Της Νίνας ΓεωργιάδουΟταν ο Βαυαρος μπουλης, Οθωνας, στεφθηκε βασιλιας μιας χωρας που αγνοουσε κι οι αγωνιστες της, οσοι ειχαν επιζησει, ζητιανευαν ή φυλακιζονταν, μαστορες και καλφαδες ηρθαν απ τις Κυκλαδες και την Ηπειρο, για να του χτισουν το παλατι.Πολλοι εγκατασταθηκαν σε μια περιοχη, που καθως ηταν… μακρια απ τα σκαρια των ανακτορων, ονομαστηκε Προαστιον.
Μαζευτηκαν εκει και αγγειοπλαστες αφου το νταμαρι στον κοντινο λοφο (Στρεφη) εδινε και κοκκινοχωμα που στροβιλιζοταν στον τροχο κι εβγαζε πιθαρια.
Η περιοχη βαφτιστηκε απ τον εργατοκοσμο Πιθαραδικα.
Οταν οι καλφαδες εχτισαν το Πανεπιστημιο, τα Πιθαραδικα γεμισαν σπουδαστες, καθηγητες, ποιητες, συγγραφεις, τυπογραφους και καθε λογης διανοουμενους.
Τα αγγειοπλαστεια συνυπηρχαν πια με βιβλιοπωλεια, παντοπωλεια, μαναβικα και υφασματεμπορικα.
Ηταν η εποχη που οι νεοι κυκλοφορουσαν με εισαγομενα λευκα καπελα . Οι φοιτητες της εποχης βιωναν τη βαυαρικη καταπιεση και θελησαν να εκφρασουν την αντιθεση τους στην εισαγωγη «ξενοφερτων» καπελων και στη στυλιζαρισμενη εμφανιση. Αντικατεστησαν λοιπον τα λευκα καπελα με ψαθακια απο τη Σιφνο, που ηταν απλα, φτηνα, ντοπιας παραγωγης και παρεπεμπαν στα καπελα που φορουσαν στην Ιταλια οι εξεγερμενοι του Γαριβαλδη.
Ετσι, οι φοιτητες με τα ψαθακια, που σιχαθηκαν τη βαυαρικη αποικιοκρατια, ονομαστηκαν Γαριβαλδινοι και οι συντηρητικοι παλατιανοι των ασπρων καπελων, Αυστριακοι.
Οι εισαγωγεις των λευκων καπελων ειδαν να μειωνονται τα κερδη και στις 11 Μαϊου 1859, που Γαριβαλδινοι, Αυστριακοι και ντροπαλαι δεσποσυναι εκαναν βολτες στο Πεδιον του Αρεως, εστειλαν υπαλληλους με ξεχαρβαλωμενα ψαθακια κι αλλα σε σχημα και μεγεθος περιπαικτικο, να κατατροπωσουν την αιτια του μειωμενου μπεζαχτα.
Ετσι ξεκινησαν τα Σκιαδικα, που εξαπλωθηκαν στα γυρω Πιθαραδικα κι εμειναν στην ιστορια για τη βαρβαροτητα των χωροφυλακων αλλα και ως η πρωτη εξεγερση, που τρια χρονια μετα θα εστελνε τον Οθωνα απο κει που ηρθε. Αρχηγος της χωροφυλακης ηταν ο Κωσταντινος Δημητριαδης, που ειχε προσφατα απαρνηθει τη φουστανελα, ειχε εκλεγει βουλευτης με νοθεια και ειχε χοντρυνει τα μπαστουνια των χωροφυλακων σε ροπαλα, που πανω τους εγραφαν, » η ισχυς του νομου».
Ο Εντμον Αμπου γραφει εκεινη την εποχη, «τους υφισταμενους του αρχηγου της χωροφυλακης, κανεις δεν θα ηθελε να τους συναντησει στη γωνια ενος δασους». Τοσο τρομο προκαλουσαν απο τοτε οι «προστασιας του πολιτη» Τα Σκιαδικα πνιγονται σε μια αγρια καταστολη.
Τα Πιθαραδικα συνεχιζουν να πυκνοκατοικουνται και περιπου μια εικοσαετια μετα τα Σκιαδικα, ερχεται απο την Κονιτσα ο Βασιλειος Εξαρχος και ανοιγει ενα μεγαλο εμπορικο, με ολα τα καλα. Λαδια, κρασια και ηπειρωτικα τυρια, παστες ρεγγες και υφασματα.
Η περιοχη γινεται διασημη χαρη στο μεγαλομπακαλικο, γωνια Θεμιστοκλεους και Σολωνος και παιρνει το ονομα του μεγαλομπακαλη.
Το Προαστιον που εγινε Πιθαραδικο, ολοι το ξερουν τωρα ως Εξαρχεια.
Φτανουμε στο ντροπιαστικο ελληνοτουρκικο πολεμο και η εξαρση του εθνικισμου ειναι τετοια, που συμπαρασυρει το φοιτητοκοσμο στα Ευαγγελικα.
1901, Νοεμβρης. Στην περιοχη γυρω απ το Πανεπιστημιο και στα Εξαρχεια, πορειες, ξυλο, συλληψεις και νεκροι γιατι ο υπερεθνικισμος ειναι τυφλα και «βλεπει» στη μεταφραση του Ευαγγελιου στη δημοτικη, τον «σλαβικο κινδυνο»
Τα Ευαγγελικα τελειωνουν, με 8 ή 11 νεκρους.
Μεσα στη δινη των εξεγερσεων και του μεσοπολεμου γεννιουνται και μετακομιζουν στο μεταξυ ποιητες και οι συλλογες τους τυπωνονται στα τυπογραφεια των Εξαρχείων
Στη διαρκεια της Γερμανικης Κατοχης, το Χημειο στη Σολωνος φιλοξενει στα υπογεια του, ενα πολυτιμο ασυρματο. Η Εθνικη Αντισταση κανει τις ταρατσες, στα Εξαρχεια, προμαχωνες. Στην Μπλε Πολυκατοικια, που στεγαζονταν οι πρακτορες του Μιδα, ο ΕΛΑΣ εγκαθιστα βαρυ οπλισμο. Ειναι η ιδια πολυκατοικια στην οποια μετα εμειναν η Βεμπο, ο Αλεκος Σακελλαριος, ο Δημητρης Μυρατ, ο Χορν.
Στα Εξαρχεια παντα συνυπαρχει η εξεγερση με τη διανοηση
Το 1973 αλλη μια ταρατσα της περιοχης σφραγιζεται απο μισν εξεγερση. Η ταρατσα της Νομικης.
Λιγους μηνες μετα, το Νοεμβρη του 1973 και λιγα στενα πιο κατω, η εξεγερση του Πολυτεχνειου σημαδευει ανεξιτηλα τη συγχρονη ιστορια. Παλι στα Εξαρχεια, στη Στουρναρη, ο φονιας Ντερτιλης σηκωνει το οπλο, σημαδευει και δολοφονει τον εικοσαχρονο φοιτητη Δημητρη Μυρογιαννη.
Την Πρωτομαγια του 1976, η ανακοινωση για το χαμο του Παναγουλη στο συγκεντρωμενο πληθος στο Πεδιο τoυ Αρεως σημαινει συναγερμο. Ο κοσμος ανεβαινει προς τη Βουλη και δυναμεις καταστολης με αυρες, χτυπανε αγρια τους διαδηλωτες.
Ολοι οι δρομοι των Εξαρχειων θολωνουν με καπνογονα και οι διαδηλωτες πνιγονται στα δακρυγονα. Στα ιδια στενα, το Νοεμβρη του 1985, στην επετειο του Πολυτεχνειου, ο αστυνομικος Μελιστας σηκωνει το οπλο και δολοφονει τον 15χρονο Καλτεζα.
Οι δρομοι των Εξαρχειων φιλοξενουν για πολυ καιρο μαζικες διαδηλωσεις οργης.
Το Δεκεμβρη του 2008, παλι στα Εξαρχεια, ο 15χρονος μαθητης Αλεξης Γρηγοροπουλος πεφτει νεκρος απο σφαιρα του «ειδικου φρουρου», Κορκονεα.
Απο τοτε μεχρι σημερα, η συνοικια που εζησε τη φονικη βια των αστυνομικων και τον αδικο θανατο νεων ανθρωπων, διασχιζεται απο πρεζεμπορους που ποτε δεν συλλαμβανονται, διαπομπευεται απο δημοσιογραφισκους εντεταλμενης υπηρεσιας βοθροκαναλων και γινεται καταφυγιο κυνηγημενων ανθρωπων, προσφυγων, μεταναστων, εξεγερμενων γιατι ειναι μια συνοικια με ψηλο δεικτη αλληλεγγυης.
Οι ηχοι στα Εξαρχεια ειναι ενα μιγμα απο συνθηματα σε πορειες, ποδοβολητα ΜΑΤατζηδων, μηχανες τυπογραφειων, απαγγελιες ποιηματων, την κιθαρα του Ασιμου και τραγουδια σε μαγέρικα.
Ειναι τοσο το αδικο αιμα που εχουν πιει οι δρομοι αυτης της συνοικιας, ωστε σε οποια γωνια κι αν αφησεις ενα κοκκινο γαρυφαλλο, θα ναι στη μνημη…
Τα Εξαρχεια ειναι η συγχρονη ιστορια αυτου του τοπου σε μια πολυτιμη συμπυκνωση.
Ειναι το Καρτιε Λατεν της Αθηνας που επιμενει να βγαζει ποιητες, αλληλεγγυους, βιβλια, μουσικες κι εξεγερμενους.
Η αγρια καταστολη και η διαπομπευση θελει τα Εξαρχεια ξεπουλημενα μπιτ παρα στους νεογιαπηδες, τους δρομους αποστειρωμενους απο το αδικο αιμα, την ιστορια του τοπου αποστειρωμενη απο την εξεγερση και ολους εμας με βαρια ιστορικη και κοινωνικη ανοια.
Σαν σήμερα έφυγε από τη ζωή ο παπά-Στρατής της Αγκαλιάς
του Θράσου Αβραάμ
“Έχω δει τα μικρά παιδιά με φουσκάλες στα πόδια τους και έγκυες γυναίκες που κρατούσαν τις κοιλιές τους και έκλαιγαν από τον πόνο. Αυτοί οι άνθρωποι δεν είναι μετανάστες, δεν επιλέγουν να έρθουν εδώ. Είναι τα παιδιά του πολέμου, που προσπαθούν να ξεφύγουν από τις σφαίρες. Σας προτρέπω να αγωνίζεστε όσο μπορείτε καθημερινά, για την ειρήνη και την αγάπη. Μόνο έτσι λεγόμαστε άνθρωποι”.
Οι αποφάσεις του ΚΥΣΕΑ για τη διαχείριση του προσφυγικού, όπως η πλήρης κατάργηση των δευτεροβάθμιων επιτροπών εξέτασης των αιτημάτων ασύλου ή η προμήθεια ευέλικτων μικρών σκαφών για τον εντοπισμό προσφύγων, που παραπέμπει σε επιχειρήσεις αποτροπής και επαναπροώθησης, έρχονται σε αντίθεση με το διεθνές δίκαιο και τα ανθρώπινα δικαιώματα.
Εβδομήντα χρόνια μετά τη στρατιωτική επικράτηση του «μοναρχοφασιστικού» αστισμού στο Κάμενικ, ας θυμηθούμε μερικές, άβολες αλήθειες.
Σε λίγες μέρες, συμπληρώνονται 70 χρόνια από τη στιγμή, κατά την οποία στρατιώτες του Εθνικού Στρατού ύψωσαν τη σημαία με τον πολεμικό θυρεό του στέμματος στην κορυφή Κάμενικ, στα ελληνοαλβανικά σύνορα, σηματοδοτώντας το σημείο εκείνο, το οποίο, σύμφωνα με τους πλαστογράφους και τους λαθολόγους της δεκαετίας του 1940, αποτελεί τη λήξη του Εμφυλίου Πολέμου.
Την επιχείρηση Χρυσοχοΐδη στα Εξάρχεια σχολιάζει η Έλενα Ακρίτα, αφήνοντας αιχμές κατά των «χρυσοχοίδηδων αυτού του κόσμου» που κάνουν κουμάντο και συλλαμβάνουν μετανάστες με παιδιά, εντοπίζοντας στα πρόσωπά τους τα «κακοποιά στοιχεία» για τα οποία μιλάνε μέρα – νύχτα στα κανάλια, κι έχουν βαλθεί να πείσουν την κοινωνία ότι αποτελούν το μεγαλύτερο πρόβλημα της χώρας.
Tις πολύ σοβαρές παραβιάσεις δικαιωμάτων και την απελπιστική κατάσταση που έχει επιφέρει για τους πρόσφυγες που ζητούν άσυλο στην Ελλάδα η ευρωτουρκική συμφωνία και η ευρωπαϊκή πολιτική κλειστών συνόρων καταγράφει έκθεση με μαρτυρίες δώδεκα οργανώσεων και συλλογικοτήτων που δραστηριοποιούνται τα τελευταία τέσσερα χρόνια στο πεδίο της διαχείρισης του προσφυγικού στην Ελλάδα.
Η έκθεση με τον εύγλωττο τίτλο «Κανένα φως στον ορίζοντα: η κακομεταχείριση όσων ζητούν άσυλο στην Ελλάδα» («No end in sight: the mistreatment of asylum seekers in Greece») διαπιστώνει ότι οι πρόσφυγες στην Ελλάδα «εξακολουθούν να αντιμετωπίζουν ένα εξαιρετικά εχθρικό περιβάλλον, που χαρακτηρίζεται από αβεβαιότητα, βία και παραμέληση».
Παραβιάσεις
AP Photo/Petros Giannakouris, file
Διευκρινίζουν οι συντάκτες της: «Η έκθεση καταγράφει στοιχεία κατάφωρης παραβίασης των ανθρωπίνων δικαιωμάτων των εκτοπισμένων και των προσφύγων στην ελληνική ενδοχώρα και στα νησιά της Χίου, της Λέσβου και της Σάμου, παραβιάσεις που θα μπορούσαν να συνιστούν σκληρή και έξω από τα συνηθισμένα μεταχείριση και βασανιστήρια. Ως αποτέλεσμα της αποκαλούμενης περιοριστικής πολιτικής, που υλοποιήθηκε μετά την Ευρωτουρκική Δήλωση το 2016, σήμερα χιλιάδες πρόσφυγες ζουν παγιδευμένοι στα νησιά χωρίς πρόσβαση σε κατοικία, περίθαλψη ή εκπαίδευση, ανάμεσά τους πολλές γυναίκες και παιδιά».
Η έκθεση αναφέρεται στις ακατάλληλες συνθήκες στους χώρους κράτησης, κρατητήρια αστυνομικών τμημάτων και κέντρα κράτησης, ιδίως της βόρειας Ελλάδας, με ελλιπείς υποδομές, ανεπαρκή χώρο και προβληματικές συνθήκες υγιεινής.
Επισημαίνει επίσης την παρατεταμένη περίοδο κράτησης, από έναν μέχρι τέσσερις μήνες, στην οποία υποβάλλονται κατά τη διαδικασία υποδοχής όσοι εκδηλώνουν τη βούλησή τους να ζητήσουν άσυλο μέχρι να καταγραφεί επισήμως το αίτημά τους, παρ’ όλο που το ανώτατο προβλεπόμενο διάστημα διοικητικής κράτησης είναι οι τρεις μήνες.
Προβληματίζει η περιγραφή των συνθηκών στον χώρο κράτησης της Μόριας, όπου από το 2017 λειτουργεί πιλοτικό πρόγραμμα άμεσης απέλασης όσων προέρχονται από χώρες με πολύ χαμηλό ποσοστό αναγνώρισης προσφυγικού καθεστώτος, κάτω από 1%:
«Κρατούνταν στο ίδιο μέρος με άτομα που κρατούνταν για ποινικά αδικήματα και παραβατικότητα και οι συνθήκες ήταν γενικά κακές. Ηταν ευρύτατα διαδομένη η χρήση ουσιών και τα περιστατικά αυτοτραυματισμού, ιδίως μεταξύ των Αλγερινών, και τα επεισόδια βίας. Η πρόσβαση σε ψυχολογική υποστήριξη και ιατρική φροντίδα [έπασχε από την] υποστελέχωση των υπηρεσιών, με μόνο μία νοσοκόμα υπεύθυνη για τη φροντίδα τους. Οταν δεν είχε βάρδια, η λήψη φαρμακευτικής αγωγής ήταν αρμοδιότητα των αστυνομικών της βάρδιας. Υπάρχουν μαρτυρίες από δεύτερο χέρι που περιγράφουν πώς οι αστυνομικοί έδιναν υπερβολική ποσότητα φαρμάκων, γεγονός που οδηγούσε στα άκρα τον εθισμό στις ουσίες, ενώ οι κρατούμενοι προμηθεύονταν ουσίες και με άλλους τρόπους».
Παρατίθενται επίσης μαρτυρίες για περιστατικά αστυνομικής βίας και κακομεταχείρισης στα κέντρα κράτησης, από χτυπήματα και άλλη σωματική βία μέχρι χειροπέδηση για μια ολόκληρη νύχτα στο αστυνομικό τμήμα Σάμου. Η έκθεση επισημαίνει ακόμα ότι οι αναφορές για κακομεταχείριση δεν διερευνώνται και δεν αποδίδεται δικαιοσύνη στα θύματα.
Η βία της αστυνομίας κατευθύνεται ιδιαίτερα εναντίον προσφύγων που τολμούν να διαμαρτυρηθούν, είτε κατά μόνας είτε κατά τη διάρκεια κινητοποιήσεων, ενώ συχνά ακολουθεί η σύλληψη και κράτηση προσφύγων που διαμαρτύρονται. Από την αστυνομική βία δεν ξεφεύγουν οι ασυνόδευτοι ανήλικοι ούτε άλλες κατηγορίες ιδιαίτερα ευάλωτων προσφύγων.
Η έκθεση καταγράφει την εκτεταμένη έμφυλη βία που δέχονται οι γυναίκες πρόσφυγες και τον πολλαπλό ρατσισμό και βία που δέχονται οι ΛΟΑΤΚΙ. Αναφέρεται επίσης σε μαρτυρίες που καταδεικνύουν ότι συνεχίζει χωρίς διακοπή η πρακτική των άτυπων βίαιων επαναπροωθήσεων από ανθρώπους που μιλούν ελληνικά και φορούν αστυνομική ή στρατιωτική στολή.
Η εκπόνηση της έκθεσης έγινε με τη συνεργασία των οργανώσεων και συλλογικοτήτων Ελληνικό Παρατηρητήριο των Συμφωνιών του Ελσίνκι, Refugee Rights Europe, World Organisation Against Torture, Advocates Abroad, Αρσις, Avopcats sans Frontieres – France, Refugee Law Clinic – Berlin, ELPIDA HOME, Equal Rights Beyond Borders, Human Rights 360, Mobile Info Team, Samos Volunteers, Still I Rise.
Ο πληθυσμός της υπαίθρου κάτω από στενή επιτήρηση: οχυρωματικά έργα στο Αμύνταιο (2/8/1947) AP PHOTO
Το δεύτερο αντάρτικο του ΔΣΕ υπήρξε σε μεγάλο βαθμό ένα αντεστραμμένο είδωλο του ΕΑΜικού κινήματος.
Εβδομήντα χρόνια κλείνουν τούτες τις μέρες από το τέλος του Εμφυλίου, της σύρραξης που καθόρισε για δεκαετίες τα όρια της νομιμότητας και τους τρόπους άσκησης της πολιτικής στη μεταπολεμική Ελλάδα − και, όπως καθημερινά διαπιστώνουμε, εξακολουθεί να αποτελεί πηγή έμπνευσης και ιδεολογικής αναφοράς για τον σκληρό πυρήνα της εγχώριας Δεξιάς, από το 2010 τουλάχιστον και μετά.
Η εξέλιξη αυτή δεν είναι καθόλου τυχαία. Αν η αντίσταση του 1941-44 στη ναζιστική κατοχή λειτουργεί ως σημείο αναφοράς για την Αριστερά σε όλες τις αποχρώσεις της (εξ ου και οι παντοειδείς επικλήσεις της στη διάρκεια της αντιμνημονιακής εξέγερσης του 2010-12), αν τα Δεκεμβριανά του 1944 αναδύονται κατά καιρούς ως μια απωθημένη μνήμη συλλογικής ρήξης και κοινωνικής ανταπόδοσης, το δεύτερο αντάρτικο του 1946-49 αποτέλεσε επί δεκαετίες για τον κόσμο της Αριστεράς μια κατ’ εξοχήν τραυματική ανάμνηση − της επώδυνης διολίσθησης από την κορύφωση της Λαοκρατίας στα τάρταρα ενός πολιτικού και κοινωνικού περιθωρίου γεμάτου καθημερινές ταπεινώσεις, συνθηκολογήσεις και διαψεύσεις.
70 χρόνια από το τέλος του Εμφυλίου
Εξ ου και, στις ατέρμονες ενδοαριστερές συζητήσεις που ακολούθησαν την ήττα, το βασικό ερώτημα δεν αφορούσε (όπως στην περίπτωση του ΕΑΜικού κινήματος) το «γιατί δεν πήραμε την εξουσία», αλλά το «πώς και γιατί ξαναπήραμε τα όπλα» για μια εκ των προτέρων χαμένη υπόθεση.
Το ηρωοκεντρικό σχήμα που φιλοτεχνήθηκε την τελευταία εικοσαετία για τον αγώνα του ΔΣΕ από το σημερινό ΚΚΕ και μερίδα της εξωκοινοβουλευτικής Αριστεράς, βασισμένο στην άκριτη ανασύσταση της ζαχαριαδικής προπαγάνδας, την κατανοητή νοσταλγία των υπέργηρων μαχητών για τις μέρες της νιότης τους και την οφθαλμοφανή επιθυμία πολιτικής δικαίωσης της νεότερης γενιάς του δεύτερου αντάρτικου (που δεν πρόλαβε ή δεν εμπλέχθηκε σοβαρά στο πρώτο), δεν έχει και πολλή σχέση με τη βιωμένη εμπειρία των συνεπειών της ήττας από τα εκατομμύρια των ανθρώπων που (επ)έζησαν επί δεκαετίες στην Ελλάδα του πιστοποιητικού κοινωνικών φρονημάτων. Περισσότερο λειτουργεί ως ιδεολογική νομιμοποίηση του αυτοεγκλεισμού σ’ ένα βολικό και ασφαλές «ιδιόκτητο» περιθώριο, πλήρως αποδεκτό από τους κατ’ όνομα αντιπάλους.
Ελεγχος ταυτοτήτων στην είσοδο και έξοδο των χωριώνK. MATTHEWS, «MEMORIES OF A MOUNTSIN WAR» (Λονδίνο 1972)
Το αντίθετο ακριβώς ισχύει για τον κόσμο και το στελεχικό δυναμικό της Δεξιάς. Τα πεντέμισι χρόνια από τη Βάρκιζα μέχρι τον Γράμμο-Βίτσι λειτούργησαν εν πολλοίς ως το συλλογικό καθαρτήριο που οδήγησε την παράταξη από την κοινωνική απομόνωση της επαίσχυντης συνεργασίας με τον κατακτητή, της άκρως μειοψηφικής εθνικόφρονος αντίστασης και της ενδιάμεσης «γκρίζας ζώνης», στην ανάκτηση μιας μακροχρόνιας πολιτικής ηγεμονίας βασισμένης στην οικοδόμηση και την αποκλειστική νομή των μηχανισμών του βαθέος κράτους.
Η επισιτιστική βοήθεια που έκρινε τον πόλεμο: ουρά διανομής της UNRRA (1945), βουνά αμερικανικών σιτηρών στο λιμάνι της Καβάλας (1947)ASSOCIATED PRESS
Αυτή τη νοσταλγία ολοκληρωτικής επικράτησης αντανακλούν τόσο η περσινή προαναγγελία του Μάκη Βορίδη για «μια μεγάλη παρέμβαση στο κράτος» και «τους μηχανισμούς αναπαραγωγής της εξουσίας», προκειμένου «να μην ξανάρθει η Αριστερά σε καμιά της μορφή», όσο και η τρέχουσα εφαρμογή της με τη μορφή ενός απροκάλυπτα κομματικού «επιτελικού κράτους».
Το ξερίζωμα του εσωτερικού εχθρού
Σε τρεις κυρίως πυλώνες στηρίχθηκε η οικοδόμηση του κράτους της εθνικοφροσύνης μεταξύ 1945 και 1949: τις συμμαχικές πλάτες, την εκκαθάριση του κρατικού μηχανισμού από τον «εσωτερικό εχθρό» και την ανασύνταξη των ιδεολογικών μηχανισμών στη βάση ενός κοινωνικά επικαθορισμένου, σλαβοφάγου εθνικισμού.
Η στήριξη της Βρετανίας και -κυρίως- των ΗΠΑ προσέφερε στο αντικομμουνιστικό κράτος όχι μόνο τα περιθώρια συντήρησης της προηγούμενης πελατείας του, αλλά και τη δυνατότητα ανάκτησης της κοινωνικής ηγεμονίας. Την κατοχική λεηλασία της χώρας από τα στρατεύματα του Αξονα (που συνέβαλε καθοριστικά στον πολύνεκρο λιμό της Κατοχής, ριζοσπαστικοποίησε τις μάζες και αποξένωσε ακόμη και τους πιο ένθερμους γερμανόφιλους των προπολεμικών χρόνων) διαδέχθηκε μετά τη Βάρκιζα η επικυριαρχία «συμμάχων» που επέβαλαν μεν εξίσου απροκάλυπτα τη θέλησή τους στην τοπική κοινωνία και πολιτική τάξη, ταυτόχρονα όμως διασφάλισαν στον πληθυσμό ένα μίνιμουμ φυσικής επιβίωσης, καλλιεργώντας ποικίλες περαιτέρω προσδοκίες· στην άρχουσα τάξη, αλλά και σε μια μερίδα μεσαίων στρωμάτων, η αμερικανική βοήθεια πρόσφερε πάλι δυνατότητες πλουτισμού που απείχαν έτη φωτός από την ανθρωποφάγο μαύρη αγορά των κατοχικών χρόνων. Σ’ αυτές τις συνθήκες, το σύνθημα του ΚΚΕ περί «δεύτερης Κατοχής» αποδείχθηκε παντελώς ατελέσφορο.
Αναγκαία προϋπόθεση για τη συμμετοχή σ’ αυτή την ορατή συλλογική διέξοδο αποτελούσε βέβαια είτε η ενεργός ένταξη στις γραμμές της μάχιμης εθνικοφροσύνης είτε η πανηγυρική δήλωση υποταγής στην ηγεμονία της.
Ο «νέος Παρθενώνας» της Μακρονήσου, οι δηλώσεις μετανοίας που καταχωρίζονταν στις εφημερίδες και διαβάζονταν την Κυριακή στην εκκλησία του χωριού, η προαπαίτηση πιστοποιητικού «υγιών κοινωνικών φρονημάτων» από την Ασφάλεια για την απόλαυση μιας ευρύτατης γκάμας πολιτικών και κοινωνικών δικαιωμάτων (από τον διορισμό στο Δημόσιο ή την έκδοση διαβατηρίου μέχρι την εισαγωγή στο Πανεπιστήμιο και την απόκτηση κυνηγετικής άδειας), η ασφυκτική επιτήρηση του πληθυσμού από ένα πυκνό δίκτυο πληροφοριοδοτών με κόμβους τα αστυνομικά τμήματα στις πόλεις και τα ΤΕΑ στην ύπαιθρο, συγκρότησαν το θεσμικό πλαίσιο που διασφάλισε αυτή την υποταγή − και, σε ουκ ολίγες περιπτώσεις, τη μετέτρεψε σε έμπρακτη αποδοχή του εθνικόφρονος κράτους από μια μερίδα των ηττημένων πρώην αντιπάλων του.
Πτυχές της συμμαχικής κηδεμονίας: εκπαίδευση στρατονόμων από τους Βρετανούς (1945) και πολυβολητών από Αμερικανούς συμβούλους (1948), κοινή εποπτεία των πολεμικών επιχειρήσεων από τον Ελληνα υπουργό Στρατιωτικών και τον Βρετανό πρέσβη (1949), «ανάκριση» αιχμάλωτου «συμμορίτη» από τον περαστικό Αμερικανό υπουργό Αμυνας Κένεθ Ρόαγιαλ παρουσία του στρατηγού Βαν Φλιτ (20/12/1948)ΓΓΤΠ-ΓΓΕΕ
Για την έκταση και το κοινωνικό βάθος της εκκαθάρισης, αποκαλυπτική είναι η σκιαγράφηση του εσωτερικού εχθρού από τον υπουργό Στρατιωτικών Γεώργιο Στράτο κατά την 29η σύσκεψη του Ανωτάτου Συμβουλίου Εθνικής Αμύνης (31/8/1947), στο μεταίχμιο ακριβώς της μετάβασης από τη «λευκή τρομοκρατία» και την κομμουνιστική «αυτάμυνα» στη μετωπική στρατιωτική αντιπαράθεση του καθαυτό Εμφυλίου:
«Είναι πλάνη να νομίζηται ότι υπάρχουν μόνον αι πέντε ώς δέκα χιλιάδες συμμοριτών αίτινες δρώσιν εις τα βουνά. Υπάρχουν και άλλοι, οίτινες ενεργούν τον σύνδεσμον, άλλοι τοποθετούν νάρκας εις τας πόλεις, είναι στρατολόγοι, επιμεληταί, καθοδηγηταί, τρομοκράται, ενεργούν εράνους, κόπτουν την νύκτα τους τηλεγραφικούς στύλους, σπάζουν τα ρεζερβουάρ των σταθμών, εισάγουν κρυφίως εις τα χωρία ομάδας συμμοριτών, οίτινες επί ημέρας αναγνωρίζουν τα εν αυτοίς Στρατιωτικά τμήματα και επιτίθενται αιφνιδιαστικώς καθ’ αυτών.
Ολοι αυτοί ανέρχονται ουχί εις πέντε έως δέκα χιλιάδας, αλλά εις 500 χιλιάδας». Ακόμη και μεταξύ των κληρωτών του κυβερνητικού στρατού, εξηγεί, «υπήρχεν αρχικώς εν ποσοστόν 30% έως 45% φανατικών κομμουνιστών», η εκκαθάριση του οποίου «εγένετο βαθμιαίως και μετά μόχθου» (Αρχεία ΔΙΣ, φ.1021/Α/11, σ.17-19).
Για την εθνική νομιμοποίηση της εκκαθάρισης, το βολικό υπόδειγμα ήταν άλλωστε διαθέσιμο από τις αρχές του εικοστού αιώνα: ο Μακεδονικός Αγώνας του 1904-1908, η πρώτη αναμέτρηση της στρατιωτικής ελίτ του ελληνικού κράτους μ’ ένα συγκροτημένο και κοινωνικά ριζοσπαστικό αντάρτικο, δεν πρόσφερε μόνο τη δυνατότητα μεταγραφής της αντικομμουνιστικής εξόρμησης σαν μιας ακόμη ψηφίδας του «προαιώνιου» αγώνα της Φυλής απέναντι στην εξίσου προαιώνια «σλαβική απειλή».
Παρείχε επίσης ένα λειτουργικότατο ερμηνευτικό σχήμα «παρασυρμού» των μαζών από μια εχθρική «προπαγάνδα» που ευαγγελιζόταν την εθνική και κοινωνική απελευθέρωσή τους (τους κομιτατζήδες στο γύρισμα του αιώνα, το ΕΑΜ-ΕΛΑΣ τη δεκαετία του ’40) και κατοπινής «ανάκτησής» τους από την εθνική και κοινωνική ορθότητα, διά της προσφυγής σ’ έναν αποτελεσματικό συνδυασμό αντεπαναστατικής τρομοκρατίας και πολιτικής χειραγώγησης. Το αθέατο παρακρατικό επιτελείο που συγκροτήθηκε το 1946 από τον πρωθυπουργό Κωνσταντίνο Τσαλδάρη για τη συστηματική εξολόθρευση των νόμιμων στελεχών της Αριστεράς (και τη «συμμόρφωση» του κόσμου της από παραστρατιωτικές ακροδεξιές συμμορίες) βαφτίστηκε έτσι «Μακεδονικό Κομιτάτο», παρ’ όλο που η δράση του κάλυπτε όλο τον ηπειρωτικό κορμό της χώρας.
Σ’ ένα ιδεολογικότερο επίπεδο, η κοινωνική εμβέλεια του όλου σχεδίου διευκολύνθηκε μεν από το αντικειμενικό γεγονός της στήριξης του δεύτερου αντάρτικου στη σλαβομακεδονική μειονότητα, που είδε στον αγώνα του ΔΣΕ την ύστατη δυνατότητα για μια αξιοπρεπή επιβίωση στα πάτρια εδάφη, επισφραγίστηκε δε κυρίως από τον τυχοδιωκτισμό της 5ης Ολομέλειας (31/1/1949), όταν η ζαχαριαδική ηγεσία έσπευσε να εξυπηρετήσει τον αντιγιουγκοσλαβικό σχεδιασμό των Σοβιετικών για μια «ανεξάρτητη Μακεδονία». Για χιλιάδες αγωνιστές του ΕΑΜ, που είχαν διαβεί τον Ρουβίκωνα της νομιμότητας για να πολεμήσουν την ξένη Κατοχή και βρέθηκαν απροειδοποίητα μπροστά στο ενδεχόμενο να πληρώσουν με τη ζωή τους μια αποσχιστική επαγγελία, η ρήξη με την προηγούμενη στράτευση ήταν μάλλον αναμενόμενη.
Η αδύνατη επανάσταση
Αυτά όσον αφορά το κράτος. Εξίσου διαφορετικά με το πρώτο μισό της δεκαετίας του 1940 εξελίχθηκαν ωστόσο τα πράγματα και στην αντίπερα όχθη: το δεύτερο αντάρτικο υπήρξε από πολλές απόψεις ένα αντεστραμμένο είδωλο του πρώτου.
Οχι μόνο εξαιτίας της ρητής αποκήρυξης του «κατσαπλιαδισμού» του ΕΛΑΣ από τη ζαχαριαδική ηγεσία του ΔΣΕ, που από ένα σημείο και μετά αντιμετώπιζε τον κόσμο της απλώς σαν ανακυκλώσιμο κρέας για τα κανόνια του αντιπάλου· εξίσου καθοριστικές αποδείχθηκαν η βολονταριστική αδιαφορία αυτής της ίδιας ηγεσίας για τις υλικές προτεραιότητες των μαζών και η συνακόλουθη στήριξη του επαναστατικού σχεδίου της σε μια απροκάλυπτα στρατοκρατική κοινωνική μηχανική.
Από τη «λευκή» στην έννομη τρομοκρατία: παρακρατικός με το κεφάλι καταδιωκόμενου αριστερούΓ. ΜΑΡΓΑΡΙΤΗΣ, «ΙΣΤΟΡΙΑ ΤΟΥ ΕΜΦΥΛΙΟΥ ΠΟΛΕΜΟΥ» (Αθήνα 2000) Χαριστική βολή σε εκτελεσμένους υποστηρικτές της «ανταρσίας»ASSOCIATED PRESS Πανηγυρική περιφορά του πτώματος καπετάνιου του ΔΣΕΣ. ΓΡΗΓΟΡΙΑΔΗΣ, «Ο ΕΜΦΥΛΙΟΣ 1946-49» (Αθήνα 1979)
Αν η ΕΑΜική αντίσταση γιγαντώθηκε επειδή βασίστηκε στον συνδυασμό ενός ρεαλιστικού οράματος εθνικής και κοινωνικής απελευθέρωσης με τη μαζική κινητοποίηση για την ικανοποίηση άμεσων κοινωνικών αναγκών (με το κίνημα των συνεταιρισμών, την Εθνική Αλληλεγγύη και το Εργατικό ΕΑΜ να προηγούνται χρονικά όχι μόνο του ΕΛΑΣ αλλά και του καθαυτό Εθνικού Απελευθερωτικού Μετώπου), διακηρύσσοντας στα τραγούδια της ότι έσωσε τον κόσμο από την πείνα πολύ πριν υποσχεθεί να τον σώσει κι από τη σκλαβιά, ο ΔΣΕ ακολούθησε την ακριβώς αντίστροφη διαδρομή: η στρατιωτική επιλογή προηγείται του αγώνα για επιβίωση κι εν συνεχεία τον παραγκωνίζει, με την ανάπτυξη του αντάρτικου να βασίζεται στην υποχρεωτική κυρίως στρατολογία, με την ελπίδα πως η στρατιωτική ζωή και η διαφώτιση θα μετατρέψουν σταδιακά ένα απρόθυμο έμψυχο δυναμικό σε συνειδητούς μαχητές.
Εξ ου και η σταδιακή αποκοπή από την πραγματικότητα, με την πρόταξη μιας όλο και ουτοπικότερης στοχοθεσίας (από την ένοπλη «απελευθέρωση» όλης της Βόρειας Ελλάδας μέχρι τον άμεσο «σοσιαλιστικό μετασχηματισμό» και τη διακηρυκτική «εθνικοποίηση» της βαριάς βιομηχανίας και της ναυτιλίας από το επαναστατικό προπύργιο της Πρέσπας…), τη στιγμή που ο ορατός ορίζοντας των μαχητών κινούνταν ανάμεσα στη φυσική επιβίωση κι έναν αξιοπρεπή θάνατο.
Η αποκοπή του ΔΣΕ από την πολυάριθμη ΕΑΜική και κομμουνιστική βάση των αστικών κέντρων, που τον Μάιο του 1948 θα καταγγελθεί ανοιχτά από το Π.Γ. ως συλλογικός «προδότης του αγώνα», υπήρξε η ορατότερη -και πολιτικά πιο καθοριστική- συνέπεια αυτής της στρατηγικής. Εξίσου κρίσιμες αποδείχθηκαν όμως και οι εξ αρχής προβληματικές σχέσεις του εγχειρήματος με μεγάλο μέρος του πληθυσμού της υπαίθρου.
Για την αποτύπωση των διαθέσεων αυτού του τελευταίου, εξαιρετικά εύγλωττες είναι οι αναμνήσεις ενός πρωτοπαλίκαρου του Αρη επί Κατοχής και υπαρχηγού του Φλωράκη επί Εμφυλίου: στην ορεινή Ρούμελη του 1947, διαβάζουμε, τα πρώτα τμήματα του ΔΣΕ συναντούσαν ανθρώπους «συγκρατημένους και σκεφτικούς», που «ό,τι έκαναν οι περισσότεροι το έκαναν επειδή δεν μπορούσαν να κάνουν διαφορετικά» και σε κάθε εκδήλωση ή συζήτησή τους «έδειχναν καθαρά τις σοβαρές επιφυλάξεις και τις αμφιβολίες που είχαν για την επιτυχία του καινούργιου αγώνα»· ανθρώπους που, σε αντίθεση με τα προηγούμενα χρόνια, τούτη τη φορά «δεν ήθελαν να εκτεθούνε» και «προσπαθούσαν να μείνουν συμφιλιωμένοι, εξυπηρετούσαν και τον στρατό και τους αντάρτες, χωρίς βέβαια να λείπουν και εκείνοι που έδιναν όπως λέει και η παροιμία ‘‘και στον κλέφτ’ ψωμί και στο χωροφύλακα χαμπέρ’’» (Γιώργος Χουλιάρας [Περικλής], «Ο δρόμος είναι άσωτος…». ΕΛΑΣ-ΔΣΕ-Πολωνία, 1941-1958», Ιωάννινα 2005, σ.405 & 410). Ο,τι ακολούθησε ήταν λίγο-πολύ προβλέψιμο.
ΕΜΦΥΛΙΟΣ
Το χρονολόγιο του Εμφυλίου
1945
12 Φεβρουαρίου: Συμφωνία της Βάρκιζας μετά την ήττα του ΕΛΑΣ στα Δεκεμβριανά. Μεταξύ άλλων, προβλέπει αμνηστία μόνο των «πολιτικών» (αλλά όχι και των «ποινικών») εγκλημάτων που διαπράχθηκαν επί Κατοχής και Δεκεμβριανών. Ακολουθούν χιλιάδες διώξεις ΕΑΜιτών με τη δεύτερη κατηγορία.
2 Απριλίου: Αποχώρηση των σοσιαλιστικών κομμάτων ΣΚΕ και ΕΛΔ από το ΕΑΜ.
7 Απριλίου: Απόλυση του πρωθυπουργού Πλαστήρα και σχηματισμός ακροδεξιάς κυβέρνησης με επικεφαλής τον ναύαρχο Βούλγαρη. Κλιμάκωση της «λευκής τρομοκρατίας» κατά της Αριστεράς.
30 Μαΐου: Επιστροφή από το Νταχάου του Νίκου Ζαχαριάδη, που αναλαμβάνει ξανά την ηγεσία του ΚΚΕ.
16 Ιουνίου: Αυτοκτονία του Αρη Βελουχιώτη, ο οποίος είχε αρνηθεί να καταθέσει τα όπλα, για να μην πέσει στα χέρια της Εθνοφυλακής.
25-27 Ιουνίου: 12η Ολομέλεια της Κ.Ε. του ΚΚΕ. Ως μέθοδος αντιμετώπισης της «λευκής τρομοκρατίας» προκρίνεται η «μαζική λαϊκή αυτοάμυνα».
1-6 Οκτωβρίου: 7ο συνέδριο του ΚΚΕ. Πρόγραμμα «λαϊκής δημοκρατίας», με την προσδοκία μιας ειρηνικής εξέλιξης.
21 Νοεμβρίου: Σχηματισμός κεντρώας κυβέρνησης με πρωθυπουργό τον Θεμιστοκλή Σοφούλη και αποστολή τη διενέργεια εκλογών.
1946
16 & 31 Ιανουαρίου: Βολιδοσκόπηση της σοβιετικής ηγεσίας από τον Μήτσο Παρτσαλίδη, μέλος του Π.Γ. του ΚΚΕ, για το ενδεχόμενο ένοπλης εξέγερσης. Η απάντηση, μέσω Δημητρόφ (9/2), «συστήνει» στο ΚΚΕ να περιοριστεί στην αυτοάμυνα και «την πολιτική κινητοποίηση των λαϊκών μαζών».
20-21 Ιανουαρίου: Κατάληψη της Καλαμάτας από εκατοντάδες ένοπλους ακροδεξιούς του πρώην ταγματασφαλίτη Μαγγανά. Ομαδικοί βιασμοί, 16 φόνοι και ομηρία 150 αριστερών.
12-15 Φεβρουαρίου: 2η Ολομέλεια της Κ.Ε. του ΚΚΕ. Προσανατολισμός στην ένοπλη πάλη ως μέσο πίεσης για την ανάσχεση της «λευκής τρομοκρατίας».
31 Μαρτίου: Βουλευτικές εκλογές με αποχή της Αριστεράς και μεγάλου μέρους των Φιλελευθέρων. Επικράτηση της δεξιάς Ηνωμένης Παρατάξεως Εθνικοφρόνων. Ενοπλη επίθεση ανταρτών του ΚΚΕ στον σταθμό χωροφυλακής στο Λιτόχωρο.
17 Ιουνίου: Γ’ Ψήφισμα. Υπαγωγή στα έκτακτα στρατοδικεία μιας ευρύτατης γκάμας αδικημάτων, από την «αυτονομιστική» δραστηριότητα ή τον σχηματισμό ένοπλων ομάδων μέχρι την απροειδοποίητη απεργία.
29 Ιουνίου: Απόφαση του πρωθυπουργού Κ. Τσαλδάρη για τη συγκρότηση μυστικού παρακρατικού επιτελείου, με την κωδική ονομασία «Μακεδονικό Κομιτάτο» και αποστολή την εξόντωση των νόμιμων στελεχών της Αριστεράς από αντικομμουνιστικές συμμορίες.
25 Αυγούστου: Εγκατάσταση στο Βελιγράδι κλιμακίου του Π.Γ. του ΚΚΕ (Γιάννης Ιωαννίδης – Πέτρος Ρούσος) για συντονισμό με τα «αδελφά» βαλκανικά κομμουνιστικά κόμματα.
1 Σεπτεμβρίου: Νόθο δημοψήφισμα για το πολιτειακό επαναφέρει τον βασιλιά Γεώργιο Β’ με 68,4%.
12 Σεπτεμβρίου: Εκθεση των Ιωαννίδη – Ρούσου προς το ΚΚΣΕ, με αιτήματα υλικής βοήθειας για την αύξηση των ανταρτών από 4.000 σε 15-20.000.
14 Οκτωβρίου: Συμφωνία ΚΚΕ (Ιωαννίδης) − Κ.Κ. Μακεδονίας (Καραϊβάνοφ) στο Βελιγράδι, για υπαγωγή του σλαβομακεδονικού Λαϊκού Απελευθερωτικού Μετώπου (ΝΟΦ) στο ελληνικό αντάρτικο.
28 Οκτωβρίου: Ιδρυση του Γενικού Αρχηγείου Ανταρτών.
19 Δεκεμβρίου: Απόφαση του Συμβουλίου Ασφαλείας του ΟΗΕ να εξετάσει τις κατηγορίες της ελληνικής κυβέρνησης περί υποστήριξης των ανταρτών από γειτονικά κράτη.
27 Δεκεμβρίου: Μετονομασία των ανταρτοομάδων σε Δημοκρατικό Στρατό Ελλάδας (ΔΣΕ).
1947
12 Μαρτίου: Δόγμα Τρούμαν. Οι ΗΠΑ αναλαμβάνουν την προστασία των κυβερνήσεων της Ελλάδας και της Τουρκίας απέναντι στον «διεθνή κομμουνισμό».
20 Μαρτίου: Δολοφονία στη Θεσσαλονίκη του Γιάννη Ζέβγου, ηγετικού στελέχους του ΚΚΕ, από το παρακρατικό «Μακεδονικό Κομιτάτο».
6 Απριλίου: Μυστική έξοδος του Ζαχαριάδη από τη χώρα.
17 Απριλίου: Οδηγίες Ζαχαριάδη προς τον αρχηγό του ΔΣΕ, Μάρκο Βαφειάδη, για «μετατροπή του ανταρτοπολέμου σε τακτικό πόλεμο» με στόχο «τη δημιουργία ελεύθερης περιοχής».
Μάιος: Συναντήσεις του Ζαχαριάδη με τη σοβιετική ηγεσία στη Μόσχα. Αίτημα για εξοπλισμό 50.000 ανταρτών.
20 Ιουνίου: Ελληνοαμερικανική συμφωνία για τους μηχανισμούς και τους όρους χορήγησης της αμερικανικής βοήθειας.
27 Ιουνίου: Ανακοίνωση του Μιλτιάδη Πορφυρογένη, στο συνέδριο του Κ.Κ. Γαλλίας στο Στρασβούργο, πως ο ΔΣΕ επιδιώκει «τη δημιουργία μιας λεύτερης δημοκρατικής Ελλάδας με δική της κυβέρνηση και κρατική υπόσταση».
9-14 Ιουλίου: Προληπτικές συλλήψεις 8.000 αριστερών σε Αθήνα-Πειραιά και άλλων 7.000 στην επαρχία.
7 Σεπτεμβρίου: Σχηματισμός κυβέρνησης «εθνικής ενότητας» Λαϊκών και Φιλελευθέρων με πρωθυπουργό τον Σοφούλη.
10-12 Σεπτεμβρίου: 3η Ολομέλεια της Κ.Ε. του ΚΚΕ. Απόφαση για «μεταφορά του κέντρου βάρους» στην ένοπλη πάλη, με στόχο «την απελευθέρωση ολόκληρης της Μακεδονίας και Θράκης με κέντρο τη Θεσσαλονίκη» («Σχέδιο Λίμνες»).
19 Σεπτεμβρίου: «Επιχείρηση Λαίλαψ» για την εκκαθάριση της Ρούμελης από τον ΔΣΕ. Συστηματική εκκένωση ορεινών χωριών, για να περιοριστούν η τροφοδοσία και οι στρατολογίες του αντάρτικου.
4 Δεκεμβρίου: ΛΖ Ψήφισμα για αφαίρεση της ελληνικής ιθαγένειας από υποστηρικτές της «ανταρσίας» στο εξωτερικό.
23 Δεκεμβρίου: Ιδρυση της Προσωρινής Δημοκρατικής Κυβέρνησης του ΔΣΕ με πρωθυπουργό τον Βαφειάδη. Δεν θα αναγνωριστεί από καμία ξένη κυβέρνηση.
25 Δεκεμβρίου – 4 Ιανουαρίου: Αποτυχημένη απόπειρα του ΔΣΕ να καταλάβει την Κόνιτσα.
27 Δεκεμβρίου: Το ΚΚΕ και το ΕΑΜ τίθενται εκτός νόμου (Ν. 509).
1948
10 Φεβρουαρίου: Σε επεισοδιακή συνομιλία του με Βούλγαρους και Γιουγκοσλάβους ηγέτες, ο Στάλιν εκφράζει αμφιβολία για τις προοπτικές του ΔΣΕ και δηλώνει πως το ελληνικό αντάρτικο «πρέπει να μαζευτεί».
24 Φεβρουαρίου: Αφιξη στην Αθήνα του στρατηγού Βαν Φλιτ ως διοικητή της στρατιωτικής αποστολής των ΗΠΑ (JUSMAPG).
30 Μαρτίου: Το Π.Γ. του ΚΚΕ καταδικάζει δημόσια τα κομματικά μέλη του στα αστικά κέντρα ως «προδότες του αγώνα», επειδή αποφεύγουν να εμπλακούν στο αντάρτικο.
1 Μαΐου: Φόνος του υπουργού Δικαιοσύνης Χρήστου Λαδά από τον ΔΣΕ στο κέντρο της Αθήνας. Επιβολή στρατιωτικού νόμου στις πόλεις και 258 εκτελέσεις ως αντίποινα.
14 Ιουνίου – 21 Αυγούστου: Πρώτη μάχη του Γράμμου, ανάμεσα σε 60.000 κυβερνητικούς στρατιώτες και 9.000 αντάρτες («Επιχείρηση Κορωνίς»). Διαφυγή του ΔΣΕ στο Βίτσι.
28 Ιουνίου: Δημόσια ρήξη Τίτο-Στάλιν. Αποβολή της Γιουγκοσλαβίας από την Κομινφόρμ.
25 Αυγούστου: Απομάκρυνση του Βαφειάδη από την ηγεσία του ΔΣΕ και αποστολή του στην ΕΣΣΔ για «νοσηλεία». Την ηγεσία του ΔΣΕ αναλαμβάνει πολεμικό συμβούλιο με επικεφαλής τον Ζαχαριάδη.
15 Νοεμβρίου: Γραπτή εισήγηση του Βαφειάδη υπέρ της εγκατάλειψης του πολέμου θέσεων και της επιστροφής του ΔΣΕ στην «παρτιζάνικη δράση».
20 Δεκεμβρίου: Ξεκινά η εκκαθάριση της Πελοποννήσου («Επιχείρηση Περιστερά»), με μεθόδους ολοκληρωτικού πολέμου. Εξόντωση του τοπικού ΔΣΕ (3.000 αντάρτες) μέχρι τον Μάιο.
1949
19 Ιανουαρίου: Διορισμός του Αλέξανδρου Παπάγου ως αρχιστρατήγου του Εθνικού Στρατού, με απεριόριστες εξουσίες.
21 Ιανουαρίου – 8 Φεβρουαρίου: Βραχύβια κατάληψη του Καρπενησίου από τον ΔΣΕ, με επικεφαλής τον Χαρίλαο Φλωράκη.
30-31 Ιανουαρίου: 5η Ολομέλεια της Κ.Ε. του ΚΚΕ. Στόχος του αντάρτικου ορίζεται η σοσιαλιστική επανάσταση, με υπόσχεση αυτοδιάθεσης του «μακεδονικού λαού». Διαγραφή του Βαφειάδη από το ΚΚΕ και αντικατάστασή του στην προεδρία της ΠΔΚ από τον Μήτσο Παρτσαλίδη.
12 Φεβρουαρίου: Αποτυχημένη απόπειρα του ΔΣΕ να καταλάβει τη Φλώρινα, με μεγάλες απώλειες.
1 Απριλίου: Ανακατάληψη του Γράμμου από τον ΔΣΕ.
24 Ιουνίου: Θάνατος του πρωθυπουργού Σοφούλη. Διαδοχή του από τον τραπεζίτη Αλέξανδρο Διομήδη (30/6).
11 Ιουλίου: Ο Τίτο ανακοινώνει το κλείσιμο των γιουγκοσλαβικών συνόρων για τον ΔΣΕ.
2 Αυγούστου: Τελική εξόρμηση του Εθνικού Στρατού κατά του ΔΣΕ στον Γράμμο και το Βίτσι («Επιχείρηση Πυρσός»).
30 Αυγούστου: Τα εναπομείναντα τμήματα του ΔΣΕ καταφεύγουν στην Αλβανία, απ’ όπου θα μεταφερθούν ως πρόσφυγες στην Τασκένδη και τα λοιπά μετόπισθεν του σοβιετικού μπλοκ.
9 Οκτωβρίου: Η 6η Ολομέλεια της Κ.Ε. του ΚΚΕ αποφασίζει τον τερματισμό του ένοπλου αγώνα.
Ενα τραύμα που επουλώνεται
Του Πολυμέρη Βόγλη*
Πριν από εβδομήντα χρόνια, στις 29 Αυγούστου 1949, οι μαχητές του Δημοκρατικού Στρατού Ελλάδας υποχωρούσαν στο αλβανικό έδαφος και τελείωνε ο ελληνικός εμφύλιος πόλεμος. Ηταν ένας πόλεμος με βαρύ φόρο αίματος: σαράντα χιλιάδες νεκροί στα πεδία των μαχών, χιλιάδες πολιτικοί κρατούμενοι εκτελέστηκαν, δεκάδες χιλιάδες πολίτες φυλακίστηκαν ή εξορίστηκαν, ενώ μετά το τέλος του Εμφυλίου οι μαχητές του Δημοκρατικού Στρατού που κατέφυγαν στις κομμουνιστικές χώρες δεν μπορούσαν να επιστρέψουν στην Ελλάδα.
Οι νεκροί, οι εκτελέσεις, οι βιασμοί, τα βασανιστήρια δημιούργησαν μια βαθιά διαίρεση στην ελληνική κοινωνία ανάμεσα στη Δεξιά και την Αριστερά, ανάμεσα σε νικητές και ηττημένους, μια διαίρεση που σφράγισε τις εξελίξεις στην Ελλάδα αλλά και τη ζωή των ανθρώπων.
Ο εμφύλιος πόλεμος προκάλεσε ένα τραύμα, το οποίο έμεινε ανοιχτό, ανεπούλωτο για δεκαετίες. Αυτό συνέβη γιατί μετά τη λήξη του, οι κυβερνήσεις της Δεξιάς δεν επεδίωξαν να αμβλύνουν τη διαίρεση. Αντίθετα ακολούθησαν πολιτικές που συνέχιζαν τις διακρίσεις σε βάρος των ηττημένων, οι οποίοι μεταβλήθηκαν σε πολίτες β’ κατηγορίας και σε «εσωτερικό εχθρό». Η διατήρηση σε ισχύ των εκτάκτων νομοθετικών μέτρων του Εμφυλίου (από νομική άποψη ο Εμφύλιος τελείωσε το 1962), τα πιστοποιητικά κοινωνικών φρονημάτων, η αυθαιρεσία των αρχών, οι διοικητικές εκτοπίσεις, οι συλλήψεις και οι ξυλοδαρμοί, η δράση παρακρατικών ομάδων αποτελούσαν την πραγματικότητα που αντιμετώπιζαν δεκάδες χιλιάδες αριστεροί (ενώ και τα παιδιά τους ελέγχονταν για τη «νομιμοφροσύνη» τους) και, επιπλέον, όλα αυτά «διαπαιδαγωγούσαν» συνολικά την κοινωνία στην υποταγή και στον φόβο. Οι πολιτικές διακρίσεις και διώξεις συνοδεύονταν από έναν πολιτικό λόγο που στιγμάτιζε τους αριστερούς ως «αντεθνικώς δρώντες», «προδότες», «εαμοβούλγαρους», με στόχο την πολιτική περιθωριοποίηση και τη νομιμοποίηση των διώξεών τους.
Οι πολιτικές διακρίσεων και διώξεων κορυφώθηκαν στη διάρκεια της επτάχρονης δικτατορίας, οι οποίες βέβαια στράφηκαν εναντίον όχι μόνο της Αριστεράς αλλά εναντίον όλων των αντιπάλων της δικτατορίας. Οι πρωταγωνιστές του πραξικοπήματος είχαν υπηρετήσει στον Εθνικό Στρατό στη διάρκεια του Εμφυλίου και θεωρούσαν ότι η αποστολή του στρατού ήταν η υπεράσπιση του καθεστώτος. Με άλλα λόγια πίστευαν ότι ο στρατός «έσωσε» την Ελλάδα από τον κομμουνισμό στα χρόνια του Εμφυλίου και, εάν χρειαζόταν, θα έπρεπε να επέμβει ξανά. Το πρόβλημα ήταν ότι παρόμοιες αντιλήψεις είχαν και ο βασιλιάς και η Δεξιά, με αποτέλεσμα να αφήσουν ανενόχλητες τις συνωμοτικές οργανώσεις, όπως αυτή του Γ. Παπαδόπουλου, στο στράτευμα. Η δικτατορία των συνταγματαρχών αναβίωσε τον εθνικισμό και τον εμφυλιοπολεμικό διχασμό σε ακραίο βαθμό αλλά και με ακρότατες συνέπειες: τις διώξεις χιλιάδων πολιτών, την πολύνεκρη καταστολή της εξέγερσης του Πολυτεχνείου και τέλος, με την ανατροπή του Μακάριου και την τουρκική εισβολή στην Κύπρο.
Η Μεταπολίτευση, η οποία τόσο συχνά και τόσο εύκολα λοιδορείται, συνιστά τομή στη σύγχρονη ιστορία της Ελλάδας διότι αποτελεί την αφετηρία μιας σταδιακής υπέρβασης της διαίρεσης που είχε δημιουργηθεί στα χρόνια του Εμφυλίου και μέχρι το 1974 είχε γίνει ακόμη πιο βαθιά. Η υπέρβαση της διαίρεσης έγινε με την εγκατάλειψη του αποκλεισμού της Αριστεράς και την υιοθέτηση της πολιτικής της ενσωμάτωσής της στο πολιτικό σύστημα – η νομιμοποίηση του ΚΚΕ (το οποίο είχε τεθεί εκτός νόμου το 1947) τον Σεπτέμβριο του 1974 ήταν το πρώτο, μεγάλο βήμα στην κατεύθυνση της άρσης του πολιτικού αποκλεισμού. Η άνοδος του ΠΑΣΟΚ στην εξουσία το 1981 συνοδεύτηκε με μια σειρά μέτρων και νόμων που εξάλειψαν τις πολιτικές διακρίσεις σε βάρος της Αριστεράς, πολλές από τις οποίες συνδέονταν άμεσα με τον Εμφύλιο, όπως, για παράδειγμα, η δυνατότητα επιστροφής των πολιτικών προσφύγων στην Ελλάδα.
Το πιο αποφασιστικό βήμα, σε επίσημο και συμβολικό επίπεδο, για την υπέρβαση της διαίρεσης του Εμφυλίου έγινε στην επέτειο των 40 χρόνων από τη λήξη του. Το 1989 η κυβέρνηση συνεργασίας Ν.Δ. και ενιαίου Συνασπισμού ψήφισε νόμο με τον οποίο το κράτος αναγνώρισε ότι υπήρξε εμφύλιος πόλεμος (και όχι «συμμοριτοπόλεμος») και ότι οι αντίπαλοι του Εθνικού Στρατού δεν ήταν κάποιοι «συμμορίτες» αλλά ο Δημοκρατικός Στρατός Ελλάδας. Ολες αυτές οι αλλαγές είχαν ευεργετικό αντίκτυπο στην επιστημονική έρευνα. Μέχρι τότε ο Εμφύλιος ήταν ένα θέμα-ταμπού για τους ιστορικούς. Από τα τέλη της δεκαετίας του 1990 άρχισε η συστηματική ιστορική έρευνα για τον Εμφύλιο, αλλά και για τη δεκαετία του 1940 γενικότερα. Εκδόθηκαν πάρα πολλές μελέτες, διοργανώθηκε πλήθος συνεδρίων και αρκετές φορές το θέμα του εμφύλιου πολέμου βρέθηκε στο επίκεντρο της δημόσιας συζήτησης.
Εβδομήντα χρόνια μετά, μέσα από μια δύσκολη διαδικασία, το παρελθόν έχει γίνει Ιστορία και το τραύμα του Εμφυλίου σταδιακά επουλώνεται, άλλωστε οι περισσότεροι από όσους συμμετείχαν σε αυτόν δεν ζουν πια. Βέβαια, είναι ένα παρελθόν που επανέρχεται, όπως δείχνει η εμφυλιοπολεμική ρητορική (π.χ. κατσαπλιάδες κ.ά.) στα πρόσφατα χρόνια. Ωστόσο, οι περισσότεροι αντιλαμβάνονται ότι η πολιτική χρήση του παρελθόντος δεν μπορεί να δώσει απαντήσεις στα σημερινά προβλήματα, όπως επίσης ότι ο τρόπος για να αντιμετωπίσεις ένα διαιρετικό και τραυματικό παρελθόν δεν είναι η λήθη ή η σιωπή αλλά η ιστορική γνώση και η ουσιαστική συζήτηση.
Ο κύριος Τάκης Θεοδωρόπουλος μας ενημέρωσε ότι η μικρή ακτιβίστρια Γκρέτα Τούνμπεργκ «αξιοποιεί ψυχολογικά σύνδρομα για την επίτευξη των στόχων της. Πάσχει από ιδεοψυχαναγκαστική διαταραχή και την ταλαιπωρούν διάφορες ιδεοληψίες. Υπηρετεί τη νεογλώσσα της πολιτικής ορθότητας και τη θρησκεία της οικολογίας». Ως εκ τούτου, η Γκρέτα «είναι η κόρη που δε θα ήθελε να έχει». Ο κ. Τάκης αυτά. Ως γουοναμπί Ουελμπέκ.
Το όνομα του Ζακ Κωστόπουλου δεν έγινε γνωστό, επειδή ο Ζακ δολοφονήθηκε. Τον γνώριζαν οι άνθρωποι που εκείνος ήθελε να τον γνωρίζουν, τον γνώριζαν όλοι όσοι ενδιαφέρονταν για όσα εκείνος αγωνιζόταν και δρούσε, όσο ζούσε.
Ο Ζακ γεννήθηκε σαν σήμερα πριν από 34 χρόνια, ενώ προ μόλις τεσσάρων ετών γεννήθηκε η Zackie του. Μια τυχαία συνάντηση με μια γυναίκα, τον Αύγουστο του 2015 έφερε τη γέννηση της Zackie Oh.
Στις αρχές του 19ου αιώνα οι συνθήκες ζωής και εργασίας των φτωχών κατοίκων του Μάντσεστερ, ήταν άθλιες. Το νότιο Λανκασάιρ ήταν από πολύ παλιά το κέντρο μιας ακμάζουσας υφαντουργικής βιομηχανίας. Στις αρχές του 18ου αιώνα αυτή η βιομηχανία ήταν οικοτεχνική. Οι γυναίκες και τα παιδιά μιας οικογένειας έγνεθαν το μαλλί και το βαμβάκι σε νήμα. Στη συνέχεια το ύφαιναν σε χειροκίνητους αργαλειούς οι άνδρες. Στο δεύτερο μισό του αιώνα όλα αυτά άλλαξαν, χάρη στην ανάπτυξη διαφόρων τεχνολογικών καινοτομιών που αποτέλεσαν το πρώτο κύμα της βιομηχανικής επανάστασης. Οι «οικιακοί» εργάτες της περιοχής, αδυνατώντας να ανταγωνιστούν τα μαζικά παραγόμενα εμπορεύματα, συνέρρευσαν στις αναπτυσσόμενες βιομηχανουπόλεις της βορειοδυτικής Αγγλίας. Έγιναν χειριστές των μηχανών στα κλωστοϋφαντουργεία δουλεύοντας υπό κακές συνθήκες και με πενιχρούς μισθούς. Σε πόλεις όπως το Μάντσεστερ οι εργάτες ζούσαν στριμωγμένοι σε κακής ποιότητας σπίτια τα οποία έχτιζαν οι εργοστασιάρχες. Με την εδραίωση του καπιταλισμού οι παραδοσιακές κοινωνικές σχέσεις έμπαιναν ταχύτατα στο περιθώριο, ενώ σταδιακά δημιουργείτο η εργατική τάξη. Μετά το Βατερλό και το τέλος των Ναπολεόντειων πολέμων πολλοί πίστεψαν ότι οι συνθήκες θα βελτιώνονταν, αλλά αντίθετα τα πράγματα χειροτέρεψαν.
Με τη συμμετοχή χιλιάδων κόσμου, πραγματοποιήθηκε η μεγάλη αντιφασιστική πορεία στον Πειραιά για τα έξι χρόνια από τη δολοφονία του. Η πορεία ξεκίνησε από το...
Σαν σήμερα έφυγε από τη ζωή ο παπά-Στρατής της Αγκαλιάς
Δημήτρης Αγγελίδης
του Γιάννη Νικολόπουλου
Την επιχείρηση Χρυσοχοΐδη στα Εξάρχεια σχολιάζει η Έλενα Ακρίτα, αφήνοντας αιχμές κατά των «χρυσοχοίδηδων αυτού του κόσμου» που κάνουν κουμάντο και συλλαμβάνουν μετανάστες με παιδιά, εντοπίζοντας στα πρόσωπά τους τα «κακοποιά στοιχεία» για τα οποία μιλάνε μέρα – νύχτα στα κανάλια, κι έχουν βαλθεί να πείσουν την κοινωνία ότι αποτελούν το μεγαλύτερο πρόβλημα της χώρας.
Ο κύριος Τάκης Θεοδωρόπουλος μας ενημέρωσε ότι η μικρή ακτιβίστρια Γκρέτα Τούνμπεργκ «αξιοποιεί ψυχολογικά σύνδρομα για την επίτευξη των στόχων της. Πάσχει από ιδεοψυχαναγκαστική διαταραχή και την ταλαιπωρούν διάφορες ιδεοληψίες. Υπηρετεί τη νεογλώσσα της πολιτικής ορθότητας και τη θρησκεία της οικολογίας». Ως εκ τούτου, η Γκρέτα «είναι η κόρη που δε θα ήθελε να έχει». Ο κ. Τάκης αυτά. Ως γουοναμπί Ουελμπέκ.
Μαρία Παρέντη
Του Ian Whitelaw
Προηγούμενο
