Το σεξουαλικά κακοποιημένο από τον ίδιο τον πατέρα του 11χρονο κορίτσι έμελλε να γίνει η πρωτοποριακή καλλιτέχνις με την οραματιστική αρχιτεκτονική και τα καινοτόμα περιβάλλοντα. Στις μεγάλες αποθήκες του Μουσείου Μοντέρνας Τέχνης της Νέας Υόρκης στο Λονγκ Αϊλαντ παρουσιάζεται για πρώτη φορά ολοκληρωμένη αναδρομή στο έργο της αυτοδίδακτης Νίκι ντε Σεν Φαλ. Ταγμένη στον Νεορεαλισμό δημιούργησε φανταστικά και εικονιστικά σπίτια, πάρκα και παιδικές χαρές, φουτουριστικά αντικείμενα, δομές και χώρους φαντασίας. Το έργο της στράφηκε σε ενδιαφέροντα θέματα, όπως τα δικαιώματα των γυναικών, η αλλαγή του κλίματος αλλά και η ευαισθητοποίηση για το HIV / AIDS, και πολύ συχνά βρέθηκε στην πρωτοπορία για την αντιμετώπιση πιεστικών ζητημάτων της εποχής της.
Αυτός ο κόσμος δυστυχώς δεν είναι «αγγελικά» πλασμένος. Ο εθνικός μας ποιητής Διονύσιος Σολωμός θέλοντας να υμνήσει την ομορφιά της Φραγκίσκα Φράιζερ (κόρης του Αγγλου διοικητή του νησιού της Κέρκυρας το 1849) της απευθύνει ένα έξοχο λυρικό ποίημα που κρύβει υπερβολές, μπολιασμένο με υπέρμετρη ευαισθησία και χάρη.
Φέρνει δε στην κατακλείδα του τον πασίγνωστο σε όλους μας στίχο «Ομορφος κόσμος, ηθικός, αγγελικά πλασμένος» για να μπορέσει να εκφράσει το δέος του για τον ψυχικό και συναισθηματικό πλούτο της ποθητής και ερωτεύσιμης μικρής κυρίας.
Από τότε βέβαια η παραφθορά του στίχου χρησιμοποιήθηκε σε πάρα πολλές περιπτώσεις αυτούσιος με διαφορετική -πολλές φορές σκωπτική- διάθεση με αποτέλεσμα πολλοί από εμάς να αγνοούν τον σκοπό αλλά και το πραγματικό νόημα του στίχου.
Ηρθε η σειρά μου να παραφράσω κι εγώ λοιπόν τον στίχο και να διαπιστώσω, ειδικά μετά και τα τελευταία γεγονότα αλλά και τις πολλαπλές καταγγελίες που ήρθαν στο φως της δημοσιότητας για σεξουαλικές και ψυχικές-λεκτικές κακοποιήσεις από ανθρώπους ευαίσθητους και ευάλωτους, για ανθρώπους-τέρατα με κάθε είδους εξουσία, πως ο κόσμος μας είναι γεμάτος από ανήθικους που ασκούν κάθε μορφή βίας στον συνάνθρωπο.
Το ειδεχθές και ακραίο βέβαια του εγκλήματος είναι εκείνες οι περιπτώσεις που αφορούν τη σεξουαλική, σωματική, ψυχολογική και λεκτική βία και κακοποίηση ανηλίκων.
Στις περισσότερες των περιπτώσεων τα παιδιά και οι έφηβοι κακοποιούνται από κάποιο άτομο που βρίσκεται στο στενό οικογενειακό ή φιλικό περιβάλλον της οικογένειας.
Οποιαδήποτε τύπου επαφή ενός ενήλικου με ένα παιδί, που στόχο έχει τη σεξουαλική ικανοποίηση του ενήλικου ατόμου είναι δικαιολογημένα ένα από τα πιο ειδεχθή αδικήματα στα μάτια της κοινής γνώμης και της πολιτείας, καθώς τα παιδιά είναι θύματα ανυπεράσπιστα και με μειωμένη ικανότητα αντίδρασης.
Οι παιδόφιλοι παρουσιάζονται συχνά ως άξια σεβασμού μέλη της κοινωνίας μας και σίγουρα επιδιώκουν να βρίσκονται σε μέρη που υπάρχουν και συχνάζουν παιδιά.
Μπορεί να είναι ο προπονητής, ο δάσκαλος, κάποιος φίλος της οικογένειας, ο γείτονας, ο θείος, ο ξάδερφος ή κάποιο άτομο πέρα από κάθε υποψία.
Σοκαριστικές πραγματικά οι στατιστικές που δείχνουν πως σχεδόν το 95% των θυμάτων-παιδιών γνώριζαν τον δράστη και το πλέον συγκλονιστικό πως σε ποσοστό μεγαλύτερο του 15% ως δράστης παρουσιάζεται ο ίδιος ο πατέρας.
«Mini Nana maison», 1968
Photo: Aaron Serafino. © 2021 Niki Charitable Art Foundation
Η Νίκι ντε Σεν Φαλ γεννήθηκε στο Νεϊγί-σιρ-Σεν κοντά στο Παρίσι στις 29 Οκτωβρίου 1930. Ο πατέρας της ήταν ένας εύπορος Γάλλος τραπεζίτης με αριστοκρατική καταγωγή, ένας οικογενειάρχης που με την Αμερικανίδα σύζυγό του απέκτησαν πέντε παιδιά.
Η Νίκι ήταν το δεύτερο στη σειρά παιδί τους και ένα χρόνο μετά τη γέννησή της λόγω της οικονομικής κρίσης που μάστιζε τη Γαλλία οι Σεν Φαλ μετακόμισαν για να ζήσουν στη Νέα Υόρκη ώστε να κάνουν ένα νέο ξεκίνημα.
Η Νίκι μεγάλωσε σε ένα αυστηρό καθολικό περιβάλλον, στο οποίο επαναστάτησε επανειλημμένα. Η μητέρα της ήταν βίαιη, και χτυπούσε συχνά τα μικρότερα παιδιά. Και τα δύο μικρότερα αδέλφια της, η Ελίζαμπεθ και ο Ρίτσαρντ ντε Σεν Φαλ, θα αυτοκτονήσουν αργότερα ως ενήλικες χωρίς να επουλώσουν τα ψυχικά τους τραύματα.
Ο «Tarot Garden» στην Ιταλία
© 2021 FONDAZIONE IL GIARDINO DEI TAROCCHI. Photo: Peter Granser.
Η ατμόσφαιρα στο σπίτι ήταν τεταμένη, το μόνο μέρος όπου η Νίκι αισθανόταν άνετα και ζεστά ήταν στην κουζίνα, υπό την επίβλεψη ενός μαύρου μάγειρα. Είχε βρει το καταφύγιό της.
Η φοβερή αποκάλυψη βέβαια ήρθε δεκαετίες αργότερα, καθώς η Νίκι θα αποκάλυπτε μέσα από τη βιογραφία της ότι υπέφερε για χρόνια τη σεξουαλική κακοποίηση από τον πατέρα της, που ξεκίνησε από την ηλικία των 11 ετών. Θα αναφέρεται πάντα στο περιβάλλον όπου μεγάλωσε ως «κόλαση».
Η δύσκολη και τραυματική παιδική ηλικία της καθώς και η ελλιπής και με διακοπές εκπαίδευσή της την «οδήγησαν» σε έναν πρόωρο γάμο με τον συγγραφέα Χάρι Μάθιους (1930-2017), και μετά την απόκτηση των δύο παιδιών τους αρχίζει να δημιουργεί τέχνη σε ένα πραγματικά αφελές και πειραματικό στιλ.
Μετακομίζουν στο Παρίσι το 1952, και λίγο μετά η Νίκι νοσηλεύεται με νευρικό κλονισμό και άρχισε να ζωγραφίζει ως μια θεραπευτική δραστηριότητα.
Σιγά-σιγά αντιλαμβάνεται τη θεραπευτική δύναμη της έκφρασης και την επουλωτική αγαλλίαση της καλλιτεχνικής απόδοσης του εσωτερικού κόσμου και των συναισθημάτων.
Στα τέλη της δεκαετίας του 1950, η Σεν Φαλ γνώρισε τον καλλιτέχνη Ζαν Τενγκελί (1925-1991), έναν σημαντικό συνεργάτη και συνδημιουργό τον οποίο παντρεύτηκε το 1971 και έρχεται σε επαφή με καλλιτέχνες της πρωτοπορίας όπως οι Ζεράρ Ντεσάν, Σεζάρ, Μίμο Ροτέλα, Κρίστο και Ιβ Κλάιν.
«Maquette for Le dragon de Knokke», 1973
© 2021 Niki Charitable Art Foundation
Από την αρχή της καριέρας της, τη δεκαετία του 1950, η Νίκι ντε Σεν Φαλ αψήφησε τις καλλιτεχνικές συμβάσεις, δημιουργώντας έργα που ήταν φανερά φεμινιστικά, ερμηνευτικά, συνεργατικά και μνημειώδη.
Στράφηκε ενάντια στους κρατούντες ώς τότε καλλιτεχνικούς κανόνες, δημιουργώντας έργα τέχνης που χρησιμοποιούσαν συναρμολόγηση και εκτελεστικούς τρόπους παραγωγής -όπως πυροβολώντας με χρώμα τους καμβάδες της- καθώς και γλυπτά μεγάλης κλίμακας όπως οι «Nanas» της, με καμπύλες και έντονη φεμινιστική χροιά.
Από τα τέλη της δεκαετίας του 1960 και μετά, η Σεν Φαλ επέκτεινε την πρακτική της για να συμπεριλάβει στις δημιουργίες της μεγάλα αρχιτεκτονικά έργα, κήπους γλυπτικής, βιβλία, εκτυπώσεις, ταινίες, θεατρικά, ρούχα, κοσμήματα και το περίφημο δικό της άρωμα.
© 2021 Niki Charitable Art Foundation
Ταγμένη στον Νεορεαλισμό παρήγαγε με αριστουργηματικό τρόπο φανταστικά και εικονιστικά σπίτια, πάρκα και παιδικές χαρές, φουτουριστικά αντικείμενα, δομές και χώρους φαντασίας που μέσα τους οραματίστηκε την εμφάνιση πειραματικών κοινωνιών, μέρη «όπου θα μπορούσατε να έχετε ένα νέο είδος ζωής, για να είστε ελεύθεροι» όπως διευκρινίζει με τα δικά της λόγια.
Κεντρικό σημείο αυτού του οράματος της, ήταν ο Giardino dei Tarocchi, μια τεράστια γλυπτική εγκατάσταση στην Τοσκάνη, ανοιχτή στο κοινό από το 1998. Τα περίπλοκα λεπτομερή, οργανικά σχήματα των κατασκευών του κήπου, βασισμένα στις 78 κάρτες-φιγούρες της Major Arcana της τράπουλας ταρό, υπογραμμίζουν την πεποίθηση της Σεν Φαλ ότι η τέχνη μπορεί να αλλάξει την αντίληψη και να προσδιορίσει την πραγματικότητα.
Ασχολήθηκε επίσης με την πολιτική του κοινωνικού χώρου στο έργο της, αντιμετωπίζοντας δημιουργικά θέματα όπως τα δικαιώματα των γυναικών, η κλιματική αλλαγή και η καταστροφή του περιβάλλοντος, αλλά επίσης κατάφερε μέσα από το έργο της να ευαισθητοποιήσει το κοινό για το HIV/AIDS. Συχνά βρέθηκε στην πρωτοπορία για την αντιμετώπιση όλων των πιεστικών ζητημάτων της εποχής της.
Η Νίκι φωτογραφημένη από άγνωστο φωτογράφο στον «Tarot Garden» , Ιταλία
Η Νικί ντε Σεν Φαλ πέθανε στις 21 Μαΐου 2002 στην Καλιφόρνια όπου δημιουργούσε τα τελευταία χρόνια, σε ηλικία 71 ετών, καθώς έπασχε από χρόνια αποφρακτική πνευμονοπάθεια, ασθένεια που απέκτησε λόγω της πολυετούς έκθεσής της σε χημικά υλικά που εισέπνεε.
Αυτήν την εποχή το μεγάλο Μουσείο Μοντέρνας Τέχνης στη Νέα Υόρκη (MoMA) παρουσιάζει στις μεγάλες αποθήκες του PS1 στο Λονγκ Αϊλαντ -για πρώτη φορά στις Ηνωμένες Πολιτείες- την πρώτη ολοκληρωμένη αναδρομική έκθεση της φεμινίστριας δημιουργού, η οποία οραματίστηκε ουτοπικές κοινωνίες.
Με τίτλο «Saint Phalle: Structures for Life» εκθέτει στο κοινό πάνω από 200 έργα της που αναδεικνύουν τη διεπιστημονική προσέγγιση τής Σεν Φαλ και την αφοσίωσή της σε αγχώδη κοινωνικά θέματα. Η καινοτομία ήταν το κλειδί για την καλλιτεχνική διεργασία του έργου της, από την αρχή έως το τέλος, καθώς οραματίστηκε νέους τρόπους κατοίκησης αυτού του κόσμου.
Προβάλλονται επισταμένως όλες οι καλλιτεχνικές προσπάθειές της, εστιάζοντας στην οραματιστική αρχιτεκτονική και στα περιβάλλοντα της ουτοπικής γλυπτικής που αποτέλεσαν τον πυρήνα της δουλειάς της.
Η Σεν Φαλ ταξίδεψε πληγωμένη σ’ αυτόν τον δαιμονικό κόσμο. Ενα σεξουαλικά και ψυχικά κακοποιημένο παιδί που αναζήτησε και βρήκε τη λύτρωση στην τέχνη.
Οι επισκέπτες μπαίνουν στην εγκατάσταση «Hon», 1966
© Hans Hammarskiöld Heritage. Photo: Hans Hammarskiöld
Αυτοδίδακτη βρήκε τον δρόμο της καλλιτεχνικής πλήρωσης καθώς οποιαδήποτε δουλειά από αυτήν είναι σαν ένας προορισμός που, μόλις φτάσουμε, μας επιτρέπει να πάμε αλλού μόνο και μόνο ακολουθώντας τον ίδιο δρόμο που ήρθαμε.
Με το πρωτοποριακό της έργο, με δύναμη για ζωή αλλά και με την ιδιόρρυθμη καλλιτεχνική γλώσσα της εξωραΐζει τους δαίμονες που αντιμετώπισε ευσυνείδητα και φεύγει για άλλες πανέμορφες αισιόδοξες πολιτείες, παρασύροντάς μας μακριά από την καταστροφή και το κακό.
📍 Νικί ντε Σεν Φαλ: «Structures for Life», στις αποθήκες του Μουσείου Μοντέρνας Τέχνης (ΜοΜΑ PS1), Λονγκ Αϊλαντ, Νέα Υόρκη. Μέχρι 6 Σεπτεμβρίου
📍 Μένουμε ασφαλείς, μένουμε σπίτι! Λόγω της πανδημίας ξεναγούμαστε και απολαμβάνουμε διαδικτυακά εκθέσεις και συλλογές στο μουσείο και παίρνουμε μέρος σε online εκδηλώσεις.
Πηγή: efsyn.gr
