«Τίποτα δεν έχει βελτιωθεί από τότε που μας μετέφεραν εδώ. Είναι όλα χειρότερα τώρα. Είναι η χρονιά του κορωνοϊού και όλοι προσπαθούν να παραμείνουν ασφαλείς. Αλλά εμείς δεν μπορούμε να είμαστε ασφαλείς εδώ, ακόμη και χωρίς τον ιό.» (Αΐντα*)[1]
ΕΙΣΑΓΩΓΗ
Εννέα μήνες μετά την άφιξή τους στην Ελλάδα, οι πρόσφυγες που έφτασαν τον Μάρτιο του 2020 και στερήθηκαν το δικαίωμα να ζητήσουν διεθνή προστασία, λόγω της αναστολής της διαδικασίας ασύλου δυνάμει Πράξης Νομοθετικού Περιεχομένου (ΠΝΠ), ενώ ταυτόχρονα τέθηκαν αυτομάτως σε αυθαίρετη κράτηση, παραμένουν εκτεθειμένοι σε απάνθρωπες συνθήκες διαβίωσης σε νεοσυσταθείσα δομή στη Μαλακάσα, εν μέσω χειμώνα και πανδημίας.
Η λεγόμενη «νέα Μαλακάσα» και το Κλειδί Σερρών ιδρύθηκαν αρχικά ως κέντρα κράτησης τον Μάρτιο, στα οποία τοποθετήθηκαν οι νεοαφιχθέντες που κρατούνταν σε άτυπους χώρους κράτησης στα νησιά του Ανατολικού Αιγαίου, προτού επιβιβαστούν και κρατηθούν στο αρματαγωγό «Ρόδος» του Πολεμικού Ναυτικού. Εντούτοις, ήδη από τα τέλη Μαρτίου, οι δομές εντάχθηκαν στο κρατικό σύστημα υποδοχής ως Δομές Προσωρινής Υποδοχής Πολιτών Τρίτων Χωρών η ανιθαγενών, υπό την Υπηρεσία Υποδοχής και Ταυτοποίησης (ΥΠΥΤ).
Η Νεα Μαλακάσα αποτελεί πιλοτικό έργο του Υπουργείου Μετανάστευσης και Ασύλου στο πλαίσιο αυτόνομης σύστασης δομών υποδοχής, σε αντίθεση με την ακολουθούμενη σε άλλες δομές προσέγγιση συνεργασίας με διεθνείς φορείς και οργανώσεις. Συγκαταλέγεται, μαζί με το Κλειδί Σερρών και τα επικείμενα νέα κέντρα της Σάμου, της Λέρου και της Κω,[2] στο προγράμμα «METOIKOS» για την κατασκευή δομών, με έκτακτη χρηματοδότηση(emergency assistance) από το Ταμείο Ασύλου, Μετανάστευσης και Ένταξης (ΤΑΜΕ) της Ευρωπαϊκής Ένταξης. Η διαμόρφωση και συντήρηση της δομής είχε ήδη ανατεθεί στις 10 Απριλίου 2020 από το Υπουργείο στον φορέα VITAEL κατόπιν απευθείας ανάθεσης, με προϋπολογισμό 4,4 εκατομμύρια ευρώ, ενώ, κατόπιν της από 9 Οκτωβρίου 2020 έγκρισης χρηματοδότησης ύψους 4,9 εκατομμυρίων από την ΕΕ για την κατασκευή και συντήρηση της δομής, το έργο εντάχθηκε στις 3 Δεκεμβρίου 2020 στο εν λόγω ευρωπαϊκό πρόγραμμα.
Η ημερομηνία ολοκλήρωσης των έργων και παράδοσης στη διοίκηση ορίστηκε, κατόπιν σχετικής παράτασης, για τις 4 Οκτωβρίου 2020, ενώ με μεταγενέστερη παράταση μετατέθηκε για τις 4 Ιανουαρίου 2021. Η υποστήριξη της διαχείρισης της δομής (site management support) έχει ανατεθεί στον Διεθνή Οργανισμό Μετανάστευσης (ΔΟΜ).[3]
Το σχέδιο της δομής εγείρει σημαντικά ζητήματα ασφαλείας, εφόσον δεν προβλέπει τις αναγκαίες εξόδους κινδύνους σε περίπτωση ανάγκης. Η συμμόρφωση του καταυλισμού με τις προδιαγραφές πυροσβεστικής για την πυρασφάλεια αναφέρεται μεταξύ άλλων εργασιών που εγκρίθηκαν από το Υπουργείο τον Οκτώβριο, με προθεσμία ολοκλήρωσης τις 4 Ιανουαρίου 2021.
ΚΑΘΕΣΤΩΣ ΕΛΕΥΘΕΡΙΑΣ ΚΑΙ ΑΠΟΜΟΝΩΣΗ
Με το πέρας της ισχύος της ΠΝΠ, οι έως τότε κρατούμενοι της Νέας Μαλακάσας ενημερώθηκαν για την επικείμενη άρση της κράτησής τους και την καταγραφή των αιτήσεων ασύλου τους. Οι πρόσφυγες, τους οποίους εκπροσωπεί η Υποστήριξη Προσφύγων στο Αιγαίο (RSA), έλαβαν παραπεμπτικά σημειώματα στις 7 Απριλίου 2020 προκειμένου να παρουσιαστούν ενώπιον της Υπηρεσίας Ασύλου για την καταγραφή των αιτημάτων τους. Ωστόσο, την ίδια ημέρα, το Υπουργείο Μετανάστευσης και Ασύλου ανακοίνωσε ότι η Νέα Μαλακάσα, όπως και η δομή στο Κλειδί Σερρών, «θα παραμείνουν κλειστές, για λόγους προστασίας της δημόσιας υγείας». Μέχρι το τέλος Απριλίου, δεν επιτράπηκε σε κανέναν η έξοδος από τη δομή.
Σύμφωνα με δήλωση του Υπουργού Μετανάστευσης και Ασύλου της 1ης Ιουνίου 2020, στόχος της κυβέρνησης είναι να λειτουργήσει η Νέα Μαλακάσα ως η πρώτη «ελεγχόμενη δομή» στην ενδοχώρα,[4] η είσοδος και έξοδος από την οποία θα ελέγχεται με ηλεκτρονική κάρτα. Προς τούτο, έχει τοποθετηθεί ειδική πύλη στην είσοδο του καταυλισμού, η οποία ωστόσο δεν λειτουργεί ακόμη.
Ο χώρος φυλάσσεται όλο το εικοσιτετράωρο. Μόνο οι εκπρόσωποι οικογενειών ή ομάδων διαμένοντων μπορούν να βγουν από τον καταυλισμό μεταξύ 07:00 και 19:00, κάνοντας χρήση του συστήματος SMS που εφαρμόζεται στη χώρα βάσει των μέτρων περιορισμού της κυκλοφορίας, για την κάλυψη των απαραίτητων αναγκών τους.[5] Στην πράξη όμως, η τοποθεσία της Νέας Μαλακάσας, 40 χιλιόμετρα από το κέντρο της Αθήνας και 2,8 από το χωριό της Μαλακάσας, σε δύσβατο και επικίνδυνο οδικό δίκτυο, συνεπάγεται κόστος 8 ευρώ ανά άτομο για τη μετάβαση των ανθρώπων σε αστικά κέντρα με μέσα μαζικής μεταφοράς, ελλείψει κάρτας ανέργου. Τέτοια έξοδα είναι σημαντικά και συχνά απαγορευτικά, λαμβάνοντας υπόψη την περιορισμένη μηνιαία οικονομική υποστήριξη που παρέχεται στους αιτούντες άσυλο μέσω cash card, με την οποία πρέπει να καλύψουν βασικές ανάγκες όπως φάρμακα, επείγουσες μετακινήσεις για ιατρικούς λόγους, κάρτες κινητής τηλεφωνίας.
«Λαμβάνουμε 160 ευρώ. Δεν φτάνουν για να καλύψουμε όλες τις ανάγκες μας. Πρέπει να προσέχουμε πώς ξοδεύουμε τα λεφτά, οπότε δεν μπορούμε να βγαίνουμε συχνά από τον καταυλισμό… Έχω βγει από το καμπ μόνο δύο φορές σε εννιά μήνες, όταν το μωρό μου έπρεπε να μεταφερθεί στο νοσοκομείο. Ο άντρας μου έπρεπε να έρθει στην Αθήνα να μας πάρει γιατί δεν ήξερα το δρόμο», λέει η Αΐντα.
Παράλληλα, μεγάλο ποσοστό των διαμένοντων στη Νέα Μαλακάσα αναμένουν ακόμη την πλήρη καταγραφή της αίτησης ασύλου τους από την Υπηρεσία Ασύλου και τη συνακόλουθη έκδοση Δελτίου Αιτήσαντος Διεθνή Προστασία (ΔΑΔΠ). Χωρίς την κατοχή των εν λόγω δελτίων, η έξοδος ή απομάκρυνσή τους από τον καταυλισμό τους θέτει σε ενδεχόμενο σύλληψης ή κράτησης, καθώς, σε περίπτωση αστυνομικού ελέγχου, στερούνται εγγράφων από τα οποία να συνάγεται το δικαίωμα παραμονής τους στη χώρα ως αιτούντων άσυλο.
Την αίσθηση απομόνωσης εντείνει η απαγόρευση εισόδου στη δομή, πέραν του προσωπικού που εργάζεται εκεί.
ΑΚΑΤΑΛΛΗΛΕΣ ΣΥΝΘΗΚΕΣ ΔΙΑΒΙΩΣΗΣ
«Δεν έχω δει τέτοιες συνθήκες στη Συρία. Είδα πόλεμο, αλλά όχι τέτοιες συνθήκες» (Νουρ*)[6]
Εννέα μήνες μετά τη σύσταση της δομής, οι συνθήκες διαβίωσης παραμένουν επισφαλείς και ανησυχητικές για τους 984 διαμένοντες, κυρίως από τη Συρία, το Αφγανιστάν, τη Λαϊκή Δημοκρατία του Κονγκό και τη Σομαλία. Η Νέα Μαλακάσα έχει επίσημη χωρητικότητα για 1.300 άτομα, αποκλειστικά σε 130 σκηνές χωρητικότητας δέκα ατόμων. Σε ορισμένες σκηνές, εξακολουθούν να διαμένουν άνθρωποι που δεν έχουν μεταξύ τους οικογενειακό ή άλλο δεσμό, όπως είχε παρατηρηθεί τον Μάρτιο από την Επιτροπή του Συμβουλίου της Ευρώπης κατά των Βασανιστηρίων (CPT). Καίτοι έχουν παρασχεθεί στρώματα από τον ΔΟΜ, πολλοί από τους διαμένοντες δεν μπορούν να τοποθετήσουν στρώματα στις σκηνές για χωροταξικούς λόγους.
Κατά συνέπεια, εν μέσω συνθηκών χειμώνα και κλιμακούμενης πανδημίας, σχεδόν το σύνολο του πληθυσμού στη δομή της Νέας Μαλακάσας συνεχίζει να διαμένει σε σκηνές, ενώ μερικοί διαμένουν σε αυτοσχέδιους χώρους, καταλύματα πλήρως ακατάλληλα για τη διασφάλιση της προστασίας των ανθρώπων από τις χαμηλές θερμοκρασίες, τον άνεμο και τη βροχή. Ενδεικτικά, τον Σεπτέμβριο μεταφέρθηκαν διαμένοντες από τη Νέα Μαλακάσα και άλλους καταυλισμούς στις εγκαταστάσεις του Tae Kwon Do ενόψει κακοκαιρίας. Οι δε ισχυρές βροχοπτώσεις της περασμένης εβδομάδας προκάλεσαν πλημμύρες στις σκηνές, αναγκάζοντας, τους διαμένοντες να υπομείνουν επί τρεις συνεχόμενες ημέρες κάτω από τη βροχή, μέσα στο κρύο και την υγρασία. Κατόπιν αιτημάτων τους, παρασχέθηκαν καλύμματα νάυλον για να προστατεύσουν τις σκηνές τους. Πέραν του κρύου, οι σκήνες δεν παρέχουν μόνωση από την υγρασία, με αποτέλεσμα να εντείνονται οι κίνδυνοι μόλυνσης. Η Αΐντα, η οποία διαμένει στη δομή μαζί με τον σύζυγό της και ένα μωρό οκτώ μηνών, με την οποία συνομιλήσαμε, εξηγεί ότι και οι ίδιοι και το παιδί τους υποφέρουν συνεχώς από δερματικές παθήσεις.
«Καθόμαστε σε μία σκηνή γεμάτη νερό, δεν μπορούμε να κοιμηθούμε, κρυώνουμε και είμαστε κουρασμένοι… Είναι όλα βρεγμένα: τα ρούχα που φοράμε και αυτά που δεν φοράμε… Πώς να προστατεύσουμε τους εαυτούς μας και το μωρό μας από τον κορωνοϊό όταν δεν μπορούμε να προστατευτούμε από μία σταγόνα βροχής;», ρωτά η Αΐντα, μετά από ημέρες συνεχούς βροχής.
Την έκθεση των ανθρώπων σε δυσμενείς καιρικές συνθήκες επιτείνει η έλλειψη ηλεκτροδότησης του καταυλισμού, ο οποίος έως σήμερα εξυπηρετείται από γεννήτριες, με τις οποίες δεν καθίσταται δυνατό να παρασχεθεί επαρκές ηλεκτρικό ρεύμα σε όλες τις σκηνές. Οι διακοπές ρεύματος είναι συχνές. Μία από τις γεννήτριες τέθηκε εκτός λειτουργίας εξαιτίας των πρόσφατων βροχοπτώσεων, στερώντας την πρόσβαση ενός σημαντικού μέρους του καταυλισμού σε ρεύμα.
Η δομή διαθέτει 80 κοινόχρηστα ντους με κουρτίνες και 60 χημικές τουαλέτες, οι οποίες καθαρίζονται από συνεργείο δύο φορές την ημέρα. Ωστόσο, η Νέα Μαλακάσα στερείται δικτύου υδροδότησης και η μεταφορά νερού πραγματοποιείται με βυτιοφόρα. Επιπλέον, ελλείψει συνεχούς πρόσβασης σε ζεστό νερό, οι διαμένοντες αναγκάζονται να βράζουν νερό και να το μεταφέρουν στα ντους. Η Φατιμά*,[7] έγκυος γυναίκα που διαμένει στον καταυλισμό με τον άντρα της και τα νεαρά παιδία τους, πρέπει να βράσει νερό σε φωτιά για να πλύνει το βρέφος της μέσα στη σκηνή τους.
«Ζεσταινόμαστε στη φωτιά, μαγειρεύουμε στη φωτιά. Δεν μπορούμε να φορτίσουμε τα τηλέφωνά μας. Δεν έχουμε φως. Κάλυψα το μωρό μου σε ένα σακάκι και δεν μπορώ να το βγάλω λόγω του κρύου. Βράζω νερό στη φωτιά για να το πλύνω. Δεν ξέρω τι να κάνω για να το διατηρήσω ασφαλές. Κάθε φορά που πρέπει να το αλλάξω, το νιώθω κρύο… Το δέρμα του γιου μου γίνεται μπλε από το κρύο», λέει η Αΐντα.
Η διανομή φαγητού πραγματοποιείται από τον Ελληνικό Στρατό δύο με τρεις φορές την ημέρα. Υπάρχουν παράπονα από τους διαμένοντες για την ποιότητα και το είδος των γευμάτων.
ΒΙΑ ΚΑΙ ΑΝΑΣΦΑΛΕΙΑ
Οι εξαιρετικά επισφαλείς συνθήκες διαβίωσης και η αίσθηση απομόνωσης που επικρατούν στη Νέα Μαλακάσα ουδόλως συνιστούν βελτίωση από την κατάσταση «βραδυφλεγούς βόμβας», για την οποία έκαναν λόγο οι Ενώσεις Αστυνομικών Υπαλλήλων τον Μάρτιο, ή τις «απαράδεκτες» συνθήκες που περιέγραψε κλιμάκιο βουλευτών σε επίσκεψή του τον Ιούλιο.
Προκαλούν, δε, σοβαρή καταβολή, ανασφάλεια και άγχος στους εκατοντάδες ανθρώπους που διαβιούν εκεί τους τελευταίους εννέα μήνες. Οι διαμένοντες κάνουν λόγο για έλλειψη ασφάλειας εντός της δομής, διηγούμενοι συχνές διενέξεις για την πρόσβαση σε βασικές ανάγκες όπως ντους, συμπλοκές μεταξύ ομάδων διαφορετικών εθνικοτήτων, περιστατικά σεξουαλικής παρενόχλησης, καθώς και καταστολή των διαμαρτυριών τους.
«Υπάρχει βία, υπάρχει σεξουαλική παρενόχληση γυναικών… Φοβάμαι να πάω μόνη στην τουαλέτα όταν πέφτει η νύχτα. Πρέπει να ξυπνήσω τον αδερφό μου και έρχεται μαζί για να με προστατεύσει… Βλέπω τρομακτικά πράγματα εδώ. Δεν νιώθω ασφάλεια να βγω από τη σκηνή… Νιώθουμε σαν να βρισκόμαστε σε μία ζούγκλα, όπου ο ένας τρώει τον άλλο», εξηγεί η Νουρ.
ΕΛΛΙΠΗΣ ΙΑΤΡΟΦΑΡΜΑΚΕΥΤΙΚΗ ΠΕΡΙΘΑΛΨΗ
Στη Νέα Μαλακάσα δεν δραστηριοποιείται κλιμάκιο του Εθνικού Οργανισμού Δημόσιας Υγείας (ΕΟΔΥ). Η ιατροφαρμακευτική περίθαλψη παρέχεται από τον Ελληνικό Ερυθρό Σταυρό, με σημαντικές ελλείψεις στην κάλυψη των αναγκών, ιδίως σε φάρμακα και παραπομπές σε γιατρούς. Το προσωπικό του Ερυθρού Σταυρού περιλαμβάνει γιατρό, σύμφωνα με δημοσιευθέντα στοιχεία του ΔΟΜ, ωστόσο δεν βρίσκεται γιατρός στη δομή τα βράδια και τα Σαββατοκύριακα. Πέραν του ανωτέρω και του ΔΟΜ, δεν δραστηριοποιούνται άλλες οργανώσεις στη δομή.
ΕΛΛΕΙΨΗ ΚΟΙΝΟΧΡΗΣΤΩΝ ΚΑΙ ΔΙΑΜΟΡΦΩΜΕΝΩΝ ΧΩΡΩΝ
Η δομή δεν διαθέτει ειδικά διαμορφωμένο χώρο ψυχαγωγίας για γυναίκες ή για παιδιά. Επίσης, δεν παρέχει κοινόχρηστους χώρους, όπως σημεία φόρτισης ηλεκτρονικών συσκευών και τηλεφώνων. Οι διαμένοντες φορτίζουν τα κινητά τηλέφωνά τους στις σκηνές τους, όποτε τους το επιτρέπει η παροχή ρεύματος. Δεν έχουν πρόσβαση σε Wi-Fi.
«Δεν έχουμε κοινόχρηστο χώρο και καμία δραστηριότητα για εμάς και τα παιδιά μας… Είμαστε παγιδευμένοι εδώ και μας λένε να περιμένουμε», προσθέτει η Αΐντα.
ΕΜΠΟΔΙΑ ΣΤΗΝ ΕΚΠΑΙΔΕΥΣΗ
Οι 283 από τους 984 διαμένοντες στη Νέα Μαλακάσα είναι παιδιά. Καίτοι 114 αναφέρονται ως εγγεγραμμένα σε σχολεία, κανένα παιδί δεν έχει πρόσβαση σε δημόσιο σχολείο, λόγω της παράλειψης των αρμόδιων αρχών να οργανώσουν υπηρεσίες για τη μεταφορά των παιδιών στα σχολεία. Λόγω, δε, της έλλειψης Wi-Fi στη δομή, καθίσταται αδύνατον να συμμετάσχουν τα παιδιά στην τρέχουσα διεξαγωγή μαθημάτων μέσω τηλεδιάσκεψης. Παρέχονται μόνο δραστηριότητες άτυπης εκπαίδευσης (non-formal education) εντός του καταυλισμού, μέσω του ΔΟΜ.
«Κανείς δεν βλέπει τα παιδιά μας εδώ. Κανείς δεν τα αναγνωρίζει ως παιδιά. Παίζουν όλη μέρα στο χώμα. Ξεχάσαμε τι είναι το σχολείο, τι σημαίνει παιδικός σταθμός. Δεν υπάρχουν ανθρώπινα δικαιώματα. Ξεχάσαμε τη σημασία αυτής της λέξης εδώ», λέει ο Ομάρ*,[8] πατέρας τριών παιδιών και σύζυγος της Φατιμά.
Στην πρόσφατα κοινοποιημένη υπόθεση Μ.Υ. κατά Ελλάδος, το Ευρωπαϊκό Δικαστήριο Δικαιωμάτων του Ανθρώπου (ΕΔΔΑ) θα εξετάσει τη συμβατότητα των συνθηκών, υπό τις οποίες κρατούνταν και αργότερα διέμεναν μέχρι τις αρχές Μαΐου στη Νέα Μαλακάσα δύο ασυνόδευτα παιδιά, με το άρθρο 3 της Ευρωπαϊκής Σύμβασης για τα Δικαιώματα του Ανθρώπου (ΕΣΔΑ).
*Όλα τα ονόματα έχουν αλλάξει για την προστασία και την ασφάλεια των προσφύγων.
Προ της δημοσίευσης του παρόντος άρθρου, μεταφέρθηκε μία πρώτη ομάδα 60 διαμένοντων σε rub-hall εντός της δομής, σύμφωνα με αναφορές.
Για περισσότερες πληροφορίες:
- RSA, Two children transferred out of Malakasa, protection still denied to many, 11 Μαΐου 2020.
- RSA, Στέρηση δικαιωμάτων κατά την αναστολή της διαδικασίας ασύλου στην Ελλάδα, Απρίλιος 2020.
Σημειώσεις
- Συνέντευξη με την RSA, 10 Δεκεμβρίου 2020. ↑
- Τα τρία τελευταία αναφέρονται και ως επικείμενες Κλειστές Ελεγχόμενες Δομές Νήσων (ΚΕΔΝ), σύμφωνα με το αρ. 8, παρ. 4, περ. στ΄ Ν 4375/2016, όπως τροποποιήθηκε και ισχύει. ↑
- Επισημαίνεται ότι, σε πρόσφατη απάντησή της στην έκθεση της Επιτροπής του Συμβουλίου της Ευρώπης κατά των Βασανιστηρίων (CPT), η ελληνική κυβέρνηση αναφέρει ότι «ανατέθηκε στον ΔΟΜ η γενική διαχείριση» της Νέας Μαλακάσας στις 2 Απριλίου 2020. ↑
- Ομοίως με τις λοιπές δομές που πρόκειται να χρηματοδοτηθούν από το ΤΑΜΕ μέσω του προγράμματος METOIKOS. ↑
- Παράρτημα ΙΙ, σημ. 2 ΚΥΑ Δ1α/ΓΠ.οικ.80189/2020, ΦΕΚ Β΄ 5456/12.12.2020. ↑
- Συνέντευξη με την RSA, 11 Δεκεμβρίου 2020. ↑
- Συνέντευξη με την RSA, 11 Δεκεμβρίου 2020. ↑
- Συνέντευξη με την RSA, 11 Δεκεμβρίου 2020. ↑
Πηγή: rsaegean.org
