μάρ­τιν Λού­θερ Κινγκ, που αφο­ρούν αυ­τα­πά­τες και πα­θο­γέ­νειες που αντι­με­τώ­πι­σαν όλα τα κοι­νω­νι­κά κι­νή­μα­τα στην Αμε­ρι­κή δια­χρο­νι­κά, φρο­ντί­ζουν να υπερ­το­νί­ζουν ως αρε­τές οι Δη­μο­κρα­τι­κοί πο­λι­τι­κοί στις ΗΠΑ. Κό­ντρα σε αυτές τις πτυ­χές ανα­πτύ­χθη­καν ρι­ζο­σπα­στι­κό­τε­ρες δυ­νά­μεις, όπως το κί­νη­μα της «Μαύ­ρης Δύ­να­μης» και το Κόμμα των Μαύ­ρων Παν­θή­ρων.

Όμως, εξε­τά­ζο­ντας συ­νο­λι­κά τη ζωή και τη δράση του Μάρ­τιν Λού­θερ Κινγκ, αξί­ζει κα­νείς να στα­θεί στο πόσο «με­τριο­πα­θής» ήταν αυτή η πτέ­ρυ­γα και σε ποιο κί­νη­μα συμ­με­τεί­χε. Κι εδώ βρί­σκε­ται η πρώτη λα­θρο­χει­ρία όσων «αγιο­ποιούν» τον Δρα Κινγκ.

Ο Μάρ­τιν Λού­θερ Κινγκ δεν κή­ρυτ­τε τη μη βία «από άμ­βω­νος». Ήταν στην πρώτη γραμ­μή κι­νη­το­ποι­ή­σε­ων που αντι­με­τώ­πι­ζαν την πιο σκλη­ρή κα­τα­στο­λή και επι­θέ­σεις της Κου Κλουξ Κλαν. Συ­νε­λή­φθη 29 φορές από το κρά­τος που σή­με­ρα «τι­μά­ει» το μή­νυ­μά του. Οι κα­μπά­νιες «εγ­γρα­φής μαύ­ρων στους εκλο­γι­κούς κα­τα­λό­γους» είχαν εμ­φα­νώς με­τριο­πα­θή προ­σα­να­το­λι­σμό. Αλλά γί­νο­νταν αντι­με­τω­πί­ζο­ντας τις ορδές της ΚΚΚ και των σκυ­λιών της αστυ­νο­μί­ας. Τα όσα είχε να πει ο ίδιος ο Μάρ­τιν Λού­θερ Κινγκ για τη στάση με την οποία αντι­με­τω­πι­ζό­ταν τότε ακόμα και η «μη βίαιη» πο­λι­τι­κή ανυ­πα­κοή απα­ντούν και στις ση­με­ρι­νές επι­κρί­σεις απέ­να­ντι στα κι­νή­μα­τα. Σε γράμ­μα του από τη φυ­λα­κή του Μπέρ­μιγ­χαμ τον Απρί­λη του 1963 έλεγε:

«Έφτα­σα στο δυ­στυ­χές συ­μπέ­ρα­σμα ότι το εμπό­διο στην πο­ρεία του νέ­γρου προς την ελευ­θε­ρία … είναι ο με­τριο­πα­θής λευ­κός … που μό­νι­μα λέει “συμ­φω­νώ με τους στό­χους σου, αλλά δεν μπορώ να συμ­φω­νή­σω με τις με­θό­δους άμε­σης δρά­σης” … που μό­νι­μα συμ­βου­λεύ­ει το νέγρο να πε­ρι­μέ­νει για μια “πιο ευ­νοϊ­κή εποχή”».

Ο Μάρ­τιν Λού­θερ Κινγκ μπο­ρεί να υπήρ­ξε με­τριο­πα­θής με τα μέτρα της με­γά­λης δε­κα­ε­τί­ας του ’60 και να δέ­χτη­κε δί­καιες κρι­τι­κές γι’ αυτό από τους ρι­ζο­σπά­στες μαύ­ρους ηγέ­τες της επο­χής του, αλλά υπήρ­ξε ακραία ρι­ζο­σπά­στης με τα μέτρα εκεί­νων που σή­με­ρα επι­χει­ρούν να τον «ξε­δο­ντιά­σουν» για να τον αγιο­ποι­ή­σουν.

Αλλά η πλευ­ρά της ιστο­ρί­ας που ξε­χνιέ­ται κυ­ρί­ως είναι η δια­δρο­μή ρι­ζο­σπα­στι­κο­ποί­η­σης του ίδιου του Μάρ­τιν Λού­θερ Κινγκ όταν βρέ­θη­κε μπρο­στά στα αδιέ­ξο­δα των πα­λιό­τε­ρων αυ­τα­πα­τών του.

Κομ­βι­κό ρόλο έπαι­ξαν δύο γε­γο­νό­τα.

Το ένα αφο­ρού­σε την υλική ανι­σό­τη­τα που βί­ω­ναν οι μαύ­ροι στο «φι­λε­λεύ­θε­ρο» Βορρά, που τον έπει­σε ότι η νο­μι­κή ισό­τη­τα για την οποία αγω­νι­ζό­ταν στον ρα­τσι­στι­κό Νότο δεν αρ­κού­σε για να αντι­με­τω­πί­σει το πρό­βλη­μα στη ρίζα του. Όταν σε μια ομι­λία του γιου­χα­ΐ­στη­κε από μαύ­ρους νε­ο­λαί­ους, σχο­λί­α­σε:

«Για 12 χρό­νια, εγώ και άλλοι σαν εμένα υπο­στη­ρί­ξα­με ζω­η­ρές υπο­σχέ­σεις προ­ό­δου … Τους κά­λε­σα να έχουν πίστη στην Αμε­ρι­κή και τη λευκή κοι­νω­νία. Οι ελ­πί­δες τους εκτο­ξεύ­τη­καν. Τώρα απο­δο­κί­μα­ζαν γιατί ένιω­σαν ότι ήμα­σταν ανί­κα­νοι να εκ­πλη­ρώ­σου­με τις υπο­σχέ­σεις μας. Απο­δο­κί­μα­ζαν γιατί τους κα­λέ­σα­με να έχουν πίστη σε αν­θρώ­πους που απο­δεί­χθη­καν ανα­ξιό­πι­στοι».

Το δεύ­τε­ρο αφο­ρού­σε τον πό­λε­μο στο Βιετ­νάμ, ένα ζή­τη­μα για το οποίο έμενε σιω­πη­λός για να μη «δια­τα­ρά­ξει» τη συ­νερ­γα­σία του με τον πρό­ε­δρο Τζόν­σον. Ακρι­βώς έναν χρόνο πριν από τη δο­λο­φο­νία του, ο Μάρ­τιν Λού­θερ Κινγκ έβγα­λε έναν άλλο λόγο, λι­γό­τε­ρο γνω­στό από το «I have a dream…» αλλά πολύ πιο σπου­δαίο. Στις 4 Απρί­λη του 1967, σε πεί­σμα των πιέ­σε­ων των πα­λιών «με­τριο­πα­θών» συ­νο­δοι­πό­ρων του, απο­φά­σι­σε να σπά­σει τη σιωπή του για τον πό­λε­μο στο Βιετ­νάμ.

Σε αυτή την ιστο­ρι­κή ομι­λία, ο Κινγκ έκανε όλες τις «συν­δέ­σεις» που το Δη­μο­κρα­τι­κό Κόμμα δεν ήθελε να κάνει. Κα­τήγ­γει­λε τον πό­λε­μο κα­ταρ­χήν ως ενά­ντιο στα συμ­φέ­ρο­ντα των φτω­χών, μιας και απορ­ρο­φού­σε πό­ρους που δεν πή­γαι­ναν σε κοι­νω­νι­κά προ­γράμ­μα­τα. Τον συ­νέ­δε­σε με το ρα­τσι­σμό:

«Βλέ­που­με νέ­γρους και λευ­κούς να σκο­τώ­νουν και να πε­θαί­νουν μαζί για ένα έθνος που δεν θα τους βάλει στα ίδια σχο­λεία…». Ήταν η ίδια χρο­νιά που ο Μο­χά­μεντ Άλι αρ­νού­νταν τη στρά­τευ­ση δη­λώ­νο­ντας ότι «κα­νέ­νας Βιετ­κόνγκ δεν με απο­κά­λε­σε ποτέ νέγρο…».

Σε μια κο­ρυ­φαία ρη­το­ρι­κή του στιγ­μή, συ­νέ­δε­σε την κρι­τι­κή στον πό­λε­μο με την πίεση να κα­τα­δι­κά­σει τη βία των μαύ­ρων εξε­γέρ­σε­ων: «Δεν θα μπο­ρού­σα ποτέ να υψώσω τη φωνή μου ενά­ντια στη βία των κα­τα­πιε­σμέ­νων στα γκέτο, αν δεν μι­λή­σω πρώτα ανοι­χτά για εκεί­νον που ασκεί τη με­γα­λύ­τε­ρη βία στον κόσμο σή­με­ρα: την ίδια μου την κυ­βέρ­νη­ση».

Η ομι­λία του έγινε γνω­στή ως «Πέρα από το Βιετ­νάμ…», από μια απο­στρο­φή του λόγου του, πριν αρ­χί­σει να γε­νι­κεύ­ει για το άδικο του πο­λέ­μου και τον «αντε­πα­να­στα­τι­κό» ρόλο των ΗΠΑ διε­θνώς… Αυτή του η ομι­λία προ­κά­λε­σε τους πα­λιούς του «φί­λους». Το πε­ριο­δι­κό «TIME» που έναν χρόνο πριν τον είχε ανα­κη­ρύ­ξει «πρό­σω­πο της χρο­νιάς», τώρα του έκανε πρω­το­σέ­λι­δη επί­θε­ση γιατί «απο­προ­σα­να­το­λί­ζει από το στόχο του», χα­ρα­κτη­ρί­ζο­ντάς τον «ανί­δεο». Εκα­τόν εξή­ντα οχτώ εφη­με­ρί­δες τού επι­τέ­θη­καν για την «κα­τα­στρο­φή της χρη­σι­μό­τη­τάς του στον σκοπό του», την «αυ­το­κα­τα­στρο­φι­κή πα­ρέμ­βα­ση στην εξω­τε­ρι­κή πο­λι­τι­κή», το «ανα­κά­τε­μα δύο προ­βλη­μά­των που είναι δια­κρι­τι­κά και χω­ρι­στά»… Κατ’ ιδίαν, ο ίδιος ο πρό­ε­δρος Τζόν­σον ανα­ρω­τή­θη­κε εξορ­γι­σμέ­νος «τι προ­σπα­θεί να μου κάνει αυτός ο γα­μη­μέ­νος νέ­γρος;». Σύ­ντο­μα οι «φι­λε­λεύ­θε­ροι» του Δη­μο­κρα­τι­κού Κόμ­μα­τος διέ­κο­ψαν κάθε σχέση και στή­ρι­ξη στον Μάρ­τιν Λού­θερ Κινγκ και τις προ­σπά­θειές του…

Την ίδια χρο­νιά, ο Μάρ­τιν Λού­θερ Κινγκ έγρα­ψε το βι­βλίο «Πώς προ­χω­ρά­με από εδώ και πέρα;», στο οποίο ανέ­πτυσ­σε τις ιδέες του για την οι­κο­νο­μι­κή ισό­τη­τα. Σε αυτόν τον «ύστε­ρο» και καλά κρυμ­μέ­νο Μάρ­τιν Λού­θερ Κινγκ ανή­κουν δια­τυ­πώ­σεις όπως η πα­ρα­κά­τω:

«Μια μέρα πρέ­πει να ανα­ρω­τη­θού­με: “Γιατί υπάρ­χουν σα­ρά­ντα εκα­τομ­μύ­ρια φτω­χοί στην Αμε­ρι­κή;”. Κι αν ανα­ρω­τη­θείς γι’ αυτό, αρ­χί­ζεις να ανα­ρω­τιέ­σαι για το οι­κο­νο­μι­κό σύ­στη­μα, για την ανα­δια­νο­μή του πλού­του. Όταν ανα­ρω­τιέ­σαι γι’ αυτό, αρ­χί­ζεις να αμ­φι­σβη­τείς την κα­πι­τα­λι­στι­κή οι­κο­νο­μία…».

Αυτές τις ιδέες ο Μάρ­τιν Λού­θερ Κινγκ επι­χεί­ρη­σε να κάνει πράξη. Λίγο πριν δο­λο­φο­νη­θεί, σχε­δί­α­ζε να ορ­γα­νώ­σει μια «Πο­ρεία των Φτω­χών» στην Ουά­σινγ­κτον, για να απαι­τή­σει το κοι­νω­νι­κό «αντί­στοι­χο» του νόμου για τα πο­λι­τι­κά δι­καιώ­μα­τα. Στο Μέμ­φις, όπου δο­λο­φο­νή­θη­κε, είχε βρε­θεί για να υπο­στη­ρί­ξει μια απερ­γία μαύ­ρων ερ­γα­ζο­μέ­νων.

Η με­τά­βα­ση του ίδιου προς το ρι­ζο­σπα­στι­σμό της επο­χής έμει­νε στη μέση από τη δο­λο­φο­νία του. Αλλά η δο­λο­φο­νία του σή­μα­νε και το ορι­στι­κό τέλος της επιρ­ρο­ής των πα­λιό­τε­ρων «με­τριο­πα­θών» ιδεών του στη μαύρη κοι­νό­τη­τα. Με το άκου­σμα της εί­δη­σης, ξέ­σπα­σαν εξε­γέρ­σεις μαύ­ρων σε πάνω από 100 πό­λεις σε όλες τις ΗΠΑ. Το κα­λο­καί­ρι του 1968, χι­λιά­δες νέοι σε δε­κά­δες πό­λεις έσπευ­δαν στις γραμ­μές του μα­χη­τι­κού, αντι­κα­πι­τα­λι­στι­κού Κόμ­μα­τος των Μαύ­ρων Παν­θή­ρων. Το οποίο θα έπαιρ­νε τη σκυ­τά­λη και θα έγρα­φε τις δικές του ηρω­ι­κές σε­λί­δες στην ιστο­ρία του κι­νή­μα­τος για την απε­λευ­θέ­ρω­ση των μαύ­ρων. Αλλά αυτή είναι μια άλλη ιστο­ρία…

*Ανα­δη­μο­σί­ευ­ση από την Ερ­γα­τι­κή Αρι­στε­ρά