Ο Μαρξ και ο Ένγκελς κατέληξαν στην ίδια φιλοσοφική μέθοδο -στο διαλεκτικό υλισμό- αν και χρησιμοποίησαν διαφορετικούς δρόμους. Η αντίληψή τους ήταν υλιστική, με την έννοια πως θεωρούσαν πως όλα τα φυσικά φαινόμενα και η κοινωνική εξέλιξη βασίζονταν, σε τελική ανάλυση, στις υλιστικές εξελικτικές διαδικασίες και όχι σε πνευματικές ή μεταφυσικές (ιδεαλιστικές) αιτίες. Την ίδια στιγμή, θεώρησαν πως η κοινωνία και η φύση βρίσκονται σε μια σταθερή διαδικασία διαλεκτικής αλλαγής, που σημαίνει, αλλαγές μέσα από αντιθέσεις. Τα πάντα βρίσκονται σε κατάσταση κίνησης, γεννιούνται και εξαφανίζονται.
Και οι δύο, ο Μαρξ και ο Ένγκελς, εφάρμοσαν τη φιλοσοφική τους μέθοδο ειδικά στις κοινωνικές και πολιτικές εξελίξεις, στον Ιστορικό Υλισμό. Το βασικότερο έργο του Μαρξ, το Κεφάλαιο, αποκάλυψε τους γενικούς νόμους της κίνησης του ίδιου του καπιταλιστικού συστήματος, αλλά οι δύο μεγάλοι ιδρυτές του επιστημονικού σοσιαλισμού προσπαθούσαν να εξηγήσουν πως ο καπιταλισμός είναι μόνο ένα απλό στάδιο στην κοινωνική εξέλιξη. Όπως ακριβώς το καπιταλιστικό σύστημα γεννήθηκε σαν το αποτέλεσμα των κοινωνικών δυνάμεων και των αντιθέσεων της φεουδαρχικής κοινωνίας, έτσι θα ανατραπεί από τις αντιθέσεις που μεταφέρει μέσα του, για να αντικατασταθεί από μια σοσιαλιστική κοινωνία.