Ο κορονοϊός έχει «εισβάλει» στη ζωή μας και έχει κατακλύσει τον δημόσιο διάλογο. Η ταχύτητα όμως που χαρακτηρίζει τα πολύ σημαντικά γεγονότα γύρω από τον ιό δεν σημαίνει πως έστω και καθυστερημένα δεν θα έπρεπε να σχολιάσουμε όσα συνέβησαν το ακριβώς προηγούμενο διάστημα στην Ελλάδα, κυρίως γύρω από το μεταναστευτικό ζήτημα και τον τρόπο με τον οποίο τα ΜΜΕ τα κάλυψαν. Το ότι η επικαιρότητα «επιβάλλει» να μιλάμε για τον κορωνοϊό δεν σημαίνει πως όσα έγιναν ή γίνονται θα χάνονται στη λήθη.Εξάλλου, η «μάσκα προστασίας» από τα fake news και την στοχευμένη πληροφορία που σκοπό έχει να χειραγωγήσει την κοινή γνώμη και διοχετεύεται μέσα από τα ΜΜΕ είναι σήμερα περισσότερο απαραίτητη από ποτέ. Τη στιγμή που γράφονται αυτές οι γραμμές η συνομωσιολογια γύρω από ένα ζήτημα Υγείας που έχει κοστίσει και θα κοστίσει χιλιάδες ζωές καλά κρατεί.. το ίδιο και η κρατική προσπάθεια βιοπολιτικού χειρισμού της πανδημίας εκ μέρους του κράτους/κρατών.
Τι ακούσαμε
– «Δεν υπάρχει κανένας Σύριος, είναι όλοι Αφγανοί, Πακιστανοί και Ιρακινοί»
– «Είναι προφανές πως μιλάμε για μια προσπάθεια εισβολής στη χώρα μας»
– «Είναι κρίμα αυτοί οι άνθρωποι να γίνονται πιόνια του Ερντογάν»
– «Οι αμαρτωλές ΜΚΟ πρέπει κάποια στιγμή να ελεγχθούν για το ρόλο τους»
– «Φοράνε περούκες για να μοιάζουν με γυναίκες και να περάσουν τα σύνορα»
Αν μπορούσαμε κάπως να συνοψίσουμε το μεγαλύτερο μέρος του δημόσιου διαλόγου γύρω από το μεταναστευτικό ζήτημα των ημερών μας, αρκούν οι παραπάνω πέντε φράσεις. Τις ακούσαμε στην τηλεόραση και τα ραδιόφωνα, τις διαβάσαμε στα sites, τις είδαμε στα πρωτοσέλιδα των εφημερίδων. Κάποτε οι μετανάστες ήταν «λαθραίοι» και «παράνομοι», τώρα έγιναν «εισβολείς» και «πιόνια». Κάποτε η εθνικότητα έπαιζε ρόλο καλωσορίσματος (μιας και στη Συρία είχε πόλεμο και έπρεπε να πουλάμε ευαισθησία), τώρα παίζει ρόλο για να σε διαολοστείλουν. Κάποτε οι ΜΚΟ έγιναν η αφορμή για να απορροφηθεί ένα άνεργο και ενεργό εργατικό δυναμικό και να μπουν ζεστά λεφτά στα ταμεία του κράτους, τώρα οι ΜΚΟ έγιναν «αμαρτωλές». Κάποτε θα ρωτούσαμε «πού είναι οι εικόνες με τους μετανάστες να φοράνε περούκες;», τώρα απλώς δεχόμαστε σαν είδηση ένα fake news… μιας εικόνας με περούκες στο έδαφος.
Καλό θα ήταν λοιπόν να επιχειρήσουμε μια μικρή εξήγηση αυτής της επικοινωνιακής στάσης από πλευράς των περισσοτέρων Μέσων Μαζικής Ενημέρωσης.
Εισβολή
Πληκτρολογώντας κανείς τη λέξη «εισβολή» στη μηχανή αναζήτησης της Google, θα παρατηρήσει το εξής.
Πρώτη σε αναζήτηση είναι η έννοια της λέξης εισβολής, ορίζεται ως εισβολή από το Βικιλεξικό: «1) η επίθεση ενός όγκου εχθρικών δυνάμεων που περνούν τα σύνορα και μπαίνουν σε μια χώρα με σκοπό τη λεηλασία ή τη μόνιμη κατάκτηση (π.χ. Η εισβολή του Αττίλα στην Κύπρο το 1974) – 2) η αιφνίδια και ορμητική είσοδος σε ένα χώρο (π.χ. Εισβολή αποστράτων στο Άμυνας – Διαμαρτυρία για τις συντάξεις * Χρειάστηκε η παρέμβαση του αρχηγού ΓΕΣ για να απομακρυνθούν) – 3) (πληροφορική) η μη εξουσιοδοτημένη είσοδος σε ένα δίκτυο υπολογιστών (π.χ. εισβολή στους διακομιστές της εταιρείας Χ χτες από ομάδα χάκερ) – 4) (μεταφορικά) η εισβολή ξένων λέξεων στο νεοελληνικό λεξιλόγιο».
Να λοιπόν ποια είναι και η έννοια που υιοθετήθηκε άκριτα και πλήρως από το σύνολό των συστημικών ΜΜΕ για να περιγράψουν την κατάσταση στον Έβρο. Έτσι, κάποιος, με μια σύντομη αναζήτηση στις ελληνικές ειδησεογραφικές ιστοσελίδες, θα εντοπίσει με σχετική ευκολία εκατοντάδες άρθρα με τίτλους όπως «Έβρος ώρα μηδέν: H υποκινούμενη “εισβολή” απέτυχε – Ο υβριδικός πόλεμος μόλις άρχισε», «Σε συναγερμό οι αρχές για να αποτρέψουν “εισβολή» μεταναστών – Ενισχύονται οι δυνάμεις της ΕΛΑΣ στον Εβρο», καθώς και το tag «Εισβολή» του iefimerida.gr. Σε αυτό το τελευταίο, όταν μπει κάποιος θα δει ειδήσεις με τίτλους όπως: «Νέα εισβολή της Τουρκίας στη Συρία -Τέσσερις νεκροί Τούρκοι στρατιώτες από πυρά των δυνάμεων του Ασαντ», «Θεσσαλονίκη: Ληστεία σε βενζινάδικο -Εισέβαλαν από τη τζαμαρία και άρπαξαν την ταμειακή» και «Εισβολή του Ρουβίκωνα στο πολιτικό γραφείο του Γιάννη Βρούτση».
Όπως βλέπουμε δηλαδή στο tag «Εισβολή» του iefimerida.gr, τα τρία αυτά θέματα ταυτίζονται πλήρως με τις τρεις ερμηνείες που δίνει στη λέξη «εισβολή» το Βικιλεξικό. Σε αυτό το tag, δεν θα βρούμε κανένα θέμα που να αφορά τα όσα εκτυλίχθηκαν και εκτυλίσσονται στον Έβρο (και τα νησιά του Βορειοανατολικού Αιγαίου) τις τελευταίες μέρες. Κανένα απολύτως. Παρότι το iefimerida.gr γράφει συνεχώς τη λέξη «εισβολή» για τα θέματα που άπτονται του μεταναστευτικού, ωστόσο στο αντίστοιχο tag δεν θα βρούμε κανένα από αυτά. Άγνοια για τη σημασία της λέξης; Λάθος του SEO που κοστίζει κλικς; Ή συνειδητή λάθος χρήση του όρου «εισβολή» για τη δημιουργία εντυπώσεων;
Το iefimerida.gr είναι απλώς ένα παράδειγμα. Η συντριπτική πλειοψηφία των ελληνικών Μέσων υιοθέτησε τη λέξη «εισβολή» για τα όσα διαδραματίζονται στον Έβρο συντασσόμενη πλήρως με τη «γραμμή» της Κυβέρνησης, η οποία επίσης μιλούσε για προσπάθεια εισβολής των μεταναστών και των προσφύγων στη χώρα.
Ερωτήματα κοινής λογικής όπως «Συνιστά εισβολή σε μια χώρα η προσπάθεια άοπλων ανθρώπων να περάσουν τα σύνορα;», «Γιατί μιλάμε τώρα για εισβολή και δεν χρησιμοποιούσαμε πάντα τη λέξη αυτή;», «Μήπως είναι περίεργο που από την πρώτη στιγμή Κυβέρνηση και ΜΜΕ μιλούσαν ταυτόχρονα για εισβολή;», «Είναι δημοσιογραφικά σωστό να χρησιμοποιούνται ακριβώς οι ίδιες λέξεις των non papers της Κυβέρνησης για να περιγράψουν μια κατάσταση ακόμα και αν η πραγματικότητα δεν είναι αυτή;», θα μείνουν αναπάντητα και από τα ίδια τα Μέσα αλλά και από όσους επιλέγουν ακόμα να ενημερώνονται σχεδόν αποκλειστικά από αυτά.
Επιθέσεις
Τα όσα συνέβησαν στον Έβρο και τα νησιά, μας έφεραν αντιμέτωπους ξανά με τη βία. Μια ακροδεξιά βία που δεν είναι πρωτόγνωρη, όπως δεν είναι πρωτόγνωρο το ότι στράφηκε εναντίον των συναδέλφων μας και έγινε με τις ευλογίες από… πληναδέλφους όλων μας.
Δεν είναι βέβαια η πρώτη φορά που συμβαίνει κάτι τέτοιο το τελευταίο διάστημα. Θύμα ακροδεξιάς βίας ήταν και τον περασμένο Ιανουάριο ο Θωμάς Ιακόμπι, Γερμανός δημοσιογράφος της Deutsche Welle και ανταποκριτής γαλλόφωνων μέσων, στο Σύνταγμα, την ώρα που κάλυπτε το συλλαλητήριο μίσους ενάντια στους μετανάστες.
Από εκείνη τη στιγμή μέχρι και σήμερα, ακόμα τρεις συνάδελφοι έπεσαν θύματα της ακροδεξιάς βίας. Για ακόμη μια φορά, κάποιοι συνάδελφοί μας που επέλεξαν να κάνουν τα αυτονόητα, δηλαδή να βρίσκονται στην πρώτη γραμμή και να ενημερώνουν χωρίς fake news και κυβερνητική Γραμμή, βρέθηκαν απροστάτευτοι και έγιναν στόχος των «αγανακτισμένων πολιτών» ή ορθότερα των ακροδεξιών σκουπιδιών.
«[…] Επειδή είδαν ότι κρατούσα κινητό τηλέφωνο στο χέρι φαντάστηκαν ότι τους βιντεοσκοπούσα και στράφηκαν εναντίον μου. Τους είπα ότι είμαι δημοσιογράφος και ότι δεν βιντεοσκοπώ αλλά δεν πρόλαβα να συζητήσω περισσότερο, με προπηλάκισαν, μου πήραν το κινητό και με χτύπησαν. Στη συνέχεια ένας εξ αυτών, εξέφρασε μεταμέλεια για την ένταση, μου έπιασε την κουβέντα και μου εξέφρασε τη δυσαρέσκειά για τον τρόπο που τα μέσα ενημέρωσης παρουσιάζουν το θέμα της κρίσης στον Έβρο. Μετά από αυτό αποχώρησα για να μην έχω περισσότερους μπελάδες και πήγα στο νοσοκομείο Διδυμοτείχου για μια τυπική εξέταση η οποία έδειξε μώλωπες και θλαστικά τραύματα. […]», αναφέρει σε καταγγελία του ο δημοσιογράφος του CNN Greece, Κώστας Πλιάκος.
«Έχοντας προχωρήσει από το μπλοκ της αστυνομίας, δύο άνδρες με στρατιωτικές ενδύσεις και κουκούλες πλησίασαν το αυτοκίνητο στο οποίο επέβαινα εγώ και ένας ακόμη συνάδελφός μου», κατήγγειλε στο documentonews.gr ο φωτορεπόρτερ Αλέξανδρος Σταματίου.
«Έριξαν τις φωτογραφικές μου μηχανές στο νερό. Με χτύπησαν και με κλότσησαν δυνατά», κατήγγειλε στο Twitter ο φωτορεπόρτερ Michael Trammer.
Fake News
H πρόσφατη έρευνα «Digital News Report 2019» του Reuters, έδειξε αυτό που όλοι ξέρουμε: στην Ελλάδα, η εμπιστοσύνη στα μέσα ενημέρωσης είναι η χαμηλότερη στην ΕΕ. Αυτό που έχει ωστόσο ιδιαίτερη σημασία στην έρευνα του Reuters είναι ότι ακόμη και μεγάλα sites ανακυκλώνουν fake news στο βωμό της προσέλκυσης όσο το δυνατόν περισσότερων κλικς. Παρότι στενάχωρη, αυτή η συμπεριφορά πολλών ελληνικών ιστοσελίδων αιτιολογείται από το ότι η Ελλάδα είναι μία από τις τρεις χώρες, μεταξύ των 37 χωρών τις οποίες περιέλαβε η έρευνα, στις οποίες η ενημέρωση μέσω των social media ξεπερνά τη ενημέρωση μέσω της τηλεόρασης. Αν σε αυτό προσθέσουμε και την τρομερά συρρικνωμένη δυναμική των εφημερίδων, καταλαβαίνουμε πως τα social media είναι τα κυρίαρχα Μέσα από τα οποία ενημερώνεται η πλειοψηφία των πολιτών αυτής της χώρας.
Ωστόσο, τα social media είναι και ο κατεξοχήν τόπος όπου δημοσιεύονται, αναπαράγονται και αποκτούν υπόσταση «αλήθειας» διάφορα δημοσιεύματα για γεγονότα που είτε δεν έγιναν ποτέ, είτε συνέβησαν παλαιότερα, είτε παρουσιάζονται με εντελώς λάθος τρόπο. Δημοσιεύματα δηλαδή που χαρακτηρίζουμε ως fake news.
Ένα από αυτά παρουσίασε ο Νίκος Ευαγγελάτος στην εκπομπή του στο νέο MEGA, με τα μωρα των μεταναστών στον Έβρο που δήθεν εκτίθενται από τους γονείς τους στη φωτιά για να εμφανίζονται δακρυσμένα στις κάμερες. Παρότι είναι (;) γνωστό ότι η φωτιά διασπά τα στοιχεία των δακρυγόνων και ανακουφίζει, ο Νίκος Ευαγγελάτος, τα parapolitika.gr και άλλα sites επέλεξαν να διαστρεβλώσουν πλήρως τα γεγονότα, μέσα σε ένα κλίμα τρομοϋστερίας και εθνικής «ομοψυχίας» κατά της «εισβολής» των… μεταναστών.
Ο Νίκος Μάνεσης, παρουσιαστής τηλεοπτικής εκπομπής στον ALPHA, αποφάσισε να μας τηλεμεταφέρει στο παρελθόν και να μας δείξει εικόνες του 2015 από την Ειδομένη ως σημερινές στον Έβρο. Απολογήθηκε δημόσια, έβγαλε ανακοίνωση παραίτησης και… συνεχίζει κανονικά στη θέση του. Βέβαια, η εικόνα που δημοσίευσε ο Μάνεσης, «έπαιξε» πολύ στο Twitter εκείνες τις ημέρες, πράγμα που δεν δικαιώνει μόνο όσα δημοσιεύτηκαν στην έρευνα του Reuters, αλλά φανερώνει και με τον πλέον κωμικοτραγικό τρόπο πως πολλά από τα ΜΜΕ στην Ελλάδα δεν προβαίνουν καν στην ελάχιστη δυνατή προσπάθεια ταυτοποίησης και διασταύρωσης των γεγονότων. Εξαιτίας του «θορύβου» που σηκώθηκε στη σφαίρα των social media, ο Μάνεσης εξαναγκάστηκε να απολογηθεί δημόσια και αυτή είναι μία από τα λίγες ελπιδοφόρες στιγμές μιας εξαιρετικά ζοφερής πραγματικότητας.
Το πρόβλημα με τα fake news είναι όμως βαθύτερο. Πλέον, δεν μιλάμε για λάθη και παραλείψεις που συμβαίνουν πάνω στο φόρτο εργασίας, αλλά για συνειδητή προσπάθεια διαστρέβλωσης της πληροφορίας. Και αυτό δεν αφορά μόνο τα fake news των τηλεοπτικών εκπομπών, αλλά το γεγονός πως η συντριπτική πλειοψηφία των ΜΜΕ επιδόθηκε σε μια άνευ ορίων υιοθέτηση της κρατικής γραμμής περί πολέμου των Τούρκων με πολλά fake news. Ότι δηλαδή οι Τούρκοι διασπείρουν fake news, όπως για παράδειγμα για τους νεκρούς στον Έβρο. Ενώ ακόμη και μέχρι πρόσφατα, υπήρξαν δημοσιεύματα, όπως του Μιχάλη Ιγνατίου στο ethnos.gr, που έκαναν λόγο για fake news των New York Times σχετικά με την ύπαρξη μυστικού κέντρου κράτησης μεταναστών στον Έβρο. Δηλαδή, αρκετοί συνάδελφοί μας συντάχθηκαν πλήρως με την κρατική προπαγάνδα που εξαρχής κατηγορούσε την Τουρκία για τη διασπορά fake news ενώ η ίδια έδινε Γραμμή στα ελληνικά Μέσα σχετικά με το τι θα παίζουν και τι όχι. Και κανείς δεν αναρωτήθηκε πως χάθηκαν τόσες ειδήσεις.
Μία γεύση για το τι ακριβώς συνέβαινε στον Έβρο, μας δίνει ο συνάδελφος Αλέξανδρος Σταματίου στην ΕΦ.ΣΥΝ.: «Τη δεύτερη μέρα βρέθηκα στο χωριό Καστανιές. Εκεί, ήταν «παρατεταγμένοι» οι δημοσιογράφοι που περίμεναν μια κυρία «αρμόδια» εκπρόσωπο ενός υπουργείου, για να τους κάνει «ξενάγηση» με πουλμανάκια στα σύνορα για να φωτογραφίσουν τις στημένες εικόνες που όλοι βλέπαμε στους δέκτες μας». Αν απορείτε γιατί πουθενά δεν διαβάσατε κάτι τέτοιο, δεν χρειάζεται να απορείτε πια. Ήταν δεδομένο εξαρχής πως τα όσα βλέπαμε στον Έβρο θα είχαν μία και μόνο ερμηνεία, την κρατική. Δεν χωρούσε αμφιβολία για αυτό.
Φυσικά, αυτή η στρατηγική στην επικοινωνία δεν αφορούσε μόνο τα ιδιωτικά sites και εφημερίδες, αλλά και την κρατική πλατφόρμα διάδοσης της πληροφορίας, την ίδια την ΕΡΤ, η οποία έχει εδώ και μήνες ως επικεφαλής των τέως Διευθυντή Επικοινωνίας του Πρωθυπουργού, Κωνσταντίνο Ζούλα.. Όπως αναφέρει σε καταγγελία της η ΠΟΣΠΕΡΤ: «Για άλλη μια φορά επιβεβαιώνονται οι καταγγελίες μας εναντίον της διορισμένης από τον πρωθυπουργό εντολοδόχου του διοίκησης της ΕΡΤ. Σήμερα τα ξημερώματα η διοίκηση Ζούλα – Γαμπρίτσου, σε συνεργασία με τον γενικό διευθυντή ειδήσεων Καφαράκη και άλλους “αρμόδιους”, αφού απέτυχε να “συμμορφώσει προς τα υποδείξεις” αφ΄ ενός τη συνάδελφο δημοσιογράφο Σπυριδάκη, προϊσταμένη του σταθμού της ΕΡΤ Αιγαίου και αφετέρου τη συνάδελφό της δημοσιογράφο Τζινέλη , κατέβασαν το δυσάρεστο για την κυβέρνηση ρεπορτάζ στο οποίο περιγράφονταν τα τελευταία γεγονότα στη Λέσβο. Αμέσως μετά φοβούμενοι και άλλες τέτοιες περιπτώσεις “ανυπακοής” στις… εντολές ,επέβαλλαν σε όλους τους συντάκτες της ΕΡΤ στην περιφέρεια μια ηλεκτρονικού τύπου λογοκρισία, μπλοκάροντάς τους τη δυνατότητα να δημοσιεύουν ειδήσεις από την περιφέρεια στην ιστοσελίδα της ΕΡΤ ελεύθερα και χωρίς διευθυντικό «φιλτράρισμα» και… διορθώσεις.Η εντολή που δόθηκε στους προϊστάμενους των περιφερειακών σταθμών και στους συναδέλφους δημοσιογράφους ήταν ξεκάθαρη, “εάν έχετε οποιοδήποτε κείμενο προς δημοσίευση θα το στέλνετε στο email του προιστάμενου ενημέρωσης στην Αθήνα και αυτός θα κάνει τις ανάλογες ενέργειες”». Καταλαβαίνουμε λοιπόν πως η διαχείριση της πληροφορίας σχετικά με το μεταναστευτικό, αποτελούσε μια κορυφαία κρατική επιλογή ώστε να αναπαράγονται μόνο όσα θέλει η ίδια η κυβέρνηση.
Κάποια προτάγματα σαν ένα μικρός οδηγός
Καλούμαστε λοιπόν, μέσα σε μια συνεχώς μεταβαλλόμενη πραγματικότητα, να υπενθυμίσουμε κάποια απλά πράγματα.
- Πρώτον, τα σύνορα να είναι πάντα ανοιχτά για τους μετανάστες και όλοι τους να εφοδιάζονται με τα απαραίτητα χαρτιά για να μεταβούν στις χώρες που θέλουν.
- Δεύτερον, οι συνάδελφοι που βρίσκονται σε τέτοιες καταστάσεις θα πρέπει να προσπαθούν να αναδείξουν τα αίτια που κάποιοι άνθρωποι ξεριζώνονται, να συνομιλούν μαζί τους και να τους ακούν.
- Τρίτον, βλάπτει σοβαρά την υγεία και τη νοημοσύνη μας η ηθελημένη προσπάθεια πολλών συναδέλφων να μετατραπούν σε Γραφείο Τύπου τους κράτους.
- Τέταρτον, αμφισβητήστε οποιαδήποτε είδηση δεν αναφέρει πηγή, δεν έχει οπτικοακουστικό συνοδευτικό αποδεικτικό υλικό που να ταιριάζει με την περιγραφή της είδησης.
- Πέμπτον, αμφισβητήστε οποιαδήποτε είδηση είναι πολύ καλή, πολύ κακή, πολύ εξωφρενική ή πολυ απίθανη για να είναι αληθινή. Ιδίως όταν τέτοιου είδους ειδήσεις τις βρίσκεται μόνο σε blogs, σε sites με γελοιοδέστατα ονόματα ή σε χρήστες και groups του facebook που επικαλούνται ως πηγές φίλους, γνωστούς, ξαδέρφια κλπ.
- Έκτον, ψάξτε να δείτε που αλλού έχει δημοσιευθεί. Αν έχει δημοσιευτεί σε κάποιο Μέσο που αποδεδειγμένα τηρεί κανόνες δημοσιογραφικής δεοντολογίας και όχι δημοσιογραφικού εντυπωσιασμού.
Αυτοί είναι μερικοί απλοί κανόνες μιντιακής αυτοπροστασίας που είναι χρήσιμο να γίνουν καθημερινή συνήθεια για να μην γίνουμε μερικά ακόμα εύκολα clicks σε καμπάνιες παραπληροφόρησης.
86
