Τα χρόνια μετά το τέλος του Α’ Παγκοσμίου Πολέμου ήταν ιδιαίτερα ταραχώδη για τη Βουλγαρία. Μετά τις απανωτές πολεμικές περιπέτειες και την συντριπτική ήττα που υπέστη στους βαλκανικούς και στον μεγάλο πόλεμο, η κοινωνική δυσαρέσκεια βρισκόταν στα ύψη. Το κομμουνιστικό κόμμα Βουλγαρίας και διάφορες αντιπολιτευτικές ομάδες θεωρούσαν ότι επίκειται επανάσταση στα σοβιετικά πρότυπα. Τις μεγάλες γενικές απεργίες των πρώτων ετών της δεκαετίας του ’20 διαδέχτηκε μία οργανωμένη εξέγερση τον Σεπτέμβριο του 1923 με στόχο την εγκαθίδρυση εργατο-αγροτικής επαναστατικής κυβέρνησης. Μετά την ήττα της εξέγερσης του Σεπτέμβρη, ο μηχανισμός του ΒΚΚ και μικρές αναρχικές ομάδες συνέχισαν την ένοπλη αντίσταση στα βουνά και τις πόλεις. Αποκορύφωμα αυτής της δραστηριότητας υπήρξε η ανατίναξη της εκκλησίας της Αγίας Κυριακής στο κέντρο της Σόφιας από μέλη του παράνομου μηχανισμού του ΒΚΚ, με στόχο τη δολοφονία των κορυφαίων πολιτικών του καθεστώτος που θα βρίσκονταν εκεί. Από την άλλη πλευρά, το καθεστώς του δικτάτορα Τσανκόφ που κυβερνούσε τη Βουλγαρία προχωρούσε σε εκατοντάδες συλλήψεις και διώξεις κομμουνιστών, αριστερών και αναρχικών.
Η απόπειρα στην Αγία Κυριακή, τον Απρίλιο του 1925, έφερε ακόμα σκληρότερα μέτρα από αυτά που ήδη υπήρχαν εκ μέρους του κράτους. Δεκάδες δολοφονίες κομμουνιστών και συνοδοιπόρων και χιλιάδες συλλήψεις στελεχών, φίλων και συνεργατών του ΒΚΚ και άλλων αντιφασιστών/τριών λάμβαναν χώρα ενώ σημαντικός ήταν και ο αριθμός των εκτελέσεων μετά από αποφάσεις των στρατοδικείων. Η περιοχή του Μπουργκάς δεν αποτέλεσε εξαίρεση. Δολοφονίες ηγετικών στελεχών και εκατοντάδες συλλήψεις μελών του ΒΚΚ χαρακτήρισαν την άνοιξη του 1925. Από το σύνολο των φυλακισμένων αποφασίστηκε ενενήντα στελέχη και μέλη του ΒΚΚ και μαζί τους κάποιοι μη-κομμουνιστές αντιφασίστες να αποσπαστούν. Αυτοί οδηγήθηκαν σε ένα μικρό νησάκι στα ανοιχτά του Μπουργκάς που λεγόταν Αγία Αναστασία (Света Анастасия). Το νησί αυτό απέχει μόλις 4 ναυτικά μίλια από το Μπουργκάς και διακρίνεται για τα ηφαιστειογενή πετρώματά του ενώ πάνω του υπήρχε το μοναστήρι της «Αγίας Αναστασίας», το οποίο χρησιμοποιήθηκε ως φυλακή. Η απόδραση από αυτό τον βράχο μέσα στη θάλασσα θεωρούνταν αδύνατη…
Η εκκλησία της Αγίας Κυριακής στη Σόφια μετά τη βοβμιστική επίθεση του ΒΚΚ
Εξόριστοι στην Αγία Αναστασία
Οι 90 κρατούμενοι μεταφέρονται στην Αγία Αναστασία στις 5 Ιουλίου με πολεμικό πλοίο ενώ φρουρούνται από μια δύναμη δέκα στρατιωτών, ενός αξιωματικού και δύο αστυνομικών. Μεταξύ των εξορίστων βρίσκονται ο γραμματέας της Περιφερειακής Επιτροπής του ΒΚΚ για το Μπουργκάς, Τεοχάρ Μπακρτζίεφ (Теохар Бакърджиев), ο Βασίλ Νοβάκοφ (Васил Новаков), σημαντικό μέλος του ένοπλου τμήματος του ΒΚΚ στην περιοχή του Μπουργκάς, ο κομμουνιστής μηχανικός του πολεμικού ναυτικού Γκέτσο Κοκίλεφ (Гечо Кокилев), ο οποίος ήταν καπετάνιος του κομματικού πλοίου «Ιβάν Βάζοφ» που διατηρούσε παράνομη θαλάσσια σύνδεση με τη Σοβιετική Ένωση και άλλοι…
Οι εξόριστοι γρήγορα οργανώνουν τη ζωή τους και δημιουργούν ακόμα και θεατρική ομάδα στην οποία συμμετέχουν και οι φρουροί τους. Ο Μπακρτζίεφ μάλιστα πλησιάζει τον επικεφαλής αξιωματικό και καταφέρνει να αναπτύξει φιλικές σχέσεις μαζί του, ακόμα και να πηγαίνουν μαζί για ψάρεμα και να φέρνουν τις ψαριές τους προς κατανάλωση από τους εξόριστους, αφού το φαγητό που στελνόταν επίσημα από τις κρατικές υπηρεσίες ήταν λιγοστό και κακής ποιότητας. Αυτό όμως ήταν το προκάλυμμα.
Από την πρώτη στιγμή που στάλθηκαν στην »Αγία Αναστασία», οι εξόριστοι επεξεργάζονται το σχέδιο απόδρασής τους. Οι Μπακρτζίεφ και Νοβάκοφ δημιουργούν ειδική ομάδα από 22 άτομα, η οποία προετοιμάζει το έδαφος για το μεγάλο τόλμημα. Άλλωστε, οι εξόριστοι μαθαίνουν ότι για 28 απ’ αυτούς υπάρχουν καταδίκες εις θάνατον από τα στρατοδικεία και η εκτέλεσή τους μπορεί να είναι θέμα ημερών. Η απόδραση είναι η μόνη ελπίδα. Η ομάδα των 22 επαναλαμβάνει καθημερινά τις κινήσεις του σχεδίου ώστε να είναι σίγουροι ότι τίποτα δεν θα πάει στραβά. Έχουν μελετήσει επακριβώς τις θέσεις και τις κινήσεις των φρουρών καθώς και τα μέσα διαφυγής.
Καθώς πολλοί θεωρούνται μελλοθάνατοι πια, οι αρχές επιτρέπουν σε συγγενείς τους να τους επισκεφτούν στον τόπο εξορίας. Γονείς, παιδιά και αδέρφια φτάνουν στις 29 Ιουλίου πάνω σε μικρές βάρκες και φέρνουν δώρα στους εξορίστους. Αφού περάσουν μερικές ώρες μαζί παίρνουν τον δρόμο του γυρισμού. Τους συνοδεύει και ο αξιωματικός, διοικητής των φρουρών, ο οποίος θα επιστρέψει στο νησί αργότερα. Τότε μπαίνει σε λειτουργία το σχέδιο της εξέγερσης. Ο Μπακρτζίεφ από το μπαλκόνι του μοναστηριού-φυλακής επιβλέπει την κατάσταση και δίνει το σύνθημα. Χωρισμένοι σε ομάδες, οι 22 αφοπλίζουν μεμονωμένους φρουρούς και καταλαμβάνουν το φυλάκιο. Όταν ο αξιωματικός επιστρέψει στο νησί θα διαπιστώσει ότι δεν είναι πλέον κύριος της κατάστασης. Πιάνεται αιχμάλωτος και κλείδώνεται σε ένα δωμάτιο.
Ο Μπακρτζίεφ συγκεντρώνει τους ενενήντα εξόριστους και τους περιγράφει το σχέδιο απόδρασης. Καλεί εθελοντικά όσους θέλουν να ενωθούν με τους 22 που ήταν εξ αρχής μυημένοι στο σχέδιο ξεκαθαρίζοντας ότι το ρίσκο είναι μεγάλο.
”…Σύντροφοι, τρεις μέρες μένουν ακόμη μέχρι τις κρεμάλες. Αλλά εμείς είμαστε κομμουνιστές. Η δική μας αρχή είναι ο αγώνας. Και ο καθένας που θέλει να πεθάνει αγωνιζόμενος, που νιώθει τη δύναμη να αντέξει τις μεγάλες δοκιμασίες, ας ενωθεί μαζί μας.»
Μαζί τους θα ενωθούν άλλοι 21 κρατούμενοι ανεβάζοντας τον αριθμό όσων τολμήσουν την απόδραση στους 43. Τελευταία στιγμή, ένας απ’ τους στρατιώτες-φρουρούς τους ενημερώνει ότι θέλει να ενωθεί μαζί τους. Ο αριθμός ανεβαίνει στους 44.
Άγαλμα του Τεοχάρ Μπακρτζίεφ στο σημερινό Μπουργκάς
Η μεγάλη απόδραση
Καθώς πέφτει το σκοτάδι, οι πρώτοι 25 αναχωρούν με τις δύο διαθέσιμες βάρκες που υπάρχουν, μία μεγάλη των είκοσι ατόμων και μια μικρή των πέντε. Η κοντινότερη απέναντι στεριά είναι στο ένα μίλι. Για κακή τους τύχη, μετά την πρώτη διαδρομή, η μεγάλη βάρκα αρχίζει να μπάζει νερά με αποτέλεσμα να βυθιστεί και να χαθεί και ένα από τα δώδεκα τουφέκια που έχουν αρπάξει από τους φρουρούς. Η μεταφορά των υπολοίπων γίνεται αναγκαστικά με απανωτά δρομολόγια της μικρής βάρκας. Αφού συγκεντρωθούν όλοι στην απέναντι ακτή, ξεκινούν δίχως καθυστέρηση το ταξίδι τους προς τα βουλγαρο-τουρκικά σύνορα. Αυτή είναι η δεύτερη φάση του σχεδίου απόδρασης.
Οι 44 θα χρειαστεί να καλύψουν μία απόσταση περίπου εκατό χιλιομέτρων με ελάχιστα εφόδια. Σε μία περίσταση θα συναντηθούν με στρατιωτική περίπολο. Τότε θα ανταλλαγούν πυρά με αποτέλεσμα να τραυματιστεί στο πόδι ένας από την ομάδα. Τελικά, όμως θα καταφέρουν να κρατήσουν μακριά τους στρατιώτες και να συνεχίσουν την πορεία τους προς τον νότο, αυτή τη φορά χωρισμένοι σε τρεις ομάδες. Μία μεγάλη, με 32 άτομα, και δυο μικρότερες με επτά και τέσσερα αντίστοιχα. Ο 44ος της ομάδας, ο νεαρός στρατιώτης που ακολούθησε τους εξορίστους, μη-θέλοντας να περάσει σε τουρκικό έδαφος θα τους αποχαιρετήσει επιλέγοντας να κατευθυνθεί στο χωριό του. Εκεί αργότερα θα συλληφθεί και θα καταδικαστεί σε επταετή κάθειρξη. Τελικά κατά την 31η Ιουλίου οι τρεις ομάδες θα καταφέρουν να περάσουν σε τουρκικό έδαφος. Απ’ αυτές, η ομάδα των επτά θα βρεθεί τετ-α-τετ με μία φρουρά τριών Βουλγάρων στρατιωτών λίγες δεκάδες μέτρα μόνο πριν διασχίσει τα σύνορα. Αν και οι δύο πλευρές είναι οπλισμένες, θα κοιταχτούν, χωρίς να ανταλλάξουν κουβέντες και θα προσπεράσει η μία την άλλη.
Στην Τουρκία
Στο τουρκικό έδαφος οι 43 συνελήφθησαν και μεταφέρθηκαν σε φυλακές της Κων/πολης. Εκεί έμαθαν από βουλγάρικες εφημερίδες που έπεσαν στα χέρια τους ότι στο κατώπι τους είχαν κινητοποιηθεί 2.000 στρατιώτες και αστυνομικοί ενώ ο βουλγαρικός καθεστωτικός Τύπος είχε αναγγείλει ότι η σύλληψή τους ήταν θέμα ωρών. Η τύχη τους έγινε αντικείμενο διαπραγματεύσεων μεταξύ των σοβιετικών προξενικών αρχών, με επικεφαλής τον πρόξενο Σεμιόν Μίρνιι και της κεμαλικής κυβέρνησης. Τελικά, καθώς η σοβιετική βοήθεια προς τον Ατατούρκ ήταν ακόμα νωπή, οι τουρκικές αρχές συμφώνησαν να επιτρέψουν τη μεταφορά των 43 σε σοβιετικό έδαφος. Έτσι, στις 15 Αυγούστου 1925, το σοβιετικό ατμόπλοιο «Ίλιτς» παρέλαβε τους αντιφασίστες δραπέτες και τους μετέφερε στο λιμάνι της Σεβαστούπολης στην Κριμαία.
Το νησάκι της «Αγίας Αναστασίας»
«Αν σου είναι γραφτό να κρεμαστείς, δεν πρόκειται να πας από πνιγμό»
βουλγάρικο λαϊκό ρητό
Τα πρώτα χρόνια της ζωής στη Σοβιετική Ένωση για τους δραπέτες της «Αγίας Αναστασίας» είναι όμορφα.
Ο οργανωτής της απόδρασης, Τεοχάρ Μπακρτζίεφ, αναλαμβάνει σημαντικό πόστο στη Διεθνή Οργάνωση Βοήθειας Επαναστατών (ΜΟΠΡ), κατ’ αναλογία τον «Ερυθρό Σταυρό» της Κομμουνιστικής Διεθνούς. Ταυτόχρονα βοηθάει στο Γραφείο Εξωτερικού του Βουλγάρικου Κομμουνιστικού Κόμματος.
Ο έτερος οργανωτής της απόδρασης, Βασίλ Νοβάκοφ, προτάθηκε από το ΒΚΚ και έγινε δεκτός στον σοβιετικό στρατό όπου πήρε τον βαθμό του λοχαγού στο 153ο Σύνταγμα Πεζικού της 51ης Μεραρχίας με έδρα το Κίεβο.
Ο Γκέτσο Κοκίλεφ, γίνεται μέλος του σοβιετικού ΚΚ διατηρώντας παράλληλα στενές επαφές με τους Βούλγαρους ηγέτες Δημητρόφ και Κολάροφ που βρίσκονται επίσης στην ΕΣΣΔ μετά την αποτυχημένη εξέγερση του Σεπτέμβρη του 1923. Νυμφεύεται μία Ρωσίδα και αποκτά έναν γιο το 1929. Το 1931 αποφοιτά από την Ακαδημία Πολεμικού Ναυτικού του Λένινγκραντ. Υπηρετεί στη μονάδα υποβρυχίων του στόλου της Βαλτικής και ανέρχεται στη στρατιωτική ιεραρχία (3ος καπετάνιος, 2ος μηχανικός κ.ο.κ.).
Δυστυχώς και οι τρεις παραπάνω, όπως και μια σειρά άλλοι από τους 43 δραπέτες που βρήκαν καταφύγιο στη Σοβιετική Ένωση, θα πέσουν θύματα των εσωτερικών κομματικών εκκαθαρίσεων που έλαβαν χώρα κατά το β’ μισό της δεκαετίας του ’30. Έτσι, ενώ θα γλιτώσουν την εκτέλεση στη Βουλγαρία το 1925, θα βρεθούν είτε εξόριστοι, είτε μπροστά στο εκτελεστικό απόσπασμα επί σοβιετικού εδάφους. Ο Μπακρτζίεφ θα καταδικαστεί και θα εξοριστεί στο γκούλαγκ της Κολίμα όπου θα πεθάνει το 1939 σε ηλικία 43 ετών. Ο Νοβάκοφ θα καταδικαστεί στις 25 Σεπτεμβρίου 1937 ως μετέχων «στρατιωτικο-φασιστικής συνωμοσίας» και θα εκτελεστεί, στην Οδησσό, το ίδιο έτος. Ο Κοκίλεφ θα διαγραφεί το από το σοβιετικό ΚΚ στις 14 Σεπτεμβρίου του 1937, θα συλληφθεί την 1η Οκτώβρη, θα καταδικαστεί εις θάνατον στις 21 Φεβρουαρίου 1938 και θα εκτελεστεί στις 23 Μαρτίου του ίδιου έτους, στο Λένινγκραντ.
Η μνήμη όλων τους θα αποκατασταθεί, κατά τη διαδικασία της απο-σταλινοποίησης, το 1956, τόσο στη Σοβιετική Ένωση, όσο και στη Βουλγαρία.
Άλλοι εκ των 43 θα έχουν καλύτερη τύχη. Οι περισσότεροι θα επιστρέψουν επί βουλγαρικού εδάφους μετά την άνοδο των κομμουνιστών στην εξουσία στις 9 Σεπτεμβρίου 1944. Ο Μπορίς Σίμοφ (Борис Симов) θα γίνει λέκτορας οικονομικών, ο Ιακίμ Ιακίμοφ (Яким Якимов) θα γίνει γνωστός επιστήμονας στον τομέα της χημείας και το όνομά του φέρει ένας δρόμος έξω από το πανεπιστήμιο στο Μπουργκάς έως σήμερα. Ο Παναϊότ Γιαρίμοφ (Панайот Яръмов) θα ταξιδέψει από τη Σοβιετική Ένωση για να λάβει μέρος στον ισπανικό εμφύλιο με τις Διεθνείς Ταξιαρχίες. Θα εγκαταλείψει την Ισπανία επιστρέφοντας στην ΕΣΣΔ, το 1939, λίγους μήνες πριν το τέλος του ισπανικού εμφυλίου πολέμου. Μετά το 1944 θα επιστρέψει στη Βουλγαρία και θα κάνει πολιτική καριέρα μέσα από τις τάξεις του ΒΚΚ.
Μπορίς Σίμοφ, Γκέτσο Κοκίλεφ, Βασίλ Νοβάκοφ
Η Μνήμη της Απόδρασης των 43 Αντιφασιστών
Η απόδραση των 43 από το νησί της »Αγίας Αναστασίας» δεν ήταν απλά κινηματογραφική με τη μεταφορική έννοια αλλά έγινε ταινία στον βουλγαρικό κινηματογράφο, το 1958, υπό τον τίτλο, «Το μικρό νησί», σε σκηνοθεσία του Ρανγκέλ Βλτσάνοφ (Рангел Вълчанов). Μετά τον Β’ Π.Π. το νησί της «Αγίας Αναστασίας» μετονομάζεται σε «Μπολσεβίκος» ενώ με απόφαση της κυβέρνησης, το 1967, καθιερώνεται ως »ιστορικός τόπος του επαναστατικού αγώνα». Στα χρόνια της Λαϊκής Δημοκρατίας της Βουλγαρίας, η πόλη του Μπουργκάς διοργανώνει ετησίως αγώνες ελεύθερης κολύμβησης από το νησί της Αγίας Αναστασίας/Μπολσεβίκου ως το μέρος που αποβιβάστηκαν οι δραπέτες στην απέναντι ακτή.
Τα ονόματα πολλών εκ των 43 (ακόμα και των εκτελεσθέντων) δόθηκαν σε σχολεία, δρόμους και ιδρύματα, στήθηκαν προτομές και αγάλματα ενώ τιμητικές πλάκες τοποθετήθηκαν στις οικίες τους. Κάποια εξ αυτών διατηρούνται έως σήμερα ενώ άλλα έπαψαν να υφίστανται τη δεκαετία του ’90 ή του 2000. Το νησί της «Αγίας Αναστασίας» ξαναπήρε αυτό το όνομα μετά την πτώση του «υπαρκτού σοσιαλισμού΄΄ όμως μέχρι σήμερα οι επισκέπτες μπορούν να βρουν μία τιμητική πλακέτα στη μνήμη των 43 αντιφασιστών. Κάθε χρόνο στις 29 Ιουλίου κομμουνιστές και αντιφασίστες από το Μπουργκάς και την υπόλοιπη Βουλγαρία τιμούν την επέτειο της μεγάλης απόδρασης με την επίσκεψή τους.
Οι πρωταγωνιστές του βουλγαρικού «Αλκατράζ»
*Το άρθρο βασίστηκε σε στοιχεία από τη βουλγαρική και τη ρωσική έκδοση της Wikipedia καθώς και από τους παρακάτω συνδέσμους: https://bspburgas.eu/?p=1160 και https://duma.bg/narichahme-go-bolshevik-n218166
Αγώνες κολύμβησης από το νησί ως την απέναντι ακτή, δεκαετία του ’70
Πηγή: ourbalkans.wordpress.com
