Προδημοσίευση από το βιβλίο του Δημήτρη Χριστόπουλου «Αν το προσφυγικό ήταν πρόβλημα, θα είχε λύση», εκδόσεις Πόλις, το οποίο από σήμερα βρίσκεται στα βιβλιοπωλεία.Προδημοσίευση από το βιβλίο του Δημήτρη Χριστόπουλου «Αν το προσφυγικό ήταν πρόβλημα, θα είχε λύση», εκδόσεις Πόλις, το οποίο από σήμερα βρίσκεται στα βιβλιοπωλεία
Η Ισλανδία δεν έχει μετανάστες· ούτε πρόσφυγες. Δεν βοηθάει ούτε ο καιρός, ούτε η θέση της στη μέση του Ατλαντικού. H γεωγραφική απομόνωση της χώρας συνεπάγεται μια μοναδική πληθυσμιακή ομοιογένεια που επιτρέπει τη συναγωγή ώς και γενετικά ασφαλών συμπερασμάτων. Στ’ αλήθεια μοναδικό!
Η Ελλάδα όμως, εκεί που βρίσκεται, τι σχέση έχει με την Ισλανδία; Η Ελλάδα των «δύο ηπείρων και των πέντε θαλασσών», το «σταυροδρόμι τριών ηπείρων», το «σταυροδρόμι των πολιτισμών», της Εγγύς Ανατολής με τη Δύση, του μεσογειακού Νότου με τη βαλκανική ενδοχώρα, ποτέ δεν θα μπορούσε να διεκδικήσει τις δάφνες της ισλανδικής μοναξιάς, ούτε να γίνει εργαστήρι γενετικής. Από την Ελλάδα πέρασε πολύς κόσμος, και θα περάσει κι άλλος. Ή είσαι ή δεν είσαι πέρασμα.
Δεν γίνεται να αντιλαμβάνεσαι τον εαυτό σου ως την εσχατιά της Δύσης, δεν μπορεί να υπερηφανεύεσαι πως είσαι η μητρόπολη των Βαλκανίων, από τις κοντινότερες χώρες του κόσμου στην Αφρική, η πρώτη (ή δεύτερη, ανάλογα με το πού τοποθετεί κανείς την Τουρκία) στο διάβα της Ασίας προς την Ευρώπη, και να περιμένεις ότι οι πληθυσμοί που μετακινούνται θα σε αφήσουν στην ησυχία σου. Δεν γίνονται αυτά τα πράγματα.
«Σταυροδρόμι», «όριο», «πέρασμα»: όλες αυτές οι λέξεις υποδηλώνουν πόσο βαθιά ριζωμένη στη σκέψη μας είναι η αντίληψη περί ελληνικής μοναδικότητας. Εύλογα, ώς έναν βαθμό. Η χώρα αποτελεί μια μοναδική ψηφίδα μέσα στα δυναμικά, αλληλοδιαπλεκόμενα και συνδεδεμένα με πολλαπλά νήματα σταυροδρόμια της λεκάνης της Ανατολικής Μεσογείου.
Για αυτόν ακριβώς τον λόγο το ελληνικό κράτος, από την ίδρυσή του κιόλας, τον 19ο αιώνα, έχει γνωρίσει μείζονες μετακινήσεις πληθυσμών. Είτε ως αφετηρία είτε ως τελικός προορισμός είτε ως σημείο διέλευσης, η ελληνική επικράτεια υπήρξε τόπος ετερόκλητων πληθυσμιακών κινήσεων που εξ αντικειμένου βρίσκονται στην αφετηρία κοινωνικών, πολιτικών και δημογραφικών μεταβολών, ενίοτε πολύ σημαντικών στη μακρά διάρκεια. Κι όμως, με εξαίρεση την ανταλλαγή πληθυσμών, οι μετακινήσεις αυτές, από γεννήσεως του κράτους ώς το τέλος του Ψυχρού Πολέμου, είναι καταχωνιασμένες στο ντουλάπι της εθνικής λήθης…
Αν κανείς σταθεί μπροστά σε έναν χάρτη που απεικονίζει τις πληθυσμιακές μετακινήσεις από και προς την Ελλάδα, θα ζαλιστεί από τα τόξα που δείχνουν αυτά τα ατελείωτα πηγαινέλα. Σήμερα, λοιπόν, ένα ακόμα παρόμοιο τόξο αναπτύσσεται προς την Ελλάδα, την ίδια στιγμή που ένα δεύτερο τόξο οδηγεί από την Ελλάδα της κρίσης προς τη Δύση.
(…)
Σε μια περίοδο που οι πληθυσμιακές μετακινήσεις δαιμονοποιούνται, η απάντηση δεν είναι να εξωραΐζονται. Το να δούμε το προσφυγικό-μεταναστευτικό στο ιστορικό του βάθος είναι ο μόνος τρόπος για να αντιληφθούμε τι συμβαίνει σήμερα. Οφείλουμε να εντάξουμε στο ιστορικό και γεωγραφικό της πλαίσιο τη συγκυρία που ζούμε, απομαγεύοντας τη μοναδικότητά της· απομυθοποιώντας την, παρά την ένταση και τα πάθη που αναγκαστικά προκαλεί.
(…)
Ποιος ορίζεται «πρόσφυγας» και «μετανάστης», τόσο ως σημαίνον στον δημόσιο λόγο όσο και ως νομικοπολιτικό περιεχόμενο; Σήμερα, σχεδόν έναν αιώνα μετά την ανταλλαγή πληθυσμών του 1923, εξακολουθούμε να ονομάζουμε «πρόσφυγες» ανθρώπους εγκατεστημένους στην Ελλάδα για τρεις ολόκληρες γενιές. Κι έχει πλέον θετικό πρόσημο το να δηλώνει κάποιος «πρόσφυγας» διωγμένος από την Τουρκία το 1922. Κάποτε δεν ήταν καθόλου έτσι.
Μα και μεταξύ των προσφύγων από την Τουρκία υπήρχαν βαθύτατες διαφοροποιήσεις. Υστερα ήρθαν οι «πολιτικοί πρόσφυγες» του Εμφυλίου. Σήμερα έρχονται οι «πρόσφυγες» από τη Συρία. Νέα ομάδα, ίδια λέξη. Σημασία έχει ότι οι ίδιοι όροι χρησιμοποιούνται για εντελώς διαφορετικές ομάδες. Διαφορετικά σημαινόμενα για το ίδιο σημαίνον. Οι όροι έχουν την ιστορία τους, την κληρονομιά τους και το βάθος τους. Πάντως, καινούργιοι δεν είναι! Τον Δεκέμβριο του 1923 η «Βραδυνή» έκανε λόγο για «Αφγανιστούπολι», λόγω της παρουσίας των Μικρασιατών προσφύγων, ενώ εκατό χρόνια αργότερα η φοβία του Αφγανού ειδικά είναι πιο διαδεδομένη από ποτέ.
Από την άλλη, ώς τη δεκαετία του ’80, «μετανάστης» δεν ήταν άλλος από τον Ελληνα απόδημο. Στη δεκαετία του ’90, μετανάστες έγιναν μεμιάς οι Αλβανοί κι οι άλλοι Βαλκάνιοι. Σήμερα, είκοσι πέντε χρόνια μετά, η λέξη σβήστηκε γι’ αυτούς τους ανθρώπους – και την έσβησαν κι οι ίδιοι. Μία γενιά ήταν αρκετή ώστε να ξεχαστεί ποιοι ήταν κάποτε οι μετανάστες. Τώρα είναι οι άλλοι, οι καινούργιοι: αυτοί που δεν είναι σαν τους προηγούμενους. Διότι «είναι έγχρωμοι», «είναι μουσουλμάνοι», «δεν θέλουν να μείνουν εδώ», «δεν θέλουν να ενσωματωθούν», και πάει λέγοντας.
Ως διά μαγείας ξεχνιέται τι συνέβη στην Ελλάδα τη δεκαετία του ’90 με τους Αλβανούς, και το παρελθόν εξωραΐζεται ως ιδανικό. Οι πρόσφυγες του ’22; Αδέλφια μας, κι ας τους είχε η μισή Ελλάδα εις το πυρ το εξώτερον, σε όλη τη διάρκεια του Μεσοπολέμου. Οι Αλβανοί; Νοικοκύρηδες κι ενταγμένοι· τα καλύτερα παιδιά! Κάποιοι όμως θυμόμαστε τη δεκαετία του ’90 απέναντι στους Αλβανούς. Κι αυτοί τη θυμούνται, μολονότι θα ήθελαν να την ξεχάσουν. Αν λοιπόν θέλεις να ξεχάσεις κάτι, για να το αντικαταστήσεις με κάτι «νέο», απλώς το σβήνεις. Η μνήμη γίνεται λήθη και το «νέο» πρωτόφαντο.
Ετσι, τα πάντα θεωρούνται ως πρωτοφανή. Η ανιστόρητη αυτή λογική έχει διαποτίσει τον τρόπο με τον οποίο η κρατική μηχανή αντιμετωπίζει την προσφυγική παρουσία: ως μια παρένθεση πριν από την επιστροφή στην κανονικότητα. Ποια κανονικότητα, όμως; Στη γεωγραφική θέση στην οποία βρίσκεται η Ελλάδα, δεν μπορεί στα σοβαρά να ελπίζει ότι θα «γλιτώσει» τις ροές μεταναστών και προσφύγων. Σε όσο άσχημη κατάσταση και αν βρίσκεται –πάντα, στο προβλέψιμο μέλλον, εννοείται– θα υπάρχουν, κυρίως στα νότια και στα ανατολικά της, άλλες κοινωνίες για τις οποίες η ελληνική, είτε ως τράνζιτ είτε ως προορισμός, θα μοιάζει απείρως πιο ελκυστική.
Το πρόβλημα, το πραγματικά και οδυνηρά καινούργιο στοιχείο σήμερα, έχει να κάνει με τον νέο πολιτικό χάρτη της Ευρώπης και τη θέση της Ελλάδας σε αυτόν. Το καινούργιο σήμερα είναι ότι οποιαδήποτε προσπάθεια να βελτιωθεί η κατάσταση των μεταναστών και των προσφύγων στο ελληνικό έδαφος, είτε πρόκειται για συνθήκες κράτησης είτε για συνθήκες ένταξης εν γένει, εκλαμβάνεται από τον καχύποπτο, ενίοτε ξενόφοβο και ακόμα συχνότερα κυνικό Βορρά ως μια επιτυχημένη άσκηση του μαθητευόμενου buffer state.
Ιδού η επιτομή του ελληνικού προσφυγικού αδιεξόδου σήμερα.
Πηγή: https://www.efsyn.gr
