Αγαπώντας χωρίς αυταπάτες – Η ζωή και το έργο του Γιάνους Κόρτσακ

Μιλούσα για τον Κόρτσακ στα μαθήματά μου και σε ομιλίες μου κάθε φορά που ήθελα να δείξω ποιο είναι το απόλυτο πρότυπο του αλληλέγγυου ανθρώπου. Πολλές φορές είπα και έγραψα, όπως και τώρα στον πρόλογό μου: «Ως ανεπανάληπτο παράδειγμα ηρωικού ανθρώπου καταγράφεται στην Ιστορία της Παιδαγωγικής ο Γιάνους Κόρτσακ, ο οποίος από την εποχή που ήμουν ακόμη φοιτητής αποτελεί για μένα το απόλυτο πρότυπο παιδαγωγού κι ανθρώπου».

Αφιέρωσε τη ζωή του στα παιδιά. Μοιράστηκε με τα Εβραιόπουλα του ορφανοτροφείου τη ζωή στο γκέτο της Βαρσοβίας, ενώ μπορούσε να το αποφύγει, όταν αυτά μεταφέρθηκαν εκεί. Και όταν ήρθε η διαταγή να μεταφερθούν στο Άουσβιτς, έμεινε μαζί τους, ενώ και πάλι μπορούσε να το αποφύγει, στάθηκε κοντά τους στη πορεία προς τους θαλάμους αερίων και βρήκε μαζί τους τον θάνατο.

Ο Bruno Bettelheim έγραψε γι’ αυτόν: «Στην Τρεμπλίνκα το μνημείο για τους 840.000 δολοφονημένους Εβραίους αποτελείται από μεγάλους βράχους που σηματοδοτούν την περιοχή στην οποία πέθαναν. Αυτοί οι βράχοι δεν φέρουν άλλες επιγραφές εκτός από το όνομα της πόλης ή της χώρας από την οποία κατάγονταν τα θύματα. Μόνο σ’ έναν βράχο είναι χαραγμένο το όνομα ενός ανθρώπου. Λέει: «Janusz Korczak (Henryk Goldszmit) και τα παιδιά». Αυτός, πιστεύω, είναι ο τρόπος που θα ήθελε να τον θυμούνται τώρα: ως τον πιο αφοσιωμένο φίλο των παιδιών».

Από τις πολλές βιογραφίες του Κόρτσακ που υπάρχουν επέλεξα εκείνη που έγραψε η Edith Biewend (1923-2005). Κυκλοφόρησε το 1974 και ήταν η πρώτη βιογραφία του που διάβασα. Ήταν έντονη η εντύπωση που μου προκάλεσε, επειδή η συγγραφέας άλλαξε την ηρωική εικόνα, που είχα φτιάξει με βάση όσα θεωρούσα ότι αποτελούν αυτονόητα χαρακτηριστικά κάθε ήρωα. Δεν διαπίστωσα να μην ίσχυε κάτι από αυτά που γνώριζα μέχρι τότε και τον έκαναν ήρωά μου, αλλά ο Κόρτσακ, αυτό περιέγραφε με αγάπη και θαυμασμό η Biewend, ήταν και κάτι άλλο: άνθρωπος με αμφιβολίες για τις πράξεις του, υποχρεωμένος πολύ συχνά να καταπολεμάει την κατάθλιψη για να μπορεί να ανταποκριθεί στις ανάγκες των παιδιών, πληγωμένος από τον φθόνο συνανθρώπων του, πάντα με χάπια στην τσέπη του, για ν’ αυτοκτονήσει σε περίπτωση που δεν θα άντεχε πια. Γενικά είδα έναν άνθρωπο με αδυναμίες, που δεν φανταζόμουν ότι μπορεί να έχει ένας άνθρωπος, ο οποίος επέλεξε συνειδητά να ζήσει όλη του τη ζωή με τέτοιο τρόπο, ώστε η επιλογή της αυτοθυσίας στο τέλος να θεωρείται σχεδόν αυτονόητη. Με τα χρόνια κατέληξα, ότι αυτή η βιογραφία είναι η πιο κατάλληλη για την πρώτη γνωριμία με τον Κόρτσακ. Ταιριάζει στη δική του λογική, αφού για εκείνον οι αφηγήσεις είναι καλές και χρήσιμες, όταν οδηγούν σε προβληματισμό και περισυλλογή.

Δυο λόγια για τη σειρά που ξεκινά με αυτό το βιβλίο. Οι «Παιδαγωγοί της Αλληλεγγύης» είναι άτυπη συσσωμάτωση πολιτών (άτυπη οργάνωση) που αποσκοπεί στην υπεράσπιση της ανθρώπινης αξιοπρέπειας μέσα από πράξεις ανιδιοτελούς αλληλεγγύης. Γεννήθηκε στο πλευρό των προσφύγων στην Ειδομένη και συνεχίζει με λόγο και πράξη να αγωνίζεται για μια ανθρώπινη κοινωνία. Στην επιλογή και στην έκδοση των βιβλίων συμμετέχουν πρόσωπα που μοιράζονται τις ίδιες αξίες. Σ’ εμένα ανατέθηκε η διεύθυνση της σειράς.