του Μάριου Αυγουστάτου
Ίνγκμαρ Μπεργκμαν (14 Ιουλίου 1918 – 30 Ιουλίου 2007): ένας οξυδερκέστατος ανατόμος της ανθρώπινης ψυχής. Κάθε ταινία του ήταν καλλιτεχνικό γεγονός αναμενόμενο απ’ όλον τον πλανήτη. Ο χαρακτηρισμός αριστούργημα ακολουθούσε κάθε νέα του ταινία και από κριτικούς και από το κοινό. Παράλληλα, ήταν απίστευτα εργατικός και παραγωγικός σκηνοθέτης.
Στο σύνολο του έργου του εμφανίζεται μια συνεχής ερώτηση, που επί το πλείστον αφήνει σ’ εμάς την απάντηση, σχετικά με την ανθρώπινη ύπαρξη, την παρουσία ή απουσία κάποιας ανώτερης δύναμης, κάποιου θεού. Η αγωνία της έλλειψης επικοινωνίας, η ασάφεια και η διπροσωπία της ανθρώπινης φύσης, η μοναξιά χωρίς πιθανότητες υπερβάσεως σε ένα κόσμο γεμάτο υποκρισία και προσποίηση, η σιωπή και η ντροπή των πιο «ηθικών», είναι σταθερά στοιχεία, σχεδόν σε κάθε του ταινία. Επίσης κεντρικά του θέματα ήταν η ανάλυση και ανάδειξη των διαπροσωπικών σχέσεων και, τελικά, η αναζήτηση του νοήματος της ζωής.
Επηρρεασμένος αρχικά από προκάτοχους του σκανδιναβούς κινηματογραφιστές (Στίλλερ, Σγιόστρομ, Ντράγιερ) και βαθιά επηρεασμένος από την σκέψη των Κίρκεγκωρ και Μπερντιάεφ, όπως και από τον υπαρξισμό και τις ψυχαναλυτικές θεωρίες (Φρόυντ, Γιούνγκ), ο Μπέργκμαν δίνει βάρος όχι τόσο στην κοινωνία ή στην ιστορία, όσο στο ίδιο το άτομο και τις αντιφάσεις του. Ίσως γι’ αυτό τα πιο χαρακτηριστικά έργα του είναι αρκετά σκληρά, αλλά πάντα αληθινά. Κατά τη γνώμη μου, αποτελούν ευγενή δοκίμια για το «ρόλο» του ανθρώπου σ’ έναν συνολικά αλλοτριωμένο κόσμο.
Από τα μέσα της δεκαετίας του 1960 και μετά εγκαταλείπει σταδιακά τη χρήση «βαρύγδουπων» συμβολισμών και αλληγοριών που κυριαρχούσαν σε παλαιότερες ταινίες του (Η Έβδομη Σφραγίδα, Άγριες φράουλες, Η τριλογία της Σιωπής) και περνά σε περισσότερο λιτές σκηνοθεσίες, επικεντρώνοντας κυρίως στην προσπάθεια του ανθρώπου να γνωρίσει του εαυτό του.
Σε αντίθεση με τους περισσότερους μεγάλους σκηνοθέτες που τήρησαν αρνητική στάση απέναντι στην τηλεόραση, σκηνοθέτησε πολλές τηλεοπτικές διασκευές θεατρικών έργων, αλλά και σειρές ή ταινίες για την τηλεόραση, θεωρώντας την τηλεόραση ως ένα «λαϊκό» μέσο, που έχει εν δυνάμει πρόσβαση σε κάθε νοικοκυριό…
Ο Μπέργκμπαν μιλώντας για τον εαυτό του είπε : «Υπάρχει πάντα μια διαρκής πάλη μέσα μου, ανάμεσα στην ανάγκη μου να καταστρέψω και στη θέλησή μου να ζήσω. Κι αυτό δημιουργεί μία εσωτερική ένταση που κυριαρχεί και στον τρόπο που δημιουργώ και στην υλική μου ύπαρξη. Κάθε πρωί ξυπνώ με μια καινούργια οργή, μια καινούργια καχυποψία, μια καινούργια λαχτάρα για τη ζωή».
Προτεινόμενες και κορυφαίες ταινίες του Μπέργκμαν (που επιδέχονται πολλαπλές θεάσεις και επαναπροσδιορισμούς):
Άγριες φράουλες, Έβδομη σφραγίδα, Περσόνα, Κραυγές και ψίθυροι, το Αυγό του Φιδιού (από τις λιγότερο γνωστές του, για την άνοδο και εγκαθίδρυση του Ναζισμού στη Γερμανία), Φθινοπωρινή σονάτα, Φάννυ και Αλέξανδρος, Σκηνές από ένα γάμο, Μέσα από τον σπασμένο καθρέφτη.
157