Ένα πολύ σημαντικό κοινωνικό πρόβλημα είναι οι προκαταλήψεις. Τι ορίζεται ως προκατάληψη; Η προκατάληψη είναι η αρνητική στάση απέναντι σε μέλη διάφορων κοινωνικών ομάδων (συνήθως ευπαθών) βασισμένη σε στερεότυπα, δηλαδή χαρακτηριστικά αυτών των ομάδων και όχι σε ατομικά χαρακτηριστικά. Η λέξη προκατάληψη στα αγγλικά αποδίδεται ως prejudice, προέρχεται από τα λατινικά prae + judicium, δηλαδή εκ των προτέρων κρίση.
Η προκατάληψη σύμφωνα με το βιβλίο “Η φύση της προκατάληψης” (Allport, 1954) είναι ξεκάθαρα σχετική με τις ομάδες. Υποστηρίζει πώς υπάρχει δηλαδή μια έμφυτη, ανθρώπινη τάση να εντασσόμαστε σε ομάδες, οι οποίες είναι ανώτερες από τις άλλες, τις “ξένες”. Η προκατάληψη θεωρείται αρνητική στάση, όμως συχνά έχει ως αποτέλεσμα την διάκριση (αρνητική πράξη), την γενοκτονία (την εξολόθρευση κοινωνικών ομάδων, όπως συνέβη για παράδειγμα με τους Εβραίους στα στρατόπεδα συγκέντρωσης).
Οι προκαταλήψεις συχνά είναι κοινωνικά κατακριτέες όμως είναι ένα καθημερινό κοινωνικό φαινόμενο. Βέβαια, οι προκαταλήψεις δεν είναι σωστό να δικαιολογούνται σε καμία περίπτωση. Οι προκαταλήψεις δεν είναι επιστημονικά τεκμηριωμένες, ίσα ίσα σύμφωνα με την Κοινωνική Ψυχολογία έχουν οδηγήσει μόνο σε ρατσιστικές συμπεριφορές.
Η προκατάληψη λοιπόν απορρέει επιστημονικά από τον φόβο. Οι άνθρωποι όταν φοβούνται κάποιες συγκεκριμένες ευπαθείς ομάδες, τείνουν να αναζητούν πληροφορίες, οι οποίες θα υποστηρίξουν τον φόβο αυτό και θα τον ενισχύσουν. Ψάχνουν δηλαδή επιβεβαίωση. Για παράδειγμα, αν κάποιο άτομο είναι προκατειλημένο απέναντι στους μετανάστες, θα ψάχνει σχετικές έρευνες με εγκληματικότητα αυτής της πληθυσμιακής ομάδας, αδιαφορώντας για πιο ποιοτικές έρευνες ή άλλα επιστημονικά αναγνώσματα, άρθρα. Η έννοια λοιπόν της προκατάληψης έγκειται στο γεγονός ότι οι άνθρωποι κάνουν υπερ-γενικεύσεις, με αποτέλεσμα την στιγματιστική απόδοση χαρακτηριστικών σε διάφορες ευπαθείς κοινωνικές ομάδες.
Προκαταλήψεις δέχονται συνήθως άτομα βάσει: φυλής, ταυτότητας φύλου, εθνικότητας, αναπηρίας (σωματικής ή νοητικής), σεξουαλικού προσανατολισμού, ηλικίας, ψυχικών διαταραχών που κάποιες φορές εντάσσονται και στις αναπηρίες. Στις Δυτικές κυρίως κοινωνίες ευτυχώς υπάρχουν πολλές αναθεωρήσεις νομοθεσιών που έχουν μειώσει τις προκαταλήψεις σε μεγάλο βαθμό. Ταυτόχρονα όμως, ακόμα υφίστανται έντονες διακρίσεις βάσει νομοθεσιών κυρίως άτομα με αναπηρίες και άτομα με διαφορετικό σεξουαλικό προσανατολισμό.
Είναι γεγονός πώς η επιστήμη της Ψυχολογίας έχει ασχοληθεί αρκετά με την έννοια των προκαταλήψεων, ειδικότερα η Κοινωνική Ψυχολογία. Αξίζει να γίνει μια σχετική αναφορά σε κάποιες έρευνες. Αρχικά, ο Brown, R.J. (1995), στο βιβλίο «Prejudice: It’s social psychology. Oxford, UK: Blackwell,(σελίδα: 8), αναφέρει ότι: «η προκατάληψη είναι το να έχει κάποιος μειωτικές κοινωνικές στάσεις ή γνωστικές πεποιθήσεις, να εκφράζει αρνητικά συναισθήματα ή να εκδηλώνει εχθρικές συμπεριφορές ή συμπεριφορές διάκρισης απέναντι στα μέλη μιας ομάδας εξαιτίας της υπαγωγής τους σε αυτήν.»
Παράλληλα, σύμφωνα με τους Hebb & Thompson, 1968 στο βιβλίο “An Introduction to Social Psychology: Global Perspectives” ανώτερα θυλαστικά, όπως οι χιμπαντζήδες και κυρίως οι άνθρωποι διακατέχονται από έμφυτο φόβο για το κάθετί διαφορετικό. Ουσιαστικά, υποστηρίζουν ότι είναι συχνό οι άνθρωποι να αισθάνονται άβολα απέναντι στη διαφορετικότητα. Συνεπώς, οι περισσότεροι άνθρωποι έχουν προκαταλήψεις μέσα τους, όμως οφείλουμε να παλεύουμε, χρησιμοποιώντας κριτική σκέψη και όχι να επικροτούμε προκαταλήψεις ή να αναζητούμε επιβεβαίωση για αυτές.
Επιπρόσθετα, άλλη μια γνωστή θεωρία είναι της υπόθεσης ματαίωσης-επιθετικότητας, από τον Dollard και άλλους το 1939. Αυτή υποστηρίζει το προφανές, ότι δηλαδή με την ματαίωση επέρχεται η επιθετικότητα. Κύριο ρόλο όμως της θεωρίας παίζει κάποιος “αποδιοπομπαίος τράγος”. Ο μηχανισμός άμυνας που χρησιμοποιείται εδώ θεωρείται η “μετάθεση”. Ουσιαστικά, ο θύτης βρίσκει ένα άλλο θύμα για να εκτονώσει θυμό και ματαίωση που έχει δημιουργηθεί από τελείως διαφορετικά ερεθίσματα. Δεν είναι λίγες οι φορές που αυτή η θεωρία έχει δικαιολογήσει διάφορα ιστορικά μιλώντας, ρατσιστικά φαινόμενα, όπως τον αντισημιτισμό.
Από όλα αυτά λοιπόν προκύπτει ότι ζούμε σε έναν κόσμο όπου διαρκώς εξελίσσεται, όμως ακόμα δεν μπορεί και δεν προσπαθεί ιδιαίτερα να αποτινάξει στερεότυπα και προκαταλήψεις εις βάρος κοινωνικών ομάδων. Ακόμα συμβαίνουν γενοκτονίες, βλ. Παλαιστίνη, ήδη μπορούμε να εντοπίσουμε αιτίες προκαταλήψεων, οι οποίες οδηγούν σε γενοκτονίες, όμως δεν καταφέρνουμε να κάνουμε τίποτα για αυτές. Σε κάθε περίπτωση, μαθαίνουμε να αγαπάμε ή να μισούμε με λόγο ή χωρίς.
Νικολέτα Γεροντάκη
1.118
